Gwened

Evit implijoù all, gwelet Gwened (disheñvelout).

---

Gwened
Ar ramparzhioù.
Anv gallek (ofisiel)	Vannes
Bro istorel	Bro-Gwened
Melestradurezh
Departamant	Mor-Bihan (pennlec'h)
Arondisamant	Gwened (pennlec'h)
Kanton	Pennlec'h tri c'hanton: Gwened-1, Gwened-2, Gwened-3
Kod kumun	56260
Kod post	56000
Maer Amzer gefridi	David Robo 2020-2026
Etrekumuniezh	Mor Bihan - Gwened Tolpad-kêrioù (sez)
Bro velestradurel	Bro Gwened
Lec'hienn Web	(fr)br.mairie-vannes.fr
Poblañsouriezh
Poblañs	54 955 ann. (2022)[1]
Stankter	1 701 ann./km²
Douaroniezh
Daveennoù lec'hiañ	47° 39′ 21″ Norzh 2° 45′ 37″ Kornôg
Uhelderioù	kreiz-kêr : 22 m bihanañ 0 m — brasañ 56 m
Gorread	32,3 km²
Gwened
kemmañ

Gwened a zo ur gêr eus Breizh ha kêr-benn Bro-Gwened, e foñs ar Mor Bihan. Pennlec'h departamant ar Mor-Bihan, Arondisamant Gwened ha tri c'hanton eo ivez. 53 218 annezad a oa enni d'ar 1añ a viz Genver 2016, 135 882 e Gwened Tolpad. Prizet eo ar gêr gant an douristed evit he glad hag he endro. Ur pol deskadurezh uhel eo.

Darioritum a oa he anv e mare ar Weneted hag ar Romaned. Kêr-benn Bro-Ereg e teuas da vezañ er VI^vet kantved e mare ar brezelioù etre ar Franked hag ar Vrezhoned. Ur gêr a-bouezh e teuas da vezañ gant an Duged. Mogeriet eo ar gêr kozh c'hoazh hiziv gant ramparzhioù bras eus ar mare-se, arouez galloud Dugelezh Breizh.

Douaroniezh

• War aod ar Mor Bihan emañ Gwened.

Kumunioù amezek

	Pleskob	Sant-Teve	Sant-Nolf
	Ploveren	N	Teiz, Trevlean
		K    Gwened    R
		S
	Aradon	Mor Bihan, Sine	Sine

Anv

Stummoù skrivet

• Benetis, 400; Venetis, VIIt; Veneda, 818; Venedia, 826; Vednedia, 833; Venedi, 850; Vanetensis, 1187; Vennes, 1263; Venes, 1288; Vennes, 1311; 1316; 1318; Vanes, 1320; Vannes, 1332; Vanne, 1334; Vannes, 1339; Vannes, 1343; Vennes, 1428; 1440; 1516; Vannes, 1560; Vennes, 1561; 1592;  Vannes, Vannetois, 1592; Vennes, 1709

Gerdarzh

• Dont a ra hec'h anv eus poblad ar Weneted.
• Vannes a vez graet anezhi e galleg, distaget [van].

Ardamezioù

« En gul e erminig tremenant en argant, gwakoliet etre aour hag erminoù » Sturienn : À ma vie

Istor

• Kêr-benn gozh Bro-Ereg hag eskopti Gwened eo kêr Gwened ivez.

Henamzer

• Darioritum eo anv ar gêr savet eno gant ar C'halianed-Romaned.
• Un hent roman a gase eus Darioritum (Gwened bremañ) da Lokmaria-Kemper^[2].

Dispac'h Gall

• Melestradurezh: krouet e voe kumun Gwened e 1790. Gant al lezenn eus an 23 a viz Eost 1790 e voe lakaet Gwened da benn ur c'hanton, hini Gwened, da benn ur bann, Bann Gwened^[3], seizh kanton ennañ: an Elven, Aradon, Gregam, Gwened, Sant-Teve, Sarzhav ha Surzhur, ha da benn departamant ar Mor-Bihan. Gant Bonreizh Bloaz III (22 a viz Eost 1795) e voe lamet ar bannoù ha bodet e veze kuzulioù-kanton (ne chome tamm emrenerezh ebet gant kumunioù ar c'hanton)^[4]. Lodennet e voe Kanton Gwened e kantonioù Gwened-Kornôg ha Gwened-Reter, e 1801 gant lezenn an 8 pluviôse an IX (28 a viz Genver 1801)^[5], dezhi an titl loi portant réduction du nombre de justices de paix. Lakaet e oa bet Gwened da bennlec'h Arondisamant Gwened krouet e 1800.

XIX^vet kantved

• 
  An ti-gar.

• 1862: dont a ra an hent-houarn betek Gwened.
• Brezel 1870-1871: mervel a reas 39 gwaz eus ar gumun abalamour d'ar brezel^[6].

XX^vet kantved

Brezel-bed kentañ

• Mervel a reas 774 gwaz eus ar gumun abalamour d'ar brezel, da lavaret eo 3,30 % eus he foblañs e 1911^[7].
• Fuzuilhet e voe ur milour breizhat bet soudardaet e Gwened gant al Lu gall d'an 10 a viz Gwenholon 1916^[8].

Eil brezel-bed

• D'an 21 a viz Even 1940 e tegouezhas al lu alaman e Gwened^[9].
• Daou frontstalag a oa e Gwened e 1940, an Niv. 183 hag an Niv. 183a^[10];
• Maurice Marchais, maer ar gumun, a voe digarget evit miz d'an 28 a viz Du 1940 gant ar prefed Piton evit bout bet graet Vieille ganache (Beulke kozh) eus Pétain; flatret e oa bet gant ur jeneral gall eus Aradon d'ur senedour kozh, hennezh a zislerias anezhañ d'ar prefed; digefridiet e voe Marchais da vat d'an 11 a viz Kerzu 1940 gant ur skrid-embann maodiernel^[11],[12].
• Dieubet e voe Gwened d'ar 5 a viz Eost 1944 gant "Combat Command B" ar 6th Armored Division eus lu SUA hag ar Rezistañs^[13].
• D'ar 16 a viz C'hwevrer 1945 e voe skoet Gwened gant tri obuz alaman tennet eus Plouharnel, lazhet e voe seizh den^[14].
• D'an 16 a viz Mae 1945 e voe kavet korfoù marv pevar den eus ar gumun, izili eus ar Rezistañs, bet boureviet, lazhet ha mañsonet d'an 13 a viz Gouere 1944 gant al lu alaman e kreñvlec'h Pentevr e Sant-Pêr-Kiberen^[15].

Brezhoneg

Ya d'ar brezhoneg

• D’an 12 a viz Here 2007 e oa bet votet ar garta Ya d'ar brezhoneg gant kuzul-kêr ar gumun.
• D'an 8 a viz Kerzu 2007 e oa bet roet d'ar gumun al label Ya d'ar brezhoneg live 1.

Deskadurezh

• Kumun gentañ Breizh eo bet e-keñver an niver a vugale skoliataet er skolioù divyezhek hag e Diwan e 2009.
• Klasoù divyezhek hag ur skol Diwan a zo eno abaoe 1993.
• E distro-skol 2024 e oa enskrivet er skol Diwan hag er c'hlasoù divyezhek 344 skoliad (6,5 % eus skolidi ar gumun evit a sell ouzh ar c'hentañ derez)^[16].

Bugaligoù

• Ur vagouri vrezhonek dre soubidigezh zo bet digoret gant ar gevredigezh "Babigoù Breizh".

Tud

• Youenn Drezen a zalc'has un davarn e kreiz-kêr Gwened, e-tal ar maerdi.
• Jean Mathurin Thomazo (26 a viz Even 1892 e Pluergad-10 a viz Gwenholon 1916), soudard breizhat, soudardaet e Gwened, bet fuzuilhet gant al Lu gall e departamant Somme (Bro-C'hall) e-pad ar Brezel-bed kentañ^[17],[18].

Tud bet ganet eno

• 1842 : René Kerviler (bet ganet René Mathurin Marie Pocard du Cosquer de Kerviler), ijinour, henoniour ha levrrollour breizhat (ha gall).
• 1860 : Émile Jourdan, arzour.
• 1861 : Aogustin Gwilhevig, beleg katolik breizhat ha yezhadurour brezhoneg.
• 1866 : Edmond Filhol de Camas, milour, skiantour ha senedour ar Mor-Bihan^[19].
• 1923 : Geneviève Asse, livourez hag engravourez
• 1934 : Yves Coppens, henouennoniour.

Tud bet marvet eno

• 1805 : Pêr Gwilhmod, penn chouan, lesanvet "roue Begnen", fuzuilhet d'ar 5 a viz Genver.
• 1825 : Marie-Louise de Lamoignon (Mamm Sant-Loeiz hec'h anv relijiel) gwenvidigez, savet ganti Urzh Seurezed Sant-Loeiz.
• 1888 : Yann-Vari ar Joubiouz, barzh brezhonek.
• 1959 : Iwan an Diberder, skrivagner brezhonek.
• 1964 : Joseph Le Pévédic, maer Pleñver, kuzulier Kanton Belz ha kannad ar Mor-Bihan e Kambr an deputeed^[20].
• 2001 : Turiaw ar Menteg, beleg ortodoks ha brezhonegour.
• 2021 : Yannig Audran, skolaer, soner ha skrivagner brezhonek.

Ardamezeg ar familhoù

	de Gibon Aotrounez Coëtlagat, e Sant-Padarn.	En gul e deir manal ed en aour

Monumantoù ha traoù heverk

• 
  Mogerioù Gwened
• 
  An iliz-veur
• 
  Tour-iliz Sant Padern

• Iliz-Veur Sant Pêr (XIII^vet-XIX^vet kantved)
• Iliz katolik Sant Padern
• Chapel Sant-Erwan (XVI^vet kantved) er skolaj Jules-Simon
• Chapel ar Roc'hig (XVI^vet kantved)
• Mogerioù-kreñv (ramparzhioù) gant tourioù ar Boultrennerezh hag ar C'honestabl
• Kastell an Erminig savet e penn kentañ an XVIII^vet kantved war-lerc'h ar c'hastell-kreñv savet gant Yann IV (dug Breizh).
• Karterioù kozh
• Mirdi hendraouriezh
• Mirdi an Arzoù kaer (Mirdi ar C'hoc'hu)
• Mirdi ar Pleg-Mor hag ar Mor
• Liorzhoù publik
• Enez Koulev

Roet eo bet al label Kêrioù ha Broioù Arz hag Istor dezhi.

Bezioù ar C'hommonwealth e bered ar gumun (Boismoreau)

Bro	Niver a soudarded
Aostralia	2
Rouantelezh-Unanet	7
Hollad	9

Karrnijourion e oant holl. Marvet int e-pad an Eil Brezel Bed, pevar anezhe e miz Du 1940, ar re all e miz Du 1942 pa gouezhas o c'harr-nij (Wellington marilhet BJ 768) e Gregam^{[21],[22],[23]}.

Poblañs

Emdroadur ar boblañs 1793-2012

52 648 annezad a oa hervez niveradeg 2012, ha 53 218 d'ar 1añ a viz Genver 2016.

Maered Gwened

• 1933-1941 : Maurice Marchais
• 1941-1944 : Edmond Germain
• 1944-1944 : Maurice Marchais
• 1944-1944 : Sabine de La Barre de Nanteuil
• 1945-1945 : Gustave Thébaud
• 1945-1965 : Francis Decker
• 1965-1977 : Raymond Marcellin
• 1977-1983 : Paul Chapel
• 1983-2001 : Pierre Pavec
• 2001-2004 : François Goulard
• 2004-2007 : Norbert Trochet
• 2008-2011 : François Goulard
• abaoe 2011 : David Robo

Sport

Rugbi

• Ar c'hlub a-vicher nemetañ e Breizh eo Rugbi Klub Gwened. E PRO D2 e c'hoari, da lavarout eo en eil rummad.

Mell-droad

• Gwened Olimpek Klub

Marc'hhouarnezh

Tro Bro-C'hall e Gwened

• 26 a viz Mezheven 1925 : 4^e tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Brest ha Gwened ; trec'h eo Nicolas Frantz (Luksembourg).
• 27 a viz Mezheven 1925 : loc'hañ a ra 5vet tennad-hent Tro Bro-C'hall eus Gwened war-du Les Sables-d'Olonne (Vañde).
• 25 a viz Mezheven 1927 : 7vet tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Brest ha Gwened (a-benn d'an eur) ; trec'h eo Gustaaf Van Slembrouck (Belgia).
• 26 a viz Mezheven 1927 : loc'hañ a ra 8vet tennad-hent Tro Bro-C'hall eus Gwened war-du Les Sables-d'Olonne (Vañde) (a-benn d'an eur).
• 21 a viz Mezheven 1928 : 5vet tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Brest ha Gwened (a-benn d'an eur) ; trec'h eo Marcel Bidot (Bro-C'hall).
• 22 a viz Mezheven 1928 : loc'hañ a ra 6vet tennad-hent Tro Bro-C'hall eus Gwened war-du Les Sables-d'Olonne (Vañde) (a-benn d'an eur).
• 4 a viz Gouere 1929 : 5vet tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Brest ha Gwened ; trec'h eo Gustaaf Van Slembrouck (Belgia).
• 5 a viz Gouere 1929 : loc'hañ a ra 6vet tennad-hent Tro Bro-C'hall eus Gwened war-du Les Sables-d'Olonne (Vañde).
• 5 a viz Gouere 1930 : 4^e tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Brest ha Gwened ; trec'h eo Omer Taverne (Belgia).
• 6 a viz Gouere 1930 : loc'hañ a ra 5vet tennad-hent Tro Bro-C'hall eus Gwened war-du Les Sables-d'Olonne (Vañde).
• 3 a viz Gouere 1931 : 4^e tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Brest ha Gwened ; trec'h eo André Godinat (Bro-C'hall).
• 4 a viz Gouere 1931 : loc'hañ a ra 5vet tennad-hent Tro Bro-C'hall eus Gwened war-du Les Sables-d'Olonne (Vañde).
• 16 a viz Gouere 1947 : 18vet tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Les Sables-d'Olonne (Vañde) ha Gwened ; trec'h eo Pietro Tarchini (Suis).
• 17 a viz Gouere 1947 : 19vet tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Gwened ha Sant-Brieg (a-benn d'an eur) ; trec'h eo Raymond Impanis (Belgia).
• 14 a viz Gouere 1954 : 7vet tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Brest ha Gwened ; trec'h eo Jacques Vivier (Bro-C'hall).
• 15 a viz Gouere 1954 : loc'hañ a ra 4^e tennad-hent Tro Bro-C'hall eus Gwened war-du Añje (Maine-et-Loire).
• 29 a viz Mezheven 1985 : 1añ tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Gwened ha Lannarstêr ; trec'h eo Rudy Matthijs (Belgia).
• 5 a viz Gouere 1993 : 2^l tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Les Sables-d'Olonne (Vañde) ha Gwened ; trec'h eo Wilfried Nelissen (Belgia).
• 6 a viz Gouere 1993 : 3^e tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Gwened ha Dinarzh ; trec'h eo Djamolidine Abdoujaparov (Ouzbekistan).
• 5 a viz Gouere 2000 : 5vet tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Gwened ha Gwitreg; trec'h eo Marcel Wüst (Alamagn).
• 12 a viz Gouere 2015 : loc'hañ a ra 9vet tennad-hent Tro Bro-C'hall eus Gwened war-du Pluveleg (a-benn d'an eur, a-skipailhoù).

Liammoù

Darempredoù etrebroadel

Gevelliñ

Bro	Kêr	Abaoe
Wallonia	Mons	1952
Alamagn (Niedersachsen)	Cuxhaven	1963
Bro-Saoz	Fareham	1967

Keveleriñ

Bro	Kêr	Abaoe
Mali	Baroueli (Ségou)	2002
Polonia (Traoñ Silezia)	Wałbrzych	2001

Liammoù diavaez

Sellit ouzh ar ger Gwened er
wikeriadur, ar geriadur frank.

• (br) lec'hienn ofisiel kêr Gwened
• (br) Gwened war lec'hienn Geobreizh

Daveoù ha notennoù

1. Roadennoù ofisiel e lec'hienn an EBSSA
2. (fr)Henri Guiriec, La Région de l'Ellé - bas et haut Ellé, e ti an aozer, 1939, (e galleg), pajenn 16
3. (fr)Jean-Louis Debauve, La Justice révolutionnaire dans le Morbihan, e ti an aozer, Pariz, 1965, pajenn 36
4. (fr)Jean-Louis Debauve, La Justice révolutionnaire dans le Morbihan, e ti an aozer, Pariz, 1965, pajenn 187
5. (fr)Cassini - EHESS - Gwened - Fichenn ar gumun
6. (fr)memorialgenweb - Monumant ar re varv e Bered Boismoreau
7. (fr)Memorialgenweb - Monumant ar re varv e Pladenn ar Warenn
8. (fr)Ouest-France, d'al Lun 4 a viz Du 2013, pajennoù "An Oriant"
9. (fr)Archives départementales du Morbihan, Le Morbihan en guerre 1939-1945, 2009, pajenn 24
10. (fr)Anonymes, Justes et Persécutés durant la période Nazie dans les communes de France
11. (fr)Annik Le Guen, Le Morbihan sous le Gouvernement de Vichy, Miz Kerzu 1993
12. (fr)Roger Leroux, Le Morbihan en guerre 1939-1945, Imprimerie de la Manutention, Mayenne, 1991, pajenn 48
13. (fr)Éric Rondel, Les Américains en Bretagne, pajenn 142, Éditions Astoure, 2008
14. (fr)"Ouest-France", d'ar 16 a viz C'hwevrer 2015
15. (fr)René Le Guénic, Morbihan - Mémorial de la Résistance, 1998, pajennoù 322-329
16. (br)Distro-skol ar c’helenn divyezhek
17. (fr)Ouest-France, d'al Lun 4 a viz Du 2013, pajennoù "An Oriant"
18. (fr)Fédération morbihannaise de la Libre Pensée
19. (fr)Annik Le Guen, Le Morbihan sous le Gouvernement de Vichy, Miz Kerzu 1993
20. (fr)Annik Le Guen, Le Morbihan sous le Gouvernement de Vichy, Miz Kerzu 1993
21. (en)Commonwealth War Graves Commission
22. (fr)René Le Guénic, Morbihan - Mémorial de la Résistance, 1998, pajenn 258
23. (fr)Pertes RAF Morbihan