Чэнду (кіт. спр. 成都, піньінь Chéngdū) — горад субправінцыйнага значэння (руск.) (бел. ў паўднёва-заходнім Кітаі, у даліне ракі Міньцзян, месца знаходжання ўладаў правінцыі Сычуань.
Эмблемай горада з’яўляецца старажытны залаты дыск «Птушкі залатога сонца», знойдзены ў 2001 годзе пры раскопках культуры Цзіньша (руск.) (бел. ў межах горада.
Горад размешчаны на заходнім ускрайку Сычуанскай катлавіны, на раўніне Чэнду. Гарадская акруга працягнулася на 192 км з захаду на ўсход і на 166 км з поўначы на поўдзень пры плошчы 12 390 км². Мяжуе з гарадскімі акругамі: Дэян (руск.) (бел., Цзыян (руск.) (бел., Мэйшань (руск.) (бел. і Яань (руск.) (бел., а таксама з Нгава-Тыбецка-Цянскай аўтаномнай акругай (руск.) (бел.. Гарадская тэрыторыя размешчана на вышыні каля 500 м над узроўнем мора.
Клімат Чэнду характарызуецца як вільготны субтрапічны. Камфортны як для пражывання людзей, так і для вядзення сельскай гаспадаркі. Гара Цыньлін засцерагае горад ад пранікнення паўночных паветраных мас з Сібіры, таму зіма ў Чэнду мякчэй, чым у ніжняй частцы Янцзы. Сярэдняя тэмпература студзеня — 5 °C; снег выпадае вельмі рэдка, хоць часам магчымыя кароткачасовыя замаразкі. Лета — вільготнае і даволі спякотнае, аднак не настолькі, як у гарадах ніжэй па Янцзы. Сярэднія тэмпературы ліпеня і жніўня — каля 25 °C, хоць днём яны могуць дасягаць 37 °C і вышэй. Устойлівыя перыяды спякоты таксама даволі рэдкія. Найбольшая колькасць ападкаў выпадае з чэрвеня па верасень.
Сычуаньскай упадзіне ўласцівы ўзгорысты рэльеф, назіраны ва ўсходніх паветах гарадской акругі Чэнду. Па паўднёвым усходзе акругі праходзіць нізкагорны хрыбет Лунцуань (англ.) (бел. — адзін з некалькіх малых хрыбтоў, якія знаходзяцца ў Сычуаньскай катлавіне. Цэнтральныя раёны гарадской акругі стаяць на адносна плоскай частцы Сычуаньскай упадзіны, званай раўнінай Чэнду, якая апраўленая з усходу згаданай вышэй горнай градой Лунцуань. Самая нізкая кропка гарадской акругі Чэнду размешчана на беразе адной з рэк і складае 378 м.
На паўночным захадзе акругі пачынаюцца асноўныя хрыбты Цюнлайшань і Лунмэншань (англ.) (бел. Сіна-Тыбецкіх гор, якія з’яўляюцца ўсходняй ускраінай Тыбецкага нагор’я. У гэтым раёне знаходзіцца найвышэйшая кропка Чэнду, роўная 5364 м.
Чэнду заснаваны ў IV стагоддзі да н. э.
Калі пры заснаванні царства Шу ў гэтыя месцы прыйшлі людзі, то ім было сказана:[крыніца?] «Першы год — стаць паселішчам, другі — стаць горадам, трэці год — стаць сталіцай» (一年成聚，二年成邑，三年成都); са слоў «стаць сталіцай» (成都) і з’явілася назва «Чэнду». У старажытным царстве Шу вядомасцю карысталіся Чэнду, Сіньду і Гуанду (Сучасны Шуанлю), разам названыя «тры Ду» (三都), аднак пасля ўзвысіўся менавіта Чэнду, а Сіньду і Гуанду да цяперашняга часу сталі яго складовымі часткамі.
У пачатку нашай эры Чэнду славіўся вытворчасцю парчы і называўся таксама Цзіньчэн («горад парчы»). Да 316 года да н. э. Чэнду быў сталіцай царства Шу, у эпоху Трохцарства з 221 па 263 гады — сталіцай царства Шу-Хань, у першай палове IV стагоддзя — сталіцай дзяржавы Чэн (руск.) (бел., у пачатку V стагоддзя — сталіцай дзяржавы Заходняя Шу (руск.) (бел., а ў перыяд Пяці дынастый (руск.) (бел. — сталіцай дзяржаў Ранняя Шу (руск.) (бел. і Позняя Шу (руск.) (бел.. У 994 годзе Чэнду некаторы час быў сталіцай паўстанцкай дзяржавы Лі Шу (руск.) (бел..
У 1644-46 гадах Чэнду быў заняты паўстанцкай арміяй Чжан Сяньчжуна, стаўшы сталіцай створанай ім Вялікай Заходняй Дзяржавы (руск.) (бел.. У гады Вялікай сялянскай вайны (руск.) (бел., маньчжурскага заваявання Кітая (руск.) (бел. і вайны трох князёў-даннікаў (руск.) (бел. горад моцна пацярпеў і практычна спусцеў. Пасля ўсталявання імперыі Цын ураду давялося прыняць спецыяльныя меры па паўторным засяленні апусцелай правінцыі Сычуань, і горад паступова аднавіўся. Правінцыя Сычуань была выдзелена ў асобнае ваеннае намесніцтва, і з 1731 года рэзідэнцыяй намесніка Сычуані стаў Чэнду.
Да XX стагоддзя Чэнду быў павятовым горадам, які не меў уласных органаў кіравання. У 1928 годзе паветы Чэнду і Хуаян былі афіцыйна аб’яднаны ў горад Чэнду з уласнымі органамі ўлады.
27 снежня 1949 года ў Чэнду ўвайшла Народна-вызваленчая армія Кітая, і Чэнду ўвайшоў у склад КНР. У 1952 годзе была адноўлена правінцыя Сычуань, і Чэнду стаў горадам прамога правінцыйнага падпарадкавання, у ім размясціўся ўрад правінцыі.
У Чэнду пераважаюць ханьцы, таксама пражываюць невялікія абшчыны тыбетцаў, і (руск.) (бел., цянаў, лісу (руск.) (бел., насі (руск.) (бел.. Вернікі ў Чэнду вызнаюць шэнізм (руск.) (бел., будызм, даасізм, ігуаньдаа (руск.) (бел., каталіцызм, англіканства і іслам.
Горад субправінцыйнага значэння Чэнду дзеліцца на 12 раёнаў, 5 гарадскіх паветаў, 3 паветы.
Уваходзіць у склад раёна Эканамічнае кольца Чэнду — Чунцын, які займае чацвёртае месца ў Кітаі сярод эканамічных кластараў, саступаючы толькі раёнам Вялікі заліў Гуандун —Сянган-Аомэнь, Дэльта Янцзы і Пекін-Цяньцзінь — Хэбэй[2].
Чэнду — буйны цэнтр апрацоўчай прамысловасці, рознічнага і аптовага гандлю, фінансавых і страхавых паслуг, навукі і тэхналогіі, лагістыкі, транспарту і тэлекамунікацый. Па дадзеных дакладу Сусветнага Банка за 2007 год аб глабальным інвестыцыйным клімаце Чэнду быў абвешчаны эталонам інвестыцыйнага клімату ў Кітаі. Таксама, паводле звестак даследавання, праведзенага нобелеўскім лаўрэатам у эканоміцы Робертам Мандэлам і вядомым кітайскім эканамістам Лі Інінам, апублікаваным дзяржаўным інфармацыйным цэнтрам у 2010 годзе, Чэнду стаў эканамічным рухавіком Заходняга рэгіёну, галоўным цэнтрам новай урбанізацыі і найбуйнейшым цэнтрам прыцягнення інвестыцый у заходняй частцы краіны.
Важную ролю ў эканоміцы Чэнду адыгрывае прамысловая вытворчасць. Асноўныя галіны прамысловасці ў Чэнду ўключаюць вытворчасць прадуктаў харчавання, напояў, камбікармоў, угнаенняў, электратэхнікі, электронікі, прамысловага і энергетычнага абсталявання, аўтамабіляў, аўтакамплектуючых, авіяракетнай і чыгуначнай тэхнікі, медыкаментаў, будматэрыялаў і шкла.
У Чэнду пашыраецца высокатэхналагічны індустрыяльны парк, дзе знаходзіцца адна з найбуйнейшых у краіне авіяцыйна-касмічных вытворчасцяў. Завод кампаніі Chengdu Aircraft Industry Group (руск.) (бел. выпускае баявую і іншую авіяцыйную тэхніку, уключаючы сучасны знішчальнік Chengdu J-10 (руск.) (бел. «Імклівы цмок» і першыя асобнікі аднаго з нямногіх у свеце знішчальніка пятага пакалення (руск.) (бел. Chengdu J-20 (руск.) (бел. «Чорны арол». Кампанія Sichuan Tengden Technology распрацоўвае і вырабляе беспілотны самалёт TB001. Завод дзяржаўнай кампаніі COMAC (руск.) (бел. вырабляе вузлы насавой часткі пасажырскіх лайнераў[3].
Горад з’яўляецца адным з найважнейшых у краіне цэнтраў аўтамабілебудавання і вытворчасці аўтазапчастак. У Чэнду прадстаўлены прадпрыемствы такіх аўтавытворцаў як FAW Toyota, FAW Volkswagen, FAW Jiefang Truck, Geely Automobile (Volvo Cars), Hyundai Truck & Bus[4], Dongfeng Motor, Sinotruk Wangpai, Sichuan Tengzhong Heavy Industrial Machinery, Yema Auto і Dayun Light Truck. Маецца таксама каля 200 буйных вытворцаў камплектуючых частак для аўтамабіляў і аўтобусаў, у тым ліку заводы Robert Bosch.
У Чэнду размешчаны фабрыкі паўправаднікоў кампаній Intel, Texas Instruments, Tsinghua Unigroup, SMIC і Diodes Incorporated, завод арганічных святлодыёдаў (руск.) (бел. кампаніі Idemitsu Kosan, заводы электронікі і электратэхнікі Jabil Technology, Sichuan Fazhan Longmang і Heyue Electro-Mechanical Equipment, хімічны завод Haohua Chemical Science & Technology. Таксама горад з’яўляецца буйным цэнтрам біятэхналогій і біяфармацэўтыкі (заводы Kelun Pharmaceutical)[5], чыгуначнага машынабудавання (завод лакаматываў і вагонаў CRRC Chengdu Locomotive & Rolling Stock), энергетычнага машынабудавання (заводы кампаній Dongfang Electric Corporation, Power Construction Corporation of China і Tongwei Solar[6]), прамысловасці будматэрыялаў (заводы China West Construction Group і Southwest Cement Company (руск.) (бел.)[7], мэблевай (заводы Quanyou Furniture), керамічнай (заводы D&O Home Collection Group)[8] і шкляной прамысловасці (завод кампаніі Taiwan Glass Industry).
У Чэнду базуюцца New Hope Group — найбуйнейшы ў краіне вытворца камбікармоў, мяса птушкі, яек і малака, а таксама ўгнаенняў і дабавак; Sichuan Hongda Group — буйны вытворца каляровых металаў і хімічных угнаенняў; Tongwei — буйны вытворца камбікармоў, харчовых прадуктаў і лекавых сродкаў для жывёл; CP Food Enterprises Chengdu — буйны вытворца камбікармоў і мясных прадуктаў; Chengdu Wintrue Holding — буйны вытворца угнаенняў і араматызатараў; Lier Chemical — буйны вытворца гербіцыдаў, пестыцыдаў і угнаенняў; Tianqi Lithium найбуйнейшы ў свеце вытворца літыя.
Чэнду актыўна развіваецца як нацыянальная база ў галіне інфармацыйных тэхналогій і праграмнага забеспячэння. Індустрыяльная зона развіцця высокіх тэхналогій Чэнду прыцягнула дзясяткі кампаній са спісу Fortune Global 500 і тысячы кітайскіх кампаній, уключаючы Intel, IBM, Cisco, Dell, Nokia, Motorola, SAP, Siemens, Canon, Hewlett-Packard, Xerox, Microsoft, NortonLifeLock, Tieto, Ubisoft Chengdu, NIIT і Wipro, а таксама мясцовых гігантаў Lenovo і Huawei[9][10].
Чэнду з’яўляецца адной з пяці найбуйнейшых баз індустрыі праграмнага забеспячэння ў Кітаі, а таксама буйным цэнтрам распрацоўкі відэагульняў.
У 2021 годзе дабаўленая вартасць культурнай і крэатыўнай індустрыі ў Чэнду перавысіла 207 млрд юаняў (каля 32,6 млрд дол. ЗША). Гэты паказчык павялічыўся на 14,8 % у гадавым вылічэнні і склаў 10,4 % ад ВРП Чэнду[11]. Чэнду з’яўляецца буйным цэнтрам правядзення выставак і канферэнцый, у тым ліку штогадовага Чэндускага міжнароднага аўтасалона[12].
У Чэнду базуецца буйная энергетычная кампанія Sichuan Hydropower Investment and Management Group, якая займаецца генерацыяй і дыстрыбуцыяй электраэнергіі. Асноўнымі пастаўшчыкамі электраэнергіі для Чэнду з’яўляюцца гідраэлектрастанцыі ў вярхоўях ракі Міньцзян, а таксама некалькі газавых і вугальных цеплаэлектрастанцый у межах горада.
У першыя дзесяцігоддзі XXI стагоддзя ў Чэнду назіраецца будаўнічы бум, штогод у горадзе ўзводзіцца шмат офіснай, жылой і гандлёвай нерухомасці. Па стане на 2022 год самымі высокімі будынкамі Чэнду былі International Commerce Center (дзве вежы па 280 м і 210 м), Anders Hotel (дзве вежы па 249 м і 229 м), Вежы IFS (дзве вежы па 248 м), Global Times Center (243 м), Western IFC (241 м), Art Residence (дзве вежы па 222 м), Tianfu IFC (дзве вежы па 220 м), Yintai Center (220 м) і Dongfang Tianxiang Plaza (дзве вежы па 219 м)[13].
У Чэнду размешчаны штаб-кватэры кангламерату Sichuan Hanlong Group (будаўніцтва энергетычных і транспартных аб’ектаў, здабыча карысных выкапняў, хімічная, фармацэўтычная і харчовая прамысловасць, сонечная энергетыка, турызм і аперацыі з нерухомасцю)[14], кампанія China MCC5 Group (будаўніцтва прамысловых і лагістычных аб’ектаў), Sichuan Road and Bridge Group (будаўніцтва транспартных, энергетычных і медыцынскіх аб’ектаў) і China Railway No.2 Engineering Group (будаўніцтва транспартных аб’ектаў).
У Чэнду грунтуецца кампанія Haidilao International Holding — найбуйнейшая ў краіне сетка рэстаранаў хога.
Найбуйнейшымі гандлёвымі цэнтрамі Чэнду з’яўляюцца Times Outlets, IFS Mall, Raffles City, The Atrium, Shudu Wanda Plaza, Sino-Ocean Taikoo Li, Joycity[15], Ito-Yokado і Isetan.
У Чэнду базуюцца Bank of Chengdu і Sichuan Bank, а таксама рэгіянальныя офісы найбуйнейшых кітайскіх банкаў.
Міжнародны аэрапорт Шуанлю (руск.) (бел. размешчаны прыкладна ў 16 км ад цэнтра горада. Гэта другі самы загружаны аэрапорт мацерыковага Кітая; на 2015 год трафік складаў 4 млн пасажыраў. З аэрапорта выконваюцца рэйсы ў большасць буйных гарадоў краіны, а таксама міжнародныя рэйсы ў такія гарады як Ганконг, Осака, Сеул, Сінгапур, Тайбэй, Токіа, Куала-Лумпур, Пхукет, Бангкок і інш. У аэрапорце базуецца буйная авіякампанія Chengdu Airlines.
У чэрвені 2021 года ўведзены ў эксплуатацыю новы Міжнародны аэрапорт Цяньфу[16].
Важнае значэнне маюць грузавыя авіяперавозкі, якія злучаюць Чэнду з Бруселем, Амстэрдамам і Лонданам[17].
Чэнду — буйны чыгуначны вузел. Тут перасякаюцца галіны Баоцзі — Чэнду, Чэнду — Чунцын, Чэнду — Куньмін і Чэнду — Дачжоу. У цяперашні час горад мае 5 асноўных вакзалаў. Акрамя таго, станцыя Паўночная-сартавальная з’яўляецца найбуйнейшай сартавальнай станцыяй ва ўсім Кітаі.
У Чэнду сыходзяцца некалькі хуткасных чыгуначных ліній, у тым ліку хуткасная чыгунка Дачжоу — Чэнду і міжгародняя чыгунка Чэнду-Дуцзян'янь); лінія на Чунцын пераўтвораецца ў частку галоўнай шыротнай нацыянальнай высакахуткаснай магістралі (да хуткасцяў 350 км/г). У ліпені 2023 года пачалася эксплуатацыя хуткаснага маршруту Чэнду — Ганконг[18].
Міжнародны чыгуначны порт Чэнду адыгрывае важную ролю ў імпарце ячменю, пшаніцы, рысу, фасолі, лёну і сланечнікавага алею з Расіі, Цэнтральнай і Паўднёва-Усходняй Азіі[19][20], а таксама ў экспарце аўтамабіляў і сычуаньскага чаю ў Цэнтральную Азію і Расію[21][22]. Акрамя таго, Чэнду з’яўляецца перавалачным цэнтрам паміж чыгуначнымі вузламі Заходняга Кітая і марскімі партамі Паўднёвага і Усходняга Кітая[23].
У 2013—2020 гадах грузавыя цягнікі з Чэнду здзейснілі больш за 8 тысяч рэйсаў па маршруце Кітай — Еўропа, злучыўшы Сычуань з 61 замежным горадам. Важнае значэнне мае транспартны калідор Нінбо — Чэнду, па якім тавары з Японіі і Паўднёвай Карэі трапляюць у Сычуань і затым транзітам ідуць у Еўропу. У асноўным цягнікі перавозяць электроніку, бытавую тэхніку, прамысловае абсталяванне, тэкстыль, аўтамабілі і аўтакамплектуючыя. У 2020 годзе кошт тавараабароту чыгуначнага порта Чэнду дасягнуў 150,7 млрд юаняў. Грузавым тэрміналам у Чэнду кіруе кампанія Chengdu International Railway Port Investment & Development Group[24]. У 2021 годзе адкрыліся новыя маршруты з Чэнду ў Санкт-Пецярбург, Амстэрдам і Осла[25].
Метрапалітэн Чэнду быў афіцыйна адкрыты ў Чэнду 1 кастрычніка 2010 года. На 2020 год ён складаўся з 13 ліній, уключаючы кальцавую.
У снежні 2022 года ў Чэнду была афіцыйна ўведзена ў эксплуатацыю першая ў свеце гарадская электрычка на вадародным паліве[26].
У Чэнду перасякаюцца мноства нацыянальных аўтатрас, якія ідуць з правінцый Шэньсі, Юньнань і Тыбецкага аўтаномнага раёна. Аўтатраса Чэнду — Чунцын стаў адным з першых аўтабанаў у краіне і першым у яе заходняй частцы.
У горадзе і агламерацыі дзейнічае каля 400 аўтобусных маршрутаў.
У Чэнду знаходзіцца найбольшая колькасць універсітэтаў і навукова-даследчых інстытутаў Паўднёва-Заходняга Кітая.
Распрацоўкай ваеннай авіятэхнікі займаецца 611-ы навукова-даследчы авіяцыйны інстытут кампаніі Chengdu Aircraft Industry Group[28].
У Чэндуской зоне асваення новых і высокіх тэхналогій праводзяцца даследаванні ў галіне фармакалогіі, аховы здароўя, заходняй і традыцыйнай кітайскай медыцыны. Тут базуецца вялікі даследчы цэнтр кампаніі AstraZeneca[29].
Нацыянальны цэнтр па даследаванні і ахове вялікіх пандаў, які з’яўляецца платформай сусветнага ўзроўню для супрацоўніцтва і абмену вопытам, адкрыты ў горадзе Чэнду ў 2023 годзе. Ён аб’яднаў рэсурсы Кітайскага цэнтра па абароне і даследаванні вялікіх пандаў і Даследчай базы па развядзенні вялікіх пандаў у Чэнду, збіраючы групы вядомых спецыялістаў з усёй краіны[30].
У Чэнду ёсць два спартыўныя паркі, на тэрыторыі якіх пабудаваны стадыён на 40 тысяч гледачоў, цэнтр водных відаў спорту, аб’екты спартыўнай гімнастыкі, а таксама спартыўны комплекс на 18 тысяч месцаў, прызначаны для спаборніцтваў па баскетболе і хакеі[31].
За межамі гэтых паркаў знаходзяцца Сычуаньскі міжнародны тэнісны цэнтр і трэніровачная база нацыянальнай зборнай па бадмінтоне. Акрамя таго, у горадзе маецца некалькі крытых басейнаў і створаны шэраг спартыўных комплексаў, у якіх праводзяцца спаборніцтвы па валейболе і іншых відах спорту. У цэнтрах спартыўных адзінаборстваў навучаюць ушу і дзюдо[31].
Да адкладзенай з-за пандэміі коронавируса Летняй Універсіяды 2021 (руск.) (бел. года падрыхтаваны спартыўныя аб’екты розных вышэйшых навучальных устаноў[31].
У аддаленым ад цэнтральных раёнаў гарадскім павеце Дуцзян’янь пабудаваны аб’ект «Chengdu Sunac Cultural Tourism City Water and Snow World», які сумяшчае крыты гарналыжны комплекс і аквапарк агульнай плошчай 367 600 м² (аператарам комплексу з’яўляецца група Sunac China Holdings). Яшчэ далей на захад ад цэнтра горада знаходзіцца ландшафтны парк снежных гор Сілін, у якім адкрыты невялікі курорт з некалькімі гарналыжнымі трасамі пад адкрытым небам.
На заходняй ускраіне горада знаходзяцца культурныя аб’екты Сусветнай спадчыны ЮНЕСКА — гара Цынчэншань, а таксама старажытная арашальная сістэма Дуцзян’янь. Гара Цынчэншань вядомая тым, што стала месцам узнікнення даасізму як рэлігійнай плыні. Яна некалькі стагоддзяў была цэнтрам даоскай культуры.
У Чэнду пабудавана некалькі буйных культурных устаноў, у тым ліку музеяў, выставачных комплексаў, канцэртных залаў і бібліятэк:
Чэнду — сусветны цэнтр вывучэння і гадоўлі гіганцкіх панд[34]. У Чэнду плануюць пабудаваць «сталіцу панд» плошчай 69 км². База па абароне і вывучэнні панд будзе ўключаць у сябе тры зоны, кожная з якіх мае сваю функцыю і арыентацыю. Будаўніцтва аб’екта заклікана павысіць узровень навуковых даследаванняў па абароне гіганцкай панды і садзейнічаць захаванню біяразнастайнасці і стварэнні экалагічнай цывілізацыі ў горадзе Чэнду[35].
Памылка Lua: not enough memory.