Жаўрук-смяцюх

Жаўрук-смяцюх
Навуковая класіфікацыя
прамежныя рангі Дамен:  Эўкарыёты Царства:  Жывёлы Падцарства:  Эўметазоі Без рангу:  Двухбакова-сіметрычныя Без рангу:  Другаснаротыя Тып:  Хордавыя Падтып:  Пазваночныя Інфратып:  Сківічнаротыя Надклас:  Чацвераногія Клас:  Птушкі Падклас:  Нованёбныя Атрад:  Вераб’інападобныя Падатрад:  Пеўчыя вераб’іныя Сямейства:  Жаваранкавыя Род:  Galerida Від:  Жаўрук-смяцюх
Міжнародная навуковая назва
Galerida cristata (Linnaeus, 1758)
Арэал
Ахоўны статус
Выклікаюць найменшыя асцярогі IUCN 3.1 Least Concern : / 22717383
Сістэматыка на Віківідах Выявы на Вікісховішчы ITIS   560129 NCBI   215306 EOL   913308 FW   368978

Жаўру́к-смяцю́х, ці Чуба́ты жа́варанак (Galerida cristata) — від птушак з сямейства жаваранкавых. Яго найбольш яскравым адрозненнем ад іншых прадстаўнікоў жаваранкавых з’яўляецца наяўнасць адносна вялікага чубка з пер’я на галаве. Гэты від распаўсюджаны пераважна ў Еўропе, але сустракаецца ў Паўночнай Афрыцы, некаторых рэгіёнах Заходняй, Паўднёвай і Усходняй Азіі.

Класіфікацыя і этымалогія

Жаўрук-смяцюх быў адным з відаў, упершыню апісаных Карлам Лінеем у XVIII ст. у працы «Сістэма прыроды» (лац.: Systema Naturae). Быў уключаны ў род Alauda, пакуль нямецкі натураліст Фрыдрых Бое не ўключыў яго ў новы род Galerida ў 1821 годзе. Колін Гарысан у 1865 годзе рэкамендаваў паўторна аб’яднаць прадстаўнікоў родаў Galerida і Lullula у род Alauda з прычыны, на думку Гарысана, недастаткова яскравых размежаванняў паміж гэтымі таксонамі, аднак гэта так і не было зроблена^[1].

Сучасная навуковая назва жаўрука-смецюха паходзіць ад лацінскіх слоў galerum (капялюш) і cristata (чубатая). Па-беларуску птушку называюць «жаўрук-смяцюх», бо яна любіць сяліцца на ўзбочынах дарог, жылых участках і іншых месцах з нізкай травой, якія гістарычна часта былі забруджаны смеццем.

Падвіды ды іх арэал

На сённяшні дзень вылучаюць 32 падвіды жаўрука-смецюха^[2]:

• Іберыйскі жаўрук-смяцюх (Galerida cristata pallida Brehm, CL, 1858) — сустракаецца ў Партугаліі і Іспаніі;
• Цэнтральнаеўрапейскі жаўрук-смяцюх (Galerida cristata cristata Linnaeus, 1758) — сустракаецца на шырокіх абшарах тэрыторый ад Паўднёвай Скандынавіі і Францыі да Беларусі, Украіны і Венгрыі;
• Заходнеітальянскі жаўрук-смяцюх (Galerida cristata neumanni Hilgert, 1907) — сустракаецца на захадзе Цэнтральнай Італіі;
• Грэчаскі жаўрук-смяцюх (Galerida cristata meridionalis Brehm, CL, 1841) — сустракаецца на абшарах тэрыторый ад Усходняй Харватыі да Цэнтральнай Грэцыі і Заходняй Турцыі; калі гэты падвід быў адкрыты, ён быў памылкова класіфікаваны як асобны від;
• Кіпрскі жаўрук-смяцюх (Galerida cristata cypriaca Bianchi, 1907) — сустракаецца на Родасе, Карпатасе і Кіпры;
• Паўднёва-ўсходні еўрапейскі жаўрук-смяцюх (Galerida cristata tenuirostris Brehm, CL, 1858) — сустракаецца на абшарах тэрыторый ад Усходняй Венгрыі і Румыніі да Беларусі, Паўднёвай Расіі і Казахстана;
• Каўказскі жаўрук-смяцюх (Galerida cristata caucasica Taczanowski, 1888) — сустракаецца на ўсходзе Эгейскіх астравоў, поўначы Турцыі і поўдні Каўказа;
• Паўночна-заходні мараканскі жаўрук-смяцюх (Galerida cristata kleinschmidti Erlanger, 1899) — сустракаецца на паўночным захадзе Марока;
• Заходнемараканскі жаўрук-смяцюх (Galerida cristata riggenbachi Hartert, 1902) — сустракаецца на захадзе Марока;
• Паўночнаалжырскі жаўрук-смяцюх (Galerida cristata carthaginis Kleinschmidt, O & Hilgert, 1905) — сустракаецца на абшарах тэрыторый ад паўночна-ўсходняй часткі Марока да поўначы Туніса;
• Паўночна-ўсходні алжырскі жаўрук-смяцюх (Galerida cristata arenicola Tristram, 1859) — сустракаецца на паўночным усходзе Алжыра, поўдні Туніса і паўночным захадзе Лівіі; калі гэты падвід быў адкрыты, ён быў памылкова класіфікаваны як асобны від;
• Кірэнаіцкі жаўрук-смяцюх (Galerida cristata festae Hartert, 1922) — сустракаецца на ўзбярэжжы Паўночна-Усходняй Лівіі;
• Паўночна-ўсходні лівійскі жаўрук-смяцюх (Galerida cristata brachyura Tristram, 1865) — сустракаецца на абшарах тэрыторый ад Паўночна-Усходняй Лівіі да Паўднёвага Ірака і Паўночнай Аравіі;
• Паўднёва-ўсходні алжырскі жаўрук-смяцюх (Galerida cristata helenae Lavauden, 1926) — сустракаецца на паўднёвым усходзе Алжыра і паўднёвым захадзе Лівіі;
• (Galerida cristata jordansi Niethammer, 1955) — сустракаецца на плато Аір (Паўночны Нігер);
• Жаўрук-смяцюх дэльты Ніла (Galerida cristata nigricans Brehm, CL, 1855) — сустракаецца ў дэльце Ніла (Паўночны Егіпет); калі гэты падвід быў адкрыты, ён быў памылкова класіфікаваны як асобны від;
• Жаўрук-смяцюх Паўночнай даліны Ніла (Galerida cristata maculata Brehm, CL, 1858) — сустракаецца ў Цэнтральным Егіпце;
• Жаўрук-смяцюх Паўднёвай даліны Ніла (Galerida cristata halfae Nicoll, 1921) — сустракаецца ў Паўднёвым Егіпце і Паўночным Судане;
• Дангольскі жаўрук-смяцюх (Galerida cristata altirostris Brehm, CL, 1855) — сустракаецца ва Усходнім Судане і Эрытрэі; калі гэты падвід быў адкрыты, ён быў памылкова класіфікаваны як асобны від;
• Самалійскі жаўрук-смяцюх (Galerida cristata somaliensis Reichenow, 1907) — сустракаецца ў Паўднёвай Эфіопіі, Паўночным Самалі і Паўночнай Кеніі;
• (Galerida cristata balsaci Dekeyser & Villiers, 1950) — сустракаецца на ўзбярэжжы Маўрытаніі;
• Сенегальскі жаўрук-смяцюх (Galerida cristata senegallensis Statius Müller, PL, 1776) — сустракаецца на абшарах тэрыторый ад Маўрытаніі і Сенегала да Нігера; калі гэты падвід быў адкрыты, ён быў памылкова класіфікаваны як асобны від у родзе Alauda;
• Нігерыйскі жаўрук-смяцюх (Galerida cristata alexanderi Neumann, 1908) — сустракаецца на абшарах тэрыторый ад Паўночнай Нігерыі да Заходняга Судана і Паўночна-Усходняй ЦАР;
• Суданскі жаўрук-смяцюх (Galerida cristata isabellina Bonaparte, 1850) — сустракаецца ў Цэнтральным Судане; калі гэты падвід быў адкрыты, ён быў памылкова класіфікаваны як асобны від;
• Жаўрук-смяцюх узбярэжжа Леванта (Galerida cristata cinnamomina Hartert, 1904) — сустракаецца ў Заходнім Ліване і Паўночна-Заходнім Ізраілі;
• Усходнелеванцкі жаўрук-смяцюх (Galerida cristata zion Meinertzhagen, 1920) — сустракаецца на абшарах тэрыторый ад Паўднёвай Турцыі да Паўночна-Усходняга Ізраіля;
• Цэнтральнатурэцкі жаўрук-смяцюх (Galerida cristata subtaurica Kollibay, 1912) — сустракаецца на абшарах тэрыторый ад Цэнтральнай Турцыі да Паўднёва-Заходняга Туркменістана і Паўночнага Ірана;
• Казахстанскі жаўрук-смяцюх, або Белуджыстанскі жаўрук-смяцюх (Galerida cristata magna Hume, 1871) — сустракаецца на абшарах тэрыторый ад Цэнтральнага Ірана і Цэнтральнага Туркменістана да Паўночна-Заходняга Пакістана, Казахстана, Паўднёвай Манголіі і Паўночна-Заходняга Кітая; калі гэты падвід быў адкрыты, ён быў памылкова класіфікаваны як асобны від;
• (Galerida cristata leautungensis Swinhoe, 1861) — сустракаецца ў Паўночна-Усходнім і Усходнім Кітаі; калі гэты падвід быў адкрыты, ён быў памылкова класіфікаваны як асобны від у родзе Alauda;
• (Galerida cristata coreensis Taczanowski, 1888) — сустракаецца ў Карэі;
• Гілгіцкі жаўрук-смяцюх (Galerida cristata lynesi Whistler, 1928) — сустракаецца ў Паўночным Пакістане;
• Індыйскі жаўрук-смяцюх (Galerida cristata chendoola Franklin, 1831) — сустракаецца на абшарах тэрыторый ад Цэнтральнага і Усходняга Пакістана да Паўднёвага Непала праз Заходнюю і Паўночную Індыю; калі гэты падвід быў адкрыты, ён быў памылкова класіфікаваны як асобны від у родзе Alauda.

Раней Магрыбскага жаўрука-смецюха вызнавалі за адзін з падвідаў жаўрука-смецюха, аднак з дапамогай малекулярна-генетычных даследаванняў (у прыватнасці, аналізу мітахандрыяльнай ДНК) Албанам Жыламэ і яго калегамі было даказана, што гэта розныя віды^[3]. Увагу даследчыкаў прыцягнула дзюба Магрыбскага жаўрука-смецюха, бо яна была значна даўжэйшай за дзюбы тых падвідаў жаўрукоў-смецюхоў, што таксама пражываюць у Магрыбе^[4].

У Беларусі зарэгістраваныя два падвіды жаўрука-смецюха: Цэнтральнаеўрапейскі жаўрук-смяцюх (Galerida cristata cristata) і Паўднёва-ўсходні еўрапейскі жаўрук-смяцюх (Galerida cristata tenuirostris).

Біятоп

Звычайна жаўрук-смяцюх аддае перавагу адкрытым сухім лугам, але сустракаецца таксама і па ўскраінах палёў і дарог, у прамысловых раёнах, портах, аэрапортах, ля чыгункі і ў гарадскіх парках^[5]. Ідэальнымі з’яўляюцца сухія і цёплыя тэрыторыі з нізкарослай расліннасцю, пераважна на гліністых пясчаных грунтах. Пры гэтым актыўныя ўрбанізацыя і развіццё сельскай гаспадаркі скарачае колькасць прыдатных для гэтай птушкі тэрыторый^[6].

Апісанне

Знешні выгляд

Жаўрук-смяцюх мае даволі тыповы для жаўрука знешні выгляд^[7], аднак вылучаецца і яскравымі асаблівасцямі. Даўжыня цела жаўрука-смецюха складае 17—19 см, размах крылаў — 29—38 см. Маса вагаецца ў дыяпазоне 36,5—46 г^[6][8]. Афарбоўка верху цела буравата-шэрая з падоўжнымі шырокімі цёмнымі стракатымі плямамі, ніз жа цела брудна-белы з падоўжнымі бурымі стракатымі плямамі на грудзях. Крайнія стырнавыя пёры рудаватыя і светляйшыя за астатні хвост. На галаве знаходзіцца вялікі шылаваты чуб. У маладых птушак чуб невялікі^[9][10]. Самкі і самцы амаль не адрозніваюцца, але маладыя птушкі маюць болей плям на спіне ў параўнанні з дарослымі^[7].

Голас

Відэа спеву жаўрука-смецюха.

Голас жаўрука-смецюха падобны да голасу палявога жаўрука, але больш прарэзлівы, мае больш частыя перапынкі^[9]. Вабны крык — прарэзлівае «ді-діі-трі» або «ірі-трі-тріэ», мяккае «джютт». Жаўрук-смяцюх спявае звычайна седзячы на паверхні, а часам — у палёце (пераважна на вышыні ад 30 да 60 м над зямлёй, што адрознівае яго ад жаўрука палявога, які дэманструе падобныя паводзіны, але таксама спявае падчас узлёту)^[8][11].

Харчаванне

Жаўрук-смяцюх есць насякомае.

Жаўрук-смяцюх пераважна харчуецца ежай расліннага паходжання: насеннем дзікай травы, аўса, пшаніцы і ячменю^[9]. Зімой птушка здольная перайсці на дробную жывёльную ежу^[7]. Таксама жывёл спажываюць маладыя жаўрукі. Дажджавыя чэрві, дробныя жукі, мухі, маленькія матылі, вусені, а таксама (зрэдку) дробныя смаўжы ды павукі — аснова жывёльнага рацыёну жаўрука-смецюха^[12].

Размнажэнне

Самка будуе добра замаскіраванае гняздо, будаўнічым матэрыялам для якога з’яўляюцца завялыя травінкі, карані і каласкі (канцы якіх тырчаць па-за краямі гнязда), на зямлі ў рытвінцы сярод няшчыльнай расліннасці, грудкоў зямлі, камянёў і г. д.^[7] Зрэдку жаўрук-смяцюх будуе гнёзды на схілах або каменных сценах. Агульны дыяметр гнязда складае 9—15 см, унутраны дыяметр — 6,5—7 см, вышыня — 4,5—5 см.

Яйкі жаўрука-смецюха.

У перыяд красавік-чэрвень самка двойчы адкладае ад 2 да 6 (у пераважнай большасці выпадкаў — ад 3 да 5) яек. Яйкі крыху падоўжаныя, часта ўздзьмутыя. Яны вельмі нагадваюць яйкі жаўрука палявога, але адрозніваюцца ад апошніх наяўнасцю на белым або шараватым фоне светла-шэрых ці шэра-фіялетавых глыбокіх плямак. Паверхневыя яйкі жаўрука-смецюха могуць мець густы аліўкава-карычневы або шэра-карычневы колер і ўтвараць пояс (або «шапачку») на шырокім канцы. Сярэднія памеры яек — 22 на 17 мм (пры рэальным дыяпазоне 19—25,5 мм на 15—19,5 мм)^[8].

Яйкі выседжваюцца ад 11 да 14 дзён (найчасцей 11—12 дзён), пасля чаго вылупліваюцца птушаняты, якія (як і прадстаўнікі іншых жаўрукоў) пакідаюць гняздо ў пошуках ежы досыць рана — на 8—11 дзень, а лётаць пачынаюць ва ўзросце 15—16 дзён^[5].

Экалогія і ахова

Колькасць

Жаўрук-смяцюх перажыў некалькі абумоўленых кліматам пашырэнняў і скарачэнняў арэала на працягу апошніх стагоддзяў. Такім чынам вобласць распаўсюджвання пашыралася ў перыяд цеплыні ў XVI ст. і XVIII ст. і зноў скарачалася ў перыяд холаду XVII ст. У пачатку XX ст. жаўрук-смяцюх скарыстаўся магчымасцю гнездавацца ў гарадах і на прамысловых пабудовах.

Глабальная папуляцыя жаўрука-смецюха ў свеце складае, па розных ацэнках, ад 22 000 000 да 91 200 000 дарослых птушак^[13]. Што да еўрапейскай папуляцыі, то тут няма такой вялікай розніцы паміж мінімальнай і максімальнай ацэнкамі колькасці чубатага жаваранка: у Еўропе пражываюць ад 7 200 000 да 15 200 000 дарослых птушак.

З 1930-х гадоў папуляцыя, пачынаючы з паўднёвага ўсходу, амаль ва ўсёй Еўропе драматычна скарачаецца. Агульная колькасць жаўрука-смецюха ў Еўропе скарацілася з 1980 г. агулам на 98 %^[14] і знаходзіцца ў неспрыяльных умовах, што пагражае стабільнасці ўсёй сусветнай папуляцыі гэтай птушкі^[15].

Абмежавальныя фактары

Жаўрук-смяцюх у пошуках ежы.

Нягледзячы на спрыяльныя кліматычныя ўмовы XX ст., паўторнага пашырэння арэала жаўрука-смецюха не адбылося. Асноўнымі прычынамі з’яўляюцца, відавочна, недахоп ежы і змены месцаў пражывання гэтай птушкі. Рудэральныя і аблогавыя палі даступныя для чубатага жаваранка толькі ў нязначнай ступені і на працягу адносна кароткага перыяду. Сёння адкрытыя плошчы, напрыклад, на тэрыторыі гарадоў, якія з пачатку XX ст. пачаў засяляць жаўрук-смяцюх, усё больш азеляняюцца, угнойваюцца і шчыльна засаджваюцца. Іншыя сырыя зямельныя плошчы таксама адразу азеляняюцца. Да гэтага дадаецца інтэнсіфікацыя сельскай гаспадаркі і ўшчыльненне ландшафту за кошт шырокіх неапрацаваных ускраін палёў. Следствам гэтага з’яўляецца адсутнасць дзікіх траў і іх насення, важных для харчавання птушак. Адначасова адсутнічае дастатковы асартымент насякомых у перыяд гнездавання.

Ахова

Нягледзячы на тое, што ў Чырвоным спісе Міжнароднага саюза аховы прыроды жаўрук-смяцюх апісаны як від пад найменшай пагрозай (Least concern, LC)^[16], заўважыўшы тэндэнцыю да імклівага скарачэння яго колькасці шэраг дзяржаў і міждзяржаўных аб’яднанняў шчыльна заняліся пытаннем аховы гэтай птушкі.

Жаўрук-смяцюх знаходзіцца пад аховай «Птушынай дырэктывы» — Дырэктывы Еўрапейскага Саюза аб захаванні дзікіх птушак. Чубаты жаваранак занесены ў Чырвоную кнігу Беларусі з прысваеннем III катэгорыі (VU) і ахоўваецца законам. Гэта птушка ахоўваецца на відавым узроўні ў Польшчы, Славакіі (асобна ад «Птушынай дырэктывы»).

Жаўрук-смяцюх і чалавек

Святы Францыск Асізскі лічыў жаўрука-смецюха асаблівай птушкай, падкрэсліваў падабенства яе жыцця з жыццём францысканцаў: зямлісты колер апярэння чубатага жаваранка, яго пакорлівасць («бо ён ідзе ахвотна ўздоўж узбочыны і знаходзіць зерне для сябе») і доўгі час, які ён праводзіць у спевах^[17].

Птушка 2017 года ў Беларусі

Плакат, прысвечаны жаўруку-смецюху — птушцы 2017 года ў Беларусі.

Сяброўская картка АПБ 2017 года.

Нацыянальную кампанію «Птушка года» грамадская арганізацыя «Ахова птушак Бацькаўшчыны» праводзіць з 2000 г. Галоўная мэта кампаніі — прыцягнуць увагу насельніцтва да хараства прыроды і птушак, што жывуць вакол нас.

У мэтах прыцягнення ўвагі грамадскасці да праблем жаўрука-смецюха, удзельнікі XIX з’езда грамадскай арганізацыі «Ахова птушак Бацькаўшчыны» шляхам галасавання абралі яго птушкай 2017 г.^[18]

У межах кампаніі 22 сакавіка 2017 г. Белпошта выпусціла шэраг філатэлістычнай прадукцыі^[19][20]:

• Паштовую марку для перасылкі непрыярытэтнай міжнароднай простай пісьмовай карэспандэнцыі (пісем, бандэролей, дробных пакетаў) масай да 20 г уключна;
• Малы аркуш вышэйзгаданых паштовых марак (7 марак і 1 купон у аркушы);
• Паштовую картку для картмаксімума;
• Канверт першага дня;
• Спецыяльны паштовы штэмпель.

Нацыянальны банк Рэспублікі Беларусь выпусціць памятную манету, прысвечаную жаўруку-смецюху.

Акрамя гэтага, у межах кампаніі пройдуць конкурсы ад АПБ:

• Найлепшы плакат «Выратуй жаўрука-смецюха!» — да 1 ліпеня 2017 г. прымаюцца мастацкія выявы, выкананыя ад рукі фарбамі ў розных тэхніках;
• Конкурс «Птушка-арт» — 5 чэрвеня (у Сусветны дзень аховы навакольнага асяроддзя) 2017 г. як мага большая колькасць людзей мусіць скласці з саміх сябе сілуэт птушкі года, а фотаздымак даслаць АПБ;
• Літаратурны конкурс «Верш-чатырохрадкоўе пра жаўрука-смецюха і ягоны лад жыцця» — да 1 ліпеня 2017 г. прымаюцца маленькія вершы пра асаблівасці жыцця жаўрука-смецюха, адметныя прыкметы, уласцівыя яму.

У філатэліі

• 
  Паштовая марка
• 
  Малы аркуш
• 
  Спецыяльны паштовы штэмпель
• 
  Картмаксімум
• 
  Канверт першага дня

Зноскі

1. Harrison, C.J.O. (1966). "The Validity of Some Genera of Larks (Alaudidae)". Ibis. 108 (4): 573–83. doi:10.1111/j.1474-919X.1966.tb07209.x.
2. "IOC World Bird List 6.4". IOC World Bird List Datasets. doi:10.14344/ioc.ml.6.4.
3. Gill, F: Waxwings to swallows (нявызн.)(недаступная спасылка). IOC World Bird List: Version 3.4. International Ornithologists’ Union (30 чэрвеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 24 July 2011. Праверана 30 July 2013.
4. Guillaumet, Alban; Pons, Jean-Marc; Godelle, Bernard; Crochet, Pierre-Andre (2006). "History of the Crested Lark in the Mediterranean region as revealed by mtDNA sequences and morphology". Molecular Phylogenetics and Evolution. 39 (3): 645–56. doi:10.1016/j.ympev.2006.01.002. PMID 16473529.
5. Hayman, Peter; Hume, Rob (2001). The complete guide to the bird life of Britain and Europe. 2004: Bounty Books. p. 185. ISBN 9781857327953.
6. Snow, David; Perrins, Christopher M., рэд-ры (1998). The Birds of the Western Palearctic concise edition. Vol. 2. Oxford: Oxford University Press. pp. 1037–1040. ISBN 0198501889.
7. Černý, Walter (1975). A Field Guide in Colour to Birds. Перакладчык Margot Schierlová. Illustrated by Karel Drchal. London: Octopus Books Limited. pp. 156–157. ISBN 070640405X.
8. Жаўрук-смяцюх. Птушкі Беларусі — Ахова птушак Бацькаўшчыны (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 16 красавіка 2015. Праверана 21 сакавіка 2017.
9. Harbard, Chris (1989). Songbirds: How to attract them and identify their song. London: Kingfisher Books. p. 52. ISBN 0862724597.
10. Burnie, David (2001). Animal: The Definitive Visual Guide to the World's Wildlife. London: Dorling Kindersley. p. 342. ISBN 9780789477644.
11. Hayman, Peter; Burton, Philip (1979). "Crested Lark". The Birdlife of Britain (2nd ed.). London: Mitchell Beazley Publishers Limited. p. 80. ISBN 0855330872.
12. Robinson, R.A.. Crested Lark Galerida cristata (нявызн.). BirdFacts. British Trust for Ornithology (16 студзеня 2013). Праверана 28 July 2013.
13. Species factsheet: Galerida cristata (нявызн.)(недаступная спасылка). Birdlife International. Архівавана з першакрыніцы 17 красавіка 2016. Праверана 28 July 2013.
14. Bestandentwicklung Galerida christata European Bird Census Council
15. BirdLife International 2004: Birds in Europe: population estimates, trends and conservation status. BirdLife Conservation Series No. 12, BirdLife International, Wageningen, The Netherlands.
16. Жаўрук-смяцюх: інфармацыя на сайце Чырвонай кнігі МСАП (англ.)
17. Armstrong, Edward A. (1973). Saint Francis, Nature Mystic: The Derivation and Significance of the Nature Stories in the Franciscan Legend. Berkeley and Los Angeles, California: University of California Press. pp. 90–91. ISBN 0520019660.
18. Жаўрук-смяцюх — птушка 2017 года! — Ахова птушак Бацькаўшчыны Архівавана 4 красавіка 2017.
19. Птица года. Хохлатый жаворонок — Белпочта
20. Хохлатая марка — Ахова птушак Бацькаўшчыны Архівавана 26 сакавіка 2017.

Літаратура

• Hans-Günther Bauer, Einhard Bezzel und Wolfgang Fiedler (Hrsg): Das Kompendium der Vögel Mitteleuropas: Alles über Biologie, Gefährdung und Schutz. Band 2: Passeriformes — Sperlingsvögel, Aula-Verlag Wiebelsheim, Wiesbaden 2005, ISBN 3-89104-648-0

Спасылкі

• Жаўрук-смяцюх — птушка 2017 года! — Ахова птушак Бацькаўшчыны Архівавана 4 красавіка 2017.
• 10 цікавых фактаў пра жаўрука-смецюха — Ахова птушак Бацькаўшчыны Архівавана 26 лютага 2017.

Гэты від занесены ў Чырвоную кнігу Беларусі і ахоўваецца законам. III катэгорыя (VU)