Thiên hoàng Vũ Đa (宇多天皇 (Vũ Đa Thiên hoàng),Uda-tennō?, 10 tháng 6 năm 867 – 3 tháng 9 năm 931) là Thiên hoàng thứ 59[1] của Nhật Bản theo danh sách kế thừa truyền thống[2]
Triều đại của Vũ Đa kéo dài từ năm 887 đến năm 897[3]
Tường thuật truyền thống
Trước khi lên ngôi vua, ông có tên cá nhân của mình (imina) là Sadami (定省)[4] hay Chōjiin-tei[5].
Thiên hoàng Uda là con trai thứ ba của Thiên hoàng Koko. Mẹ của ông là Thái hậu Hanshi, con gái của Hoàng tử Nakano (mà hoàng tử Nakano là con trai của Thiên hoàng Kanmu). Uda có năm phu nhân và 20 con. Riêng hai người con trai quan trọng bao gồm:
Hoàng tử Atsuhito (884-930).
Hoàng tử Atsumi (敦実親王) (893-967).
Kế thừa truyền thống của các Thiên hoàng tiền nhiệm, Uda sau khi lên ngôi đã ban tên Minamoto cho con cháu mình, và hậu duệ của Uda bị phân thành nhiều nhánh khác nhau tỏa ra nhiều nơi. Một trong số các nhánh đó là nhánh Uda Genji ở Omi - còn được gọi là tộc Sasaki.
Trong số các nhánh của Uda Genji có một người rất nổi tiếng là Minamoto no Masazane (源雅信), con trai của Hoàng tử Atsumi (敦実親王) đã đứng vững trong triều đình với chức Tả đại thần. Một trong những con gái của Masazane, Minamoto no Rinshi (源倫子) kết hôn với Fujiwara no Michinaga và từ cuộc hôn nhân này đã sinh ra ba hoàng hậu và hai nhiếp chính (sesshō) cho hoàng triều Nhật Bản.
Từ Masanobu, các kuge của dòng họ Thiên hoàng tỏa ra thành nhiều nhánh khác nhau như Niwata, Ayanokōji, Itsutsuji, Ohara và Jikōji. Từ con trai thứ tư của ông Sukeyosi, gia tộc Sasaki tách thêm một nhánh nữa là Kyogoku. Họ chính là nguồn gốc hình thành tộc Genji Omi như ngày nay. Từ dòng này, Sasaki Takauji đã thành công tại Mạc phủ Muromachi và gia tộc Amago có nguồn gốc từ người anh em của mình.
Khi cha còn sống, hoàng tử Sadami được đặt lại tên là "Minamoto no Sadami". Năm 887 khi Thiên hoàng Koko cần người kế nhiệm, hoàng tử được sự giúp đỡ của Nhiếp chính đã leo lên ngôi Thái tử. Sau cái chết của cha mình vào tháng 10 năm đó, Sadami -shinnō lên ngôi.
Lên ngôi Thiên hoàng
Ngày 17 tháng 9 năm 887 (niên hiệu Ninna thứ 3, ngày 26 tháng 8 âm lịch): Thiên hoàng Koko chết; và con trai thứ ba của ông nhận được sự thừa kế (Senso). Ngay sau đó, Sadami chính thức lên ngôi (sokui)[6] - hiệu là Thiên hoàng Uda. Ông đổi niên hiệu của cha thành niên hiệu Ninna nguyên niên.
Tháng 1/888, Thiên hoàng cử Mototsune tiếp tục giữ chức Nhiếp chính[7] thay vì để ông này nghỉ hưu.
Tháng 10/888, Uda cho xây dựng Chùa Ninna[7] (仁和寺 ?) và đã được hoàn thành; cử Kobo-Daishi làm trụ trì chùa này.
Trong những năm đầu của triều đại Thiên hoàng Uda, cuộc đấu tranh quyền lực giữa các dòng họ ngày càng quyết liệt, đỉnh cao là đấu tranh giữa dòng họ Fujiwara và dòng họ Surawara và dòng họ của Thiên hoàng - Minamoto. Sau cái chết của Mototsune trong năm 891, Thiên hoàng Uda bãi bỏ chức Nhiếp chính, giao cho hai ông là Sugawara no Michizane (845 - 903) và con trai trưởng của vị nhiếp chính quá cố là Tokihira (871 - 909) phụ trách kuroudo[8]. Ít lâu sau, Thiên hoàng lại phòng cho hai ông lần lượt là Tả đại thần (Michizane) và Hữu đại thần (Tokihira)[9]. Michizane đặc biệt được Thiên hoàng rất tin cậy.
Năm 894, Thiên hoàng Uda cử Michizane làm sứ giả sang nhà Đường (đời vua Đường Chiêu Tông), nhưng Michizane đã tấu trình xin bãi bỏ việc cử đi sứ và được Thiên hoàng chuẩn tấu[10].
Thiên hoàng Uda có nhiều cố gắng với việc phát huy tính chất "luật lệnh" theo tinh thần các bộ luật mà một số Thiên hoàng tiền nhiệm đã ban hành, nhằm tập trung quyền lực vào tay Thiên hoàng. Sử cũ gọi những cố gắng của Thiên hoàng Uda nhằm lập lại quyền uy cho hoàng gia là Tenno Shinsei (Thiên hoàng thân chính)[12]. Tuy nhiên, Uda cũng có sự nới lỏng tính "luật lệnh" của chính quyền bằng cách thêm vào các tư tưởng nhân văn của Nho giáo. Theo đó, vào tháng 7/896 Thiên hoàng Uda ra lệnh cho Michizane xem xét lại việc giam giữ tù nhân ở kinh đô và ban bố lệnh ân xá cho nhiều phạm nhân, để phù hợp với nhân văn bên Trung Hoa. Nhà vua cũng ra sắc lệnh về việc tăng cường ngăn chặn việc xâm chiếm đất đại nông dân của các gia đình quyền thế ở kinh đô, nhà chùa; trong khi chính quyền tiếp tục thu thuế, kiểm toán được thực hiện tại các tỉnh[13].
Tháng 6/897, Thiên hoàng Uda thoái vị và nhường ngôi cho con trai - sau sẽ lên ngôi với hiệu là Thiên hoàng Daigo. Trong di chúc thoái vị, ông ủy quyền cho các đại thần Michizane và Fujiwara no Tokihira phò giúp cho tân đế. Được sự phân công của cựu Thiên hoàng, hai vị đại thần đã cố vấn và giúp đỡ cho tân Thiên hoàng cho đến khi trưởng thành sau này.
Ba năm sau, ông vào tu tập tại ngôi chùa Ninna[14]; lấy pháp danh là Kongo Kaku. Ông viên tịch ngày 3 tháng 9 năm 931 tại chùa, hưởng thọ 65 tuổi[15].
^Brown, Delmer et al. (1979). Gukanshō, pp. 289-290; Varley, H. Paul. (1980). Jinno Shōtōki, pp. 175-179; Titsingh, Isaac. (1834). Annales des empereurs du japon, pp. 125-129., P. 125,
^"koroudo" là một chức quan có vào năm 810 - thời Thiên hoàng Saga, chuyên bảo vệ giấy tờ mật, phụng mệnh vua ban bố các sắc lệnh gọi là senji (chiếu chỉ). Xem Nguyễn Quốc Hùng, Lịch sử Nhật Bản, Nhà xuất bản Thế giới, Hà Nội, 2012, tr. 89
^Borgen, Robert (1994). Sugawara no Michizane and the Early Heian Court, University Hawaii Press. pp. 201-216. ISBN 978-0-8248-1590-5.
^Kitagawa, H. (1975). The Tale of the Heike, p. 222
