Мишкә районы

Мишкә районы
баш. Мишкә районы
Байрак^[d]
Нигезләнү датасы	20 август 1930
Дәүләт	Россия
Башкала	Мишкә
Административ-территориаль берәмлек	Башкортстан
Сәгать поясы	UTC+05:00 һәм YEKT^[d]
Халык саны	22 601 (1 гыйнвар 2019)[1]
Административ бүленеше	Акбулатовский сельсовет^[d], Баймурзинский сельсовет^[d], Большесухоязовский сельсовет^[d], Большешадинский сельсовет^[d], Ирсаевский сельсовет^[d], Кайрак авыл советы^[d], Камеевский сельсовет^[d], Мавлютовский сельсовет^[d], Мишкинский сельсовет^[d], Староарзаматовский сельсовет^[d], Тынбаевский сельсовет^[d], Урьядинский сельсовет^[d] һәм Чураевский сельсовет^[d]
Нәрсә белән чиктәш	Борай районы, Караидел районы, Балтач районы, Бөре районы һәм Благовещен районы
Мәйдан	1689,11 км²
Почта индексы	4523ХХ
Рәсми веб-сайт	mishkan.ru
Җирле телефон коды	34749
Мишкә районы Викиҗыентыкта

Мишкә районы (чирм. Мишкан кундем) — Башкортстанга керүче муниципаль район. Административ үзәге — Мишкә авылы.
1930 елның 20 августында Үзәк башкарма комитетының карары белән, Бөре кантонын үзгәртү юлы белән барлыкка килгән.

Географик белешмә

Мишкә районы Башкортстанның төньяк-көнбатыш өлешендә урнашкан. Борай, Балтач, Караидел, Бөре, Благовещен районнары белән чиктәш. Район аша Бөре елгасы агып ята. Район җиренең 33%ын урманнар алып тора.

Як	район
Төньяк-көнбатыш	Борай районы
Төньяк	Балтач районы (Башкортстан)
Төньяк-көнчыгыш	Караидел районы
Көньяк-көнчыгыш	Благовещен районы
Көньяк-көнбатыш	Бөре районы

Тарихи белешмә

Мишкә районына чирмешләр 1651 елда килеп урнаша башлаганнар. Әүвәл Изимари авылына нигез салалар, соңрак Бөребаш, Рәфәнде авыллары барлыкка килә.

Татар авыллары Яңакуыш 1688 елны, Өрьяды авылы 1650 елны барлыкка киләләр Руслар районга 1779 елда килеп урнашканнар, дип әйтелә тарихи язмаларда. Әүвәл Новотройск, Старонакаряково, Малонакаряково авыллары барлыкка килгән.^[2]

Халкы

Район халкының күпчелеген көнчыгыш чирмешләры тәшкил итә. Чирмешләр биредә яшәүче халыкның 70 процент чамасын тєшкил итє. Сосновка, Кәмәй, Мишкә, Иске Арзамат, Олы Сухояз, Чурай, Байморза, Тынбай — райондагы иң зур мари авыллары. Халык саны буенча, татарлар (мишәрләр) районда икенче урында – 4200дән артык кеше исәпләнә. Алар күпләп Мишкә, Татарбай, Өръяды, Бабай, Субай, Янакыш, Иштыбай авылларында яшиләр. Шул ук вакытта Олы Шады, Кыйгазытамак һ.б. татар авыллары рәсми рәвештә башкортныкы булып санала. Кыйгазытамак – Шәехзадә Бабич нәселе чыккан авыл буларак билгеле.

Демография

Халык саны

1939[3][4]	1959[5][4]	1970[6][4]	1979[7][4]	1989[8][4]	1998[9]	1999[9]	2000[9]	2001[9]	2002[10][4]
48 838	↘38 139	↘37 256	↘32 710	↘28 603	↘27 925	↘27 890	↘27 814	↘27 747	↘27 099
2003[9]	2004[9]	2005[9]	2006[9]	2007[9]	2008[11]	2009[12]	2010[13]	2012[14]	2013[15]
↘26 718	↘26 630	↘26 619	↘26 535	↘26 390	→26 390	↘26 356	↘25 318	↘24 757	↘24 498
2014[16]	2015[17]	2016[18]	2017[19]	1 гый 2018[20]	1 гый 2019[1]	2021[21]
↘24 179	↘23 893	↘23 641	↘23 419	↘23 136	↘22 601	↘21 987

Район халкының милли составы

Милләт	Җанисәп 1970	Җанисәп 1989	Җанисәп 2002	Җанисәп 2010[22]
чирмешләр			19 137 / 70,62 %	18 038 / 71,2 %
татарлар	8 404 / 22,5 %	5 298 / 18,5 %	4 291 / 15,83 %	4 027 / 16,0 %
руслар			1 754 / 6,47 %	1 788 / 7,1 %
башкортлар	1 779 / 6,56 %	1 995 / 5,3 %	1 523 / 5,3 %	1 230 / 4,9 %

Танылган шәхесләр

• Яныш Ялкайн
• Гурий Эвайн
• Али Карнай
• Кирәй Мәргән
• Фатыйх Колбарисов
• Гази Заһитов
• Мәхмүт Актуганов
• Ревдар Садыйков
• Флорид Бүләков
• Шамил Хәмәдинуров

Гази Заһитов исемендәге тарих һәм туган якны өйрәнү йорт-музее Яңакышта 2007 елда ачылган иде. Аның директоры Галимҗан Бикбулатов, каһарман якташларының истәлеген мәңгеләштерү җәһәтеннән, Яңагош авылында һәм район үзәге Мишкәдә урамнарга Гази Заһитов исеме бирелүен әйтте. Район үзәгендә Гази Заһитовның барельеф-портреты куелды.^[23]

Мәгариф

2010-11 уку елында район мәктәпләрендә 3564 бала укып йөргән. Шуларның 70,5% — чирмешләр, 13,4% — татарлар, 4,3% — башкортлар. Башкорт телендә 82 укучы белем алган (колачлау күләме – 51,27%). 7 мәктәптә 46 бала башкорт телен туган теле буларак укый. 7 мәктәптә 255 бала татар телендә белем алган (колачлау күләме 52%). Тагын 7 мәктәптә 170 бала татар телен туган тел буларак укыган. 36 мәктәптә 1706 бала мари телендә укыган (66%). Тагын 13 мәктәптә 708 укучы мари телен өйрәнгән. Чурай авылы мәктәбе мари гимназиясе статусын йөртә.

Бик кызыклы факт: районда 30 мари телен укытучы, 9 татар теле укытучысы һәм 35 башкорт теле укытучысы эшли.^[24]

Матбугат

Район гәзите марича һәм русча чыгарыла.

Искәрмәләр

1. Численность населения муниципальных образований Республики Башкортостан — 2019.
   https://wikidata.org/wiki/Track:Q69469949
2. http://omet-ufa.ru/zxcvq512.html(үле сылтама)
3. СССР җанисәбе (1939)
   https://wikidata.org/wiki/Track:Q4127589
4. Население Башкортостана:XIX-XXI века: статистический сборник. — 2008.
   https://wikidata.org/wiki/Track:Q69499838
5. СССР җанисәбе (1959)
   https://wikidata.org/wiki/Track:Q4350764
6. СССР җанисәбе (1970)
   https://wikidata.org/wiki/Track:Q4350767
7. ССҖБ җанисәбе (1979)
   https://wikidata.org/wiki/Track:Q11185939
8. СССР җанисәбе (1989)
   https://wikidata.org/wiki/Track:Q2621042
9. Мишкинский район
10. Бөтенрусия җанисәбе (2002)
    https://wikidata.org/wiki/Track:Q2348116
11. 1.5. Численность населения республики Башкортостан по муниципальным образованиям на 1 января 2009 года
12. Численность постоянного населения Российской Федерации по городам, посёлкам городского типа и районам на 1 января 2009 года
    https://wikidata.org/wiki/Track:Q126683667
13. Бөтенрусия халык санын алу, 2010
    https://wikidata.org/wiki/Track:Q787182
14. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года
    https://wikidata.org/wiki/Track:Q126683726
15. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. Таблица 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов — Росстат, 2013. — 528 бит
    https://wikidata.org/wiki/Track:Q2624680https://wikidata.org/wiki/Track:Q126683996
16. Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года
    https://wikidata.org/wiki/Track:Q126707963
17. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года
    https://wikidata.org/wiki/Track:Q126684268
18. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года — 2018.
    https://wikidata.org/wiki/Track:Q126684493
19. https://web.archive.org/web/20170731141731/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2017/bul_dr/mun_obr2017.rar
20. 26. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года — Федераль дәүләт статистикасы хезмәте.
    https://wikidata.org/wiki/Track:Q2624680
21. Итоги Всероссийской переписи населения 2020 года (по состоянию на 1 октября 2021 года)
    https://wikidata.org/wiki/Track:Q126684906
22. Башкортстан Республикасының муниципаль берәмлекләре буенча аерым милләтләр(үле сылтама)
23. Башкортстанда татар батыры Гази Заһитовны искә алалар, archived from the original on 2016-03-04, retrieved 2012-06-06 
24. Мишкә район мәгариф бүлегенең ачык нотыгы(үле сылтама)

Чыганаклар

• Татарстанцы на родине героя Газия Загитова Одно "спасибо" спасает от сорока напастей. «Республика Татарстан» гәзите. 15.11.2007 саны 2013 елның 10 октябрь көнендә архивланган.