PROFILBARU.COM

Türkistan, Orta Asya'da, Özbekistan, Kazakistan, Türkmenistan, Tacikistan, Rusya, Moğolistan ve Çin topraklarının bir kısmını kapsayan çoğunlukla Türk halklarının yaşadığı coğrafî bir bölgedir.

Türkistan (Arapça: بِلَادِ التُّرْك, romanize: Bilādi-d Turk, Türk ülkesi, Farsça: ترکستان, romanize: Torkestān, Türklerin oturduğu yer), Orta Asya'da batıda Hazar Denizi ve Aşağı İdil'den başlamak üzere doğuda Moğolistan'daki Altay Dağları'na, güneyde Kopet-Hindukuş-Kunlun dağlarına, kuzeyde Aral ve Balkaş göllerinin ötesinde Kırgız bozkırına kadar uzanan yüzölçümü 6.000.000 km²'den geniş coğrafî ve tarihî bölge.^[1] Nüfusu 2001 yılı itibarıyla 43.210.802'dur.

Tarih boyunca, Türkistan birçok farklı kültüre ev sahipliği yapmıştır. Hunlar, Çinliler, Araplar, Persler, çeşitli Türk devletleri ve Moğollar bu bölgeyi kontrol eden önemli medeniyetler arasında yer alır. Ayrıca, Kara Hitay İmparatorluğu da Türkistan’ın büyük bir kısmını kapsayan bir egemenlik kurmuştur. Bu çeşitli egemenlik dönemleri, bölgenin kültürel çeşitliliğini ve karmaşık etnik yapısını oluşturmuştur.

Türkistan kelimesinin kökeni ve terimbilimi

"Türkistan" (ترکستان) terimi hiçbir zaman tek bir ulus devlete atıfta bulunmamıştır.^[2] Bu kelimeyi ilk olarak İranlı coğrafyacılar Türk halklarının yerini tanımlamak için kullanmışlardır.^[3]

Coğrafyası

Bölge, Batı ve Doğu Türkistan olarak ikiye ayrılır.

Batı Türkistan

Bugünkü Özbekistan, Türkmenistan, Kırgızistan, Tacikistan ve Kazakistan’ın büyük bir kısmını kapsar. Bu bölge, Türkistan’ın batı kısmı olarak kabul edilmiştir ve büyük ölçüde Türk halklarının yaşadığı bir alandır. Afganistan’ın kuzey bölgelerinde de bu etki görülmektedir, özellikle Mezar-ı Şerif çevresinde yoğunlaşan bu kısma "Güney Türkistan" da denmektedir. Tarihsel olarak Buhara, Semerkant gibi şehirler Batı Türkistan’ın merkezleri arasında sayılır.

Ayrıca, İran’ın kuzey kesiminde Azerbaycan, Mazenderan, Türkmen Sahrası ve Horasan bölgelerinde tarih boyunca büyük bir Türk nüfusu yaşamıştır. Bugün bu bölgeler 800 bin km²’lik bir alanı kapsamakta, 40 milyon civarında Türk nüfusa ev sahipliği yaptığı tahmin edilmekte ve "İran Türkistanı" olarak adlandırılmaktadır. İran’ın nüfus sayımlarında Türk etnik grupların nüfusu ayrı bir kategori olarak verilmediği için kesin rakamlar bulunmamaktadır.

Doğu Türkistan

Doğu Türkistan, Çin'e bağlı olan, daha çok Uygur Türklerinin yaşadığı Sincan Uygur Özerk Bölgesi topraklarına verilen isimdir.

Demografisi

Nüfusun çoğunluğunu bölgenin asli unsuru olan Türk halkları, (Azeriler, Türkmenler, Özbekler, Kazaklar, Uygurlar, Kırgızlar, Karakalpaklar) ve ikinci sırada İran halkları (Tacikler, Afganlar, Farslar) oluşturur. Bunun haricinde uzun süren Rus İmparatorluğu hakimiyeti boyunca yerleşen Ruslar, Ukraynalılar, Almanlar ve SSCB döneminde sürgün edilerek yerleştirilen Kırım Tatarları, Ahıska Türkleri gibi pek çok etnik grup yaşamaktadır. Çin tarafından ise Doğu Türkistan'ın kontrolü için çok sayıda Çinli bölgeye yerleştirilmiştir.^[4] Bütün istila, işgal, sömürgelere rağmen yine de Türkistan coğrafyasında Türkler nüfus çoğunluğuna sahiptir. Kazakistan'da Türk nüfusu hızlı artış^[5] gösterip % 70'i geçmiştir. Özbekistan'da % 90'ı, Kırgızistan'da % 90'i, Türkmenistan'da % 95'i, Tacikistan'da % 25'i, Doğu Türkistan'da % 55'i, Tuva'da % 85'i aşmış durumda bulunan Türk nüfus oranı yer alır.^[6]

Tarihçe

Rusya İmparatorluğu

Çarlık Rusya bölgeden bir dönem Туркестан (Okunuşu=Turkéstan) diye bahsetmiştir.

Rus Devrimi

1917'de eski Buhara, Hive ve Hokand hanlıkların topraklarında Türkistan adında özerk yapı oluşturmuşlardı.

Kültürel etkileri

Kazak Türklerinin millî şairi Magcan Cumabay'ın Türkistan^[7] şiiri bütün Türkistan coğrafyası ve Türk Dünyasında iyi bilinir. Mehmet Buğra'nın Vatan Bizimdir (Vatan Bizningdir)^[8] adlı şiirinde de Türkistan en iyi şekilde tasavvur edilir.

Galeri

Rus İmparatorluğunun Türkistan Genel Valiliği (1900)
Rus İmparatorluğunun Orta Asya Bölgesi (1900)

Ayrıca bakınız

Kaynakça

^ Cevat R. Gülsoy, 'Türkistan', Türk Ansiklopedisi, C. 32, Millî Eğitim Basımevi, Ankara, 1983, s. 309.
^ Lands and Peoples: The world in color,. Türkistan adı sadece Türk halkları'nın.yeri anlamına gelir. s. 163.
^ "Soviet Affairs Study Group". Türkistan adı Farsça kökenlidir ve görünüşe göre ilk olarak İranlı coğrafyacılar tarafından "Türklerin ülkesi"ni tanımlamak için kullanılmıştır. Rus İmparatorluğu kelimeyi 1867'de kurulan genel valilik için uygun bir isim olarak yeniden canlandırdı(Rusça: Туркестанское генерал-губернаторство);Özbekistan, Türkmenistan, etc., terimler ancak 1924'ten sonra kullanılmaya başlandı. Central Asian Research Centre.
^ "Doğu Türkistan'ı tanıyor muyuz?". Yeni Şafak. 11 Temmuz 2009. 13 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mart 2012.
^ Kazakistan nüfus değişimi http://web.firat.edu.tr/sosyalbil/dergi/arsiv/cilt11/sayi1/099-114.pdf 3 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ Ülke wikipedileri
^ Türkistan şiiri http://www.turkbirlik.gen.tr/lang-tr/medeniyet/siir/122-kazakca-siirler/485-turkistan.html 9 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ "Arşivlenmiş kopya". 8 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Nisan 2012.