Kaçkar Dağları, Türkiye'nin kuzeyinde, Doğu Karadeniz sahili boyunca uzanan bir dağ sırası. Kuzey Anadolu Dağları'nın doğudaki bölümünü oluşturur. Doğusundaki birçok zirvesi 3500 m üzerindeyken, batı kesimi 2000 m yüksekliğe kadar ulaşır. En yüksek noktası olan Kaçkar Kavrun Dağı 3932 m yüksekliktedir. 1994 yılında Kaçkar Dağları Millî Parkı tesis edilmiştir. Millî parkın büyük bir bölümü Rize ili Çamlıhemşin ilçesi sınırları içinde, küçük bir bölümü de Artvin ili Yusufeli ilçesi sınırları içinde kalmaktadır.
Kaçkar Dağları, dağcılık, kaya tırmanışı, trekking, rafting ve kayak gibi sporlar için bir merkez haline dönüşmüştür. Bölgenin kendine özgü doğası ve kültürel yapısı, çok sayıda yerli ve yabancı turisti çekmektedir. Dağların önemli bir bölümü doğal park sınırları içinde yer almaktadır.
Etimoloji
Bölgenin yerli halkı olan Lazlar bu sıra dağları kendi dillerinde Kaşkari (კაშკარი) şeklinde adlandırmaktadır. Lazlara komşu halk olan Hemşinliler ise, kendi dillerindeki zaten var olan anıtsal taşın adıyla Haçkar şeklinde kullanmışlardır.[1] Kaçkar Dağları'nın Avrupa ve Osmanlı kaynaklarında Lazistan Dağları olarak yazılması, coğrafi olarak Lazistan'da olmasının yanı sıra, adının da Lazca olmasına dayanıyor olabilir.[2][3][4] Ancak bazı yazarlar Kaçkar'ın Ermenice "Haç taş" anlamındaki Haçkar (Խաչքար) kelimesinden geldiğini ileri sürmüştür.[5][6] Bununla birlikte, Alman kartograf Richard Kiepert'in Osmanlı döneminde hazırlanan ve 1902-1916 arasına tarihlenen "Trabzon" haritasında sıra dağın adı Balçar Dağları ("Balchar D."), bu dağların en yüksek noktası da Kaçkar değil, Varsambek veya Kaçgar Dağı ("Varsambek od. Katshgar D.") olarak geçer.[7]
Öte yanadan Kaçkar adı, günümüzde Verçenik'den Altıparmak'a kadar tüm dağ silsilesi, bu silsilenin merkezi bölümünü oluşturan Kavrun Dağları ve tüm silsilenin en yüksek doruğu olan Kaçkar Kavrun Dağı için de kullanılmaktadır.
Coğrafya
Kaçkar Libler Gölü Kaçkar Dağlarında bir mantar türü Çamlıhemşin/Rize
Merkez grupta yer alan Kaçkar Dağı zirvesi, 3.937 m'lik irtifasıyla Türkiye'nin 4. yüksek dağıdır. Kaçkar dağının zirvesi Artvin ili Yusufeli ilçe sınırları içindedir. Sıradağlar üzerinde 3.500 m'nin üzerinde yüksek başka zirveler de vardır.
Birçok farklı yere düzenlenen keşif gezilerine katılan İngiliz dağcı Tom Longstaff, 1934 yılındaki yazısında Lazistan Dağları'ndaki ormanların Himalaya Dağları'ndan sonra gördüğü en bakir ormanlar olduğunu ifade etmiştir.[8][9]
Kaçkar Dağları, sadece çok ince bir sahil hattının hemen arkasında, Karadeniz'in güney sahilindedir. Dik olan kuzey örtüsü, sık ve bol yağış alması sebebiyle sık ormanlıdır. Başlıca olarak fındık, çay, tütün ve zeytin yeni yeni olarak da kiraz ve narenciye burada yetiştirilir. Doğudaki alçak bölgelerinde de Türkiye'nin pirinç üretim merkezleri bulunur. Çok dik zemine sahip ya da zemin emniyeti olmadığından herhangi yetiştiriciliğe uygun olmayan alanlarda, kısmen yoğun bir şekilde ormangülü örtüsü hakimdir. Kaçkar Dağları'nın Kuzey doğusunun sahil kesimlerinde ise son zamanlarda kivi, yaban mersini üretimine başlanmıştır. Şeker hastalığında ilaç kadar etkili olan karayemiş meyvesi ve kestane ormanlıklarından yararlanarak yüksek rekoltede kestane balı üretimi yapılmaktadır. Yüksek bölgeler mera olarak da kullanılır. Ormanlar en başta göknar, kayın ya da karışık orman olarak şekillenmiştir. Orman sınır 2000 m ile 2300 m arasında bulunur.
Güney'e, Anadolu'ya doğru, düşük yağış miktarı nedeniyle orman alanlar daha azdır. Burada çok seyrek yerleşimi olan ve step karakterli bir tabiat hakimdir. Sadece nehir boylarında ve nehir çanakları tabiatında söğütler ve kavaklar gelişmiştir. Seyrek olarak ve tek tek meşe ve karaçam mevcuttur. Bütün bölgede çok seyrek yerleşim olduğundan flora ve fauna çok çeşitlilik gösterir. Dağlarda su bolluğu dikkati çeker. Akarsular, silsilenin hem güneyinde hem de kuzeyinde derin vadiler oluşturarak akarlar.
Anadolu'nun diğer yüksek dağlarında olduğu gibi Pleistosen buzullaşması, Kaçkar Dağı'nda (3932 m) da belirgin izler bırakmıştır. Pleistosen'deki kalıcı kar sının 2700 m olan Kaçkar'da buzul izleri kuzeyde 2000, güneyde 2200 m lere kadar rahatlıkla izlenebilmektedir. Burası, bugün de Anadolu'nun en önemli aktüel buzul alanlarından birisidir. Kaçkar Dağı'nın daha çok kuzey yamaçlarında yer alan, aktüel buzullarının dilleri 3000–3200 m lerdedir.
Pleistosen'de kilometrelerce uzunluğa sahip olan büyük buzullardan arta kalan tekne vadilerin tabanlarında çeşitli yükseltilerde yayla yerleş¬ meleri vardır. Yaylaların konumlarıyla buzul şekilleri arasında sıkı bir ilişki söz konusudur.[10]
Kaçkar Dağında Buzul Şekilleri
Kaçkar Dağı'ndaki buzul şekilleri dört büyük tekne vadi ve onlara kavuşan pek çok yan kolda toplanmıştır. Buzul vadilerinden, Hastaf ve Dübe, güneybatıdan kuzeydoğuya, Ceymakcur vadisi güneydoğudan kuzeybatıya, Kavran vadisi ise güneyden kuzeye uzanmaktadır.
Hastaf Vadisi: Bu vadi Kaçkar Dağı'nın güney yamaçlarına ve Soğanlı Dağı'nın kuzey yamaçlarına yerleşen çeşitli boyutlarda sirklerle başlar. Kaçkar Dağı'nın güney yamacında yer alan sirkler içerisinde birbirinden farklı büyüklükte aktüel buzullar da yer almaktadır.
Dübe Vadisi: Hastaf vadisine paralel olarak uzanan ve Kaçkar Dağının doğuya bakan yamaçlarında' kı sirklerle başlayan, Dübe vadisinin uzunluğu yaklaşık 5 km dir. Bu vadinin kökünde, taban seviyesi 3130 m olan sirkin, kuzeye bakan yamacında küçük bir buzul vardır. Bu sirkin önünde düzenli sıralar halinde bulunan genç moren depoları oldukça geniş bir alana yayılmıştır.
Ceymakcur Vadisi: Dübe vadisinin güneye bakan yamaçlarındaki, küçük bir buzul vadisinin kuzeyinden, 3250 m yükseklikteki Ceymakcur gediği aracılığı ile, Kaçkar Dağı'nın üçüncü büyük buzul vadisi olan Ceymakcur vadisine geçilir. Ceymakcur sistemi başlıca iki buzul vadisinden oluşur. Bu vadilerden batıda yer alan ve daha büyük olanı, taban seviyeleri 2750–2800 m lerdeki dört sirke bağlanan küçük vadilerin birleşmesiyle meydana gelmiştir.
Kavran Vadisi: Kaçkar doruğunun kuzeybatısında yer alan vadi, güneyden kuzeye doğru uzanır. Uzunluğu yaklaşık 7,5 km, eğimi ise % 10 kadar olan bu vadi doğusundan iki kol alır. Vadinin doğuya bakan yamaçlarında ise sirkler dikkati çeker. Kavran tekne vadisi, güneyinde yer alan 2850–2900 m lerdeki sirklerle başlar. Bu sirklerin önündeki belirgin moren seddinin gerisinde, bulunan gölün yükseltisi 2855m dir.
Kaçkar Dağı'ndaki sirklerin dağılışı ve buzul vadilerinin uzanışlarında bazı yapısal etkiler de gözlenmiştir. Sirkler ve aktüel buzulların yerleştiği alanların, özellikle kolay aşınabilen serpantinleşme zonlarına uygun dağılışları dikkati çeker. Bunun en belirgin örneğini, Deniz Gölü'nün güneyinden başlayan ve aktüel vadi buzuluna kadar izlenebilen, zayıf bir zona yerleşen göller ve aktüel buzullar oluşturur. Hastaf buzul vadisinde de benzer bir durum söz konusudur. Burada bakı koşullarının yanı sıra, yapısal etkilerin de morfolojiye yansıdığı gözlenmiştir. Vadinin kuzeye bakan yamaçlarında volkanik kayaçlar, güneye bakan yamaçlarında daha kolay ayrışabilen volkanosedimanter kayaçlar vardır. Buzul vadisi bu litolojik farklılığın oluşturduğu zayıf zonda açılmıştır. Vadinin güneye bakan yamaçlarının büyük bölümü, bakının yanı sıra litolojinin de etkisiyle, kayşat konilerince örtülmüştür. Bunun sonucunda Hastaf buzul vadisi asimetrik bir görünüm kazanmıştır.[10]
Kaçkar Dağındaki Buzul Sınırları
Doğu Karadeniz Dağları'nın en yüksek zirvesi Kaçkar Dağı (3932 m) olup yamaçlarında 6 adet buzul barındırmaktadır. Bunlardan en büyüğü 2850 m'ye kadar inmekte olup, Kaçkar I buzulu olarak adlandırılmıştır. 1975 yılı Landsat MSS uydu görüntülerinde ise Kaçkar I buzulu 3650 m civarında başlayıp 2900 m'ye kadar inen ve toplam uzunluğu 1500 m olan bir buzul olarak tespit edilmiştir. buzulun 3600– 3000 m yüksekliğinde 1250–1300 m'lik bir uzunluğa sahip olduğunu belirtilmiştir. Bölgede bulunan diğer buzullardan Kaçkar II buzulu 3000 m'ye ve Kaçkar III buzulu da 2940 m'ye ulaşmaktadır. 1975 tarihli Landsat MSS uydu görüntülerinde ise 3650 m'den başlayan iki buzul sırasıyla 2990 m ve 3130 m'ye kadar inmektedirler. Araştırmacılara göre 700 ve 500 m'lik buzul uzunlukları ölçülmüştür. Dolayısı ile çalışmalar da daha önce Güneydoğu Toroslar'da, Cilo Dağı'nda da gözlenen buzulların erime eğilimini kesin olarak kanıtlamaktadır. Kaçkar Dağı'nda çok daha küçük boyutlu üç adet çekirdek buzul da (Krenek I, Krenek II ve Dübe buzulları) bulunmaktadır. Kaçkar Dağı ve civan içerdiği 4 adet tekne buzul vadisi, çeşitli tipteki morenleri ve yüzeyleri 750 m"'yi bulan buzul gölleri ile tipik bir buzul morfolojisi sunmaktadırlar.[11]
Galeri
Kaynakça
^Nikolay Marr, Lazistan'a Yolculuk (Çeviri: Yulva Muhurcişi), İstanbul, 2016, s. 68, ISBN 9786055753634.
^Knight, Charles (1854). English cyclopaedia, a new dictionary of universal knowledge, conducted by Charles Knight. Londra: Bradbury. doi:10.5962/bhl.title.18631.
^Somerville, Mary, 1780-1872. (1870). Physical geography. J. Murray. OCLC24192172.KB1 bakım: Birden fazla ad: yazar listesi (link)
^Marc Dubin;. Enver Lucas (1989) Türkiye'de Trekking . Lonely Planet. p. 12
^Robert H. Hewsen. Ermenistan: A Historical Atlas. - Chicago Press Üniversitesi, 2001. - 341 p. - ISBN 0-226-33228-4, ISBN 978-0-226-33228-4 . P.212. "Kıyısında Atina (şimdiki Pazar) limanı ve Kajkar (Arm. Khach'k'ar) olarak adlandırılan büyük bir iç tepe arasındaki Nehri Dağ'a 'Çapraz taş Dağ'"
