Atira asteroitleri veya Apohale asteroitleri, diğer adıyla Dünya'ya yakın iç nesneler (interior-Earth objects IEOs) olarak da bilinen, yörüngesel günöteleri Dünya'nın günberi mesafesi olan 0,983 AU'dan daha küçük olan ve yörüngeleri tamamen Dünya'nın yörüngesi içinde sınırlı kalan Dünya'ya yakın cisimlerdir.[1] Atiralar, diğer Dünya'ya yakın cisim grupları olan Aten, Apollo ve Amor asteroitlerine göre açık arayla en az üyeye sahip olan gruptur.[2]
Tarihçe
Adlandırma
Genellikle Atira asteroitleri olarak adlandırılan sınıf için resmi bir isim bulunmamaktadır. "Apohele asteroitleri" terimi Hawaii dilinde yörünge anlamına gelen apo [ˈɐpo] 'daire' ve hele [ˈhɛlɛ] 'gitmek' sözcüklerinden türetilmiş olup,[3]1998 DK36'yı keşfeden bilim insanları tarafından önerilmiştir.[4] Bu terim kısmen aphelion (apoapsis) ve helios sözcüklerine benzerliği nedeniyle teklif edilmiştir.[a] Diğer araştırmacılar "İç Dünya Nesneleri" (IEOs) tanımlamasını benimsemişlerdir.[5] Yeni bir asteroit sınıfının, o sınıfın tanınan ilk üyesi olan 163693 Atira ile adlandırılmasına yönelik genel uygulamayı takiben, "Atira asteroitleri" tanımlaması NASA da dahil olmak üzere bilim camiası tarafından büyük ölçüde benimsenmiştir.[1][6]
Keşif ve gözlem
Dünya'nın yörüngesindeki konumları nedeniyle Atiralar'ın gözlemlenmesi oldukça güçtür, çünkü Dünyadan bakıldığında Güneş'e yakın konumdadırlar ve bu nedenle Güneş'in aşırı güçlü ışığı tarafından "gölgede bırakılırlar".[7] Bu da Atiralar'ın genellikle yalnızca alacakaranlıkta görülebileceği anlamına gelmektedir.[7] Dünya'nın yörüngesindeki asteroitler için ilk belgelenmiş alacakaranlık araştırmaları 20. yüzyılın başlarında astronom Robert Trumpler tarafından gerçekleştirilmiş, ancak Trumpler herhangi bir asteroit tespit edememiştir.[7]
Atiralar Dünya'nın yörüngesiyle kesişmezler ve ani çarpışma tehdidi oluşturmazlar, ancak yörüngeleri Merkür veya Venüs'e yakın bir yaklaşımla dışa doğru tedirgin olabilir ve gelecekte Dünyayla kesişen asteroitler haline gelebilirler. Birçok Atira asteroitinin dinamiği Kozai-Lidov mekanizmasının[b] neden olduğu dinamiğe benzemektedir, bu da günberide librasyon (salınım) olmadığı için uzun vadeli yörünge istikrarının artmasına katkıda bulunur.[8][9]
İleri keşifler
Advances in Space Research dergisinde yayınlanan 2017 tarihli bir çalışma, Atira asteroitlerini incelemek üzere düşük maliyetli bir uzay sondası gönderilmesini önermiş ve bu görevi üstlenmek için grubu Dünya'dan gözlemlemenin zorluğunu gerekçe göstermiştir.[10] Bu çalışmaya göre, görevin uzay aracının elektrikli itiş gücüyle desteklenmesi ve mümkün olduğunca çok sayıda Atira asteroitinin yanından geçecek şekilde tasarlanmış bir yol izlemesi önerilmiştir. Sonda ayrıca Dünya için tehdit oluşturabilecek yeni NEO'lar keşfetmeye de çalışacaktır.[10]
Bağlantılı asteroit grupları
ꞌAylóꞌchaxnim asteroitleri
İlki keşfedilmeden önce geçici olarak "Vatira" asteroitleri olarak adlandırılan ꞌAylóꞌchaxnim asteroitleri,[c]Venüs'ün yörüngesinin tamamen içinde, yani 0,718 AU yörüngesinde dönen bir Atira alt sınıfıdır.[12] Yörüngeleri onları Dünya'dan önemli bir uzaklığa yerleştirmesine rağmen, yine de Dünya'ya yakın nesneler olarak sınıflandırılırlar.[13] Gözlemler, ꞌAylóꞌchaxnim asteroitlerinin yörüngelerinin sıklıkla Atira asteroitlerine dönüştüğünü veya tam tersi olduğunu göstermektedir.[14]
İlk olarak 2012 yılında Sarah Greenstreet, Henry Ngo ve Brett Gladman tarafından varlığı resmi olarak teorileştirilen bu türden ilk ve bugüne kadar bulunan tek asteroit,[7] 4 Ocak 2020'de Zwicky Geçici Tesisi tarafından keşfedilen 594913 ꞌAylóꞌchaxnim'dir.[15][16] Arketip olarak, daha sonra sınıfa adını vermiştir. Sadece 0,656 AU'luk bir günöteye sahiptir, bu da onu bilinen en küçük günöteye sahip asteroit yapar.[8]
Henüz tamamen Merkür yörüngesinde (q = 0,307 AU) dolanan bir asteroit keşfedilmemiştir. Bu tür varsayımsal asteroitler muhtemelen vulkanoidler olarak adlandırılacaktır, ancak bu terim genellikle Güneş Sistemi'nin yaşı boyunca daha spesifik olarak Merkür içi bölgelerinde kalan asteroitlere atıfta bulunmaktadır.[12]
Üyeler
Aşağıdaki tabloda Nisan 2023 itibarıyla JPL verilerine göre kabul edilen Atiralar listelenmektedir,[17] 594913 ꞌAylóꞌchaxnim, benzersiz sınıflandırması nedeniyle pembe renkle vurgulanmıştır, İç gezegenler Merkür ve Venüs karşılaştırma için gri sıralar olarak tabloya dahil edilmiştir,
Şubat 2021 itibarıyla bilinen ve şüphelenilen Atiraların listesi (Q < 0,983 AU)
^Cambridge Conference Correspondence, (2): WHAT'S IN A NAME: APOHELE = APOAPSIS & HELIOS – from Dave Tholen, Cambridge Conference Network (CCNet) DIGEST, 9 July 1998
Benny, Duncan Steel, yörüngeleri Dünya'nınkine yakın olan cisimler için bir sınıf adı konusunu gündeme getirmişti. Emin olun, bu konu üzerinde zaten biraz düşünmüştük. Ben de "A" harfiyle başlayan bir kelime istiyordum ama Hawaii kültürünü de işin içine katmak istiyordum. Hawaii dilinde yüksek lisans yapmış bir arkadaşıma danıştım ve o da Hawaii dilinde "yörünge" anlamına gelen "Apohele" kelimesini önerdi. Bunu ilginç bir öneri olarak buldum çünkü "apoapsis" ve "helios" parçalarına benzerlik gösteriyor ve bu nesnelerin apoapsisleri Güneş'e Dünya'nın yörüngesinden daha yakın olurdu. Bu arada, telaffuz "ah-poe-hey-lay" gibi olacaktır. Rob Whiteley, bu sınıftaki keşifler için Kuhio, Kalakaua, Kamehameha, Liliuokalani gibi zengin bir isim bankası sağlayan Hawaii seçkinlerine atıfta bulunan "Aliʻi" yi önerdi. Ne yazık ki, okina'nın (ters kesme işareti) çoğu insan tarafından kötü muamele göreceğini düşünüyorum.
Bu aşamada bu konuyu gündeme getirmeyi planlamıyordum, ancak Duncan bunu çoktan yaptığı için, şu ana kadar masaya koyduklarımız bunlar. Öneriler hakkında geri bildirimde bulunursanız memnun olurum. --Dave
^Yani, yörünge eksantrikliği ve eğiminde birleşik salınımlara sahiptirler.
^"Vatira" takma adı, "Venüs" ile "Atira"nın birleşimidir.[11]