Afganistan tarihinin zaman çizelgesi

Bu madde, Afganistan ve öncül devletlerindeki önemli yasal ve toprak değişikliklerini ve siyasi olayları içeren Afgan tarihinin bir zaman çizelgesidir.

Tarih öncesi

Yıl	Tarih	Etkinlik
MÖ 50.000		Afganistan'da insanların yaşadığına dair bilinen ilk kanıtlar ve bölgedeki çiftçilik topluluklarının dünyadaki en eski topluluklar arasında olduğu.[1]
MÖ 3300-2350		Tunç Çağı Helmand kültürü, Helmend Nehri'nin orta ve alt vadisinde, Güney Afganistan'da (Kandehar, Helmend ve Nimruz eyaletleri) ve doğu İran'da (Sistan ve Belucistan eyaletleri)[2]
MÖ 2400-1700		Günümüzde Kuzey Afganistan, Doğu Türkmenistan, Güney Özbekistan ve Batı Tacikistan'da bulunan Tunç Çağı Ceyhun uygarlığı.[3][4]

MÖ 16. yüzyıl

Yıl	Tarih	Etkinlik
MÖ 1500		Gandhara uygarlığına dair en eski metinler, antik Hint el yazmaları olan Rigveda ve Zerdüşt Avesta'sında yer almaktadır.[5][6]

MÖ 7. yüzyıl

Yıl	Tarih	Etkinlik
MÖ 678-549		Kâbil vadisi Med imparatorluğunun bir parçası olur.

MÖ 6. yüzyıl

Yıl	Tarih	Etkinlik
MÖ 550		II. Kiros, Zerdüştlük ve Budizm'in eğitim merkezi haline gelen Kâbil'i ele geçirir.
MÖ 516		I. Darius, Afganistan'ı işgal ederek, ülkeyi Ahameniş İmparatorluğu'nun bir parçası haline getirir.

MÖ 4. yüzyıl

Yıl	Tarih	Etkinlik
MÖ 330-327		Makedonya Kralı İskender Afganistan'ı fethetti.
MÖ 312		İskender'in ölümü ve Makedonya İmparatorluğu'nun dağılmasının ardından Afganistan Selefkî İmparatorluğu'nun bir parçası olur.
MÖ 305-303		Chandragupta Maurya'nın Seleukos-Maurya Savaşı'nda I. Seleukos'u yenmesinin ardından Hindukuş, Gandhara, Arachosia (antik Kandehar merkezli) ve Bagram'ın güneyindeki bölgeler Maurya İmparatorluğu'nun bir parçası haline geldi. Zerdüştlük ve antik Hinduizm'in yanında önemli bir din haline gelen Budizm'in bölgeye girişi.

MÖ 1. yüzyıl

Yıl	Tarih	Etkinlik
MÖ 15		Swat, Gandhara, Taxila ve doğu Afganistan'ın bazı bölgelerini kapsayan topraklara sahip Budist Apracharajas hanedanı. (MS 50'ye kadar)

MS 1. yüzyıl

Yıl	Tarih	Etkinlik
MS 19		Gondophares tarafından kurulan, başkentleri Kâbil ve Taxila olan Suren krallığı, toprakları Afganistan'ın güneyini, İran'ın doğusunu ve Hint alt kıtasının kuzeybatı bölgelerini kapsıyordu. (MS 226'ya kadar)
MS 30	27 Ocak	Kujula Kadphises tarafından Arghandab Nehri vadisinde kurulan Kuşan İmparatorluğu.[7] (MS 375'e kadar)

2. yüzyıl

Yıl	Tarih	Etkinlik
120		Kanishka, Kuşan İmparatorluğu'nun imparatoru olur. İmparatorluğunu günümüzdeki Güney Özbekistan ve Tacikistan'dan, kuzeybatıda Ceyhun'un kuzeyinden, Kuzey Hindistan'a, Ganj Ovası'ndaki Pataliputra'ya kadar genişletti. Budizm inancına sahip olan sanatçı, Budist öğretilerini, sanatını ve mimarisini teşvik ediyor.
151		Kanishka Stupası inşa edildi. Modern arkeologlar ve antik Çinli hacı Xuan Zang tarafından çapının 87 metre, yüksekliğinin 180-210 metre olduğu ve mücevherlerle kaplı olduğu bildirilmiştir.[8]
191		Vasudeva I, Kuşan İmparatorluğu'nun imparatoru olur. Saltanatı MS 232 yılına kadar sürdü.

4. yüzyıl

Yıl	Tarih	Etkinlik
320		Kidara Hun Krallığı kuruldu,[9] yaklaşık 467'ye kadar sürdü.

5. yüzyıl

Yıl	Tarih	Etkinlik
440		Başkenti Kunduz olan Ak Hun İmparatorluğu kuruldu. Başlıca dinleri Budizm, Maniheizm ve Zerdüştlüktü.

6. yüzyıl

Yıl	Tarih	Etkinlik
570		Bamyan Budalarının daha küçüğü, "Doğu Budası" olarak bilinir (karbon tarihlemesine göre yaklaşık yıl) Ak Hun yönetimi sırasında inşa edilmiştir.

7. yüzyıl

Yıl	Tarih	Etkinlik
618		Bamyan Budalarının daha küçüğü, "Batı Budası" olarak bilinir (karbon tarihlemesine göre yaklaşık yıl) Ak Hun yönetimi sırasında inşa edilmiştir.
630		Çinli rahip, bilgin ve gezgin Xuan Zang, Belh'i ziyaret ettiğinde 100 Budist manastırı, 30.000 rahip, çok sayıda stupa ve diğer dini anıtlardan söz eder. En dikkat çekici stupa, içinde devasa bir Buda heykelinin bulunduğu Navbahara'ydı.
665		Günümüzdeki Bagram kasabası yakınlarındaki Kapisi'de başkenti bulunan Budist Türk Şahiler hanedanının kuruluşu.
680		Günümüzdeki Güney Afganistan bölgesinde başkenti Gazne olan Zunbil hanedanlığının kurulması.
683		Türk Şahı kral, Yezîd bin Ziyâd liderliğindeki Emevi Halifeliği'nin Arap ordusunu bozguna uğratır; savaşta Yezid öldürülür ve Arap istilası kesin bir şekilde püskürtülür.[10]
698		Zünbil kralı, Ubeydullah b. Ebî Bekre komutasındaki Arap 'Yıkım Ordusu'nu yener. Bunun üzerine, Zünbil kralı büyük bir haraç ödemeye, aralarında üç oğlunun da bulunduğu rehineler vermeye ve bir daha Zünbil'i işgal etmemeye yemin etmeye zorlanır. Otuz bin kişilik Arap ordusundan yirmi beş bin kişi öldürüldü.[11][12]

9. yüzyıl

Yıl	Tarih	Etkinlik
815		Türk Şahlarının Arap Abbasiler Halifeliği tarafından yenilgiye uğratılması. Türk Şahı Müslüman olmaya ve yıllık haraç ödemeye zorlanır.
850		Halkın sevmediği Türk Şah Lagaturman'ın bakanı Kallar tarafından devrilmesi ve Hindu Şah hanedanının kurulması.

10. yüzyıl

Yıl	Tarih	Etkinlik
964		Hindu Şahi hanedanından Jayapala, Gaznelilerin başkenti Gazne'ye bir dizi istila düzenler.

11. yüzyıl

Yıl	Tarih	Etkinlik
1001	27 Kasım	Mahmud Gaznevî'nin ordusu, Peşaver Muharebesi'nde Jayapala'nın Hindu Şahi ordusunu yendi (1001)

13. yüzyıl

Yıl	Tarih	Etkinlik
1219-1221		Moğolların Harezmşah İmparatorluğu'nu fethinin bir parçası olarak Afganistan'ı işgal etmesi, Kâbil, Kandehar ve Celalabad şehirlerinde binlerce kişinin ölümüne yol açtı.
1221		Kaçan Harezmşah Kralı Celâleddin Harezmşah'ın peşinde olan Cengiz Han, Bamiyan Kuşatması'nda en sevdiği torunu Mutukan'ı öldürdükten sonra Bamiyan'ın tüm halkını katleder, ancak Bamiyan Buda heykellerine zarar vermez.
1259		Cengiz'in ölümünden sonra Moğol İmparatorluğu'nun bölünmesi. Afganistan Çağatay Hanlığı'nın bir parçası oldu.

14. yüzyıl

Yıl	Tarih	Etkinlik
1383-1385		Komşu Mâverâünnehir'in (kabaca günümüzdeki Özbekistan, Tacikistan ve bitişik bölgeler) hükümdarı Timur'un Afganistan'ı işgal etmesiyle Afganistan, Timur İmparatorluğu'nun bir parçası haline geldi.

16. yüzyıl

Yıl	Tarih	Etkinlik
1504		Fergana ve Semerkant hükümdarı Babür, Kâbil'i ele geçirdi (Kâbil Kuşatması (1504)).

18. yüzyıl

Yıl	Tarih	Etkinlik
1709	21 Nisan	Etkili bir Afgan kabile şefi olan Mirwais Hotak, Pers Safevî Hanedanı'na karşı başarılı bir devrimden sonra Kandahar'da bağımsızlığını kazandı.[13]
1709–1713		Fars hükûmeti Kandahar Eyaletini geri almak için iki büyük ordu gönderdi ancak Afganlar tarafından yenilgiye uğratıldı.[13]
1715	Kasım	Mirwais doğal bir nedenden öldü ve kardeşi Abdülaziz, Mirwais'in oğlu Mahmud Hotakî tarafından öldürülene kadar tahtı miras aldı.[13]
1722		Gulnabad Muharebesi : Mahmud önderliğinde Afgan ordusu Safevi başkenti İsfahan'ı ele geçirdi ve Mehmed, Pers Şahı ilan edildi.[14]
1725	22 Nisan	Mahmud, kuzeni Abdülaziz'in oğlu Eşref tarafından öldürüldü ve onun yerine İran Şahı oldu.[15]
1729	29 Eylül	Damğan Muharebesi : Nadir Şah komutasındaki Afşar kuvvetleri Eşref ve kuvvetlerini yendi.
1738		Nadir, Kandehar'ı işgal edip yıktı ve Abdali etnik Peştularının siyasi açıdan yeniden öne çıkmasını sağladı.
1747	19 Haziran	Abdali Peştun konfederasyonundan Ahmed Şah Dürrânî, başkenti Kandahar olan bağımsız bir Afganistan'ın kurulduğunu ilan etti.[16]

19. yüzyıl

Yıl	Tarih	Etkinlik
1809		Durrani, Birleşik Krallık ile ittifak anlaşması imzaladı.[17]
1819	Temmuz	Şopyan Muharebesi: Ranjit Singh'in Sih Khalsa ordusu, vali Cabbar Han komutasındaki Durrani mağlup edip Keşmir'i Sih İmparatorluğu'na ilhak ettiler.
1823		Dost Muhammed Han, kendisini emir ilan ettiği Kâbil'de tahta çıktı.
	Mart	Nowshera Muharebesi: Ranjit Singh komutasındaki Sih Khalsa Ordusu, Azim Han komutasındaki Durrani kuvvetlerini yenerek Peşaver Vadisi'ni ele geçirdi.
1837	Kasım	Herat Kuşatması: Bir Pers kuvveti Herat'ı ele geçirmeye çalışır ancak yenilir ve 1838'de ayrılır.
1839	Marr	I. İngiliz-Afgan Savaşı: Bir Britanya sefer kuvveti Ketta'yı ele geçirdi.
	23 Temmuz	İngilizler Gazne Muharebesi'nde Gazne'yi ele geçirdiler ve Şuca Şah Dürrani'yi Afganistan'ın kukla hükümdarı olarak tahta çıkardılar.
1841	Kasım	I. İngiliz-Afgan Savaşı: Bir kalabalık, Britanya'nın Afganistan elçisini öldürdü.
1842	Ocak	Elphinstone ordusunun katledilmesi: Geri çekilen Britanya alayı, çoğunluğu Hintlerden oluşan 16 bin kişilik bir kuvvetle Afganlar tarafından katledildi.
1857		Afganistan İran'a savaş açtı.
		Afgan güçleri Herat'ı yeniden ele geçirdi.
1878	Ocak	II. İngiliz-Afgan Savaşı: Afganistan, Britanya diplomatik misyonunun talebini reddederek ikinci bir İngiliz-Afgan savaşına yol açtı.
1879	Mayıs	II. İngiliz-Afgan Savaşı: Ülkenin büyük bir bölümünün Britanya arafından işgal edilmesini önlemek amacıyla Afgan hükûmeti Gandamak Antlaşması ile yetkilerinin büyük bir kısmını Birleşik Krallık'a devretti.
1880	22 Temmuz	Abdurrahman Han resmen Afganistan'ın emir'i olarak tanındı.
1893	12 Kasım	Abdurrahman Han ve Britanya Hindistanı temsilcisi Mortimer Durand, Durand Hattı'nı tesis eden bir anlaşma imzaladılar.

20. yüzyıl

Yıl	Tarih	Etkinlik
1901	1 Ekim	Abdurrahman Han'ın oğlu Habibullah Han Afganistan emir'i oldu.
1919	20 Şubat	Habibullah Han suikasta uğradı. Oğlu Emanullah Han kendisini Afganistan kralı ilan etti.
	May	III. İngiliz Afgan Savaşı: Emanullah Han, Britanya'ya karşı sürpriz bir saldırı süzenledi.
	19 Ağustos	Afganistan Dışişleri Bakanı Mahmud Tarzi, Ravalpindi'de Britanya ile Ravalpindi Antlaşması'nı müzakere etti.
1922		Afganistan'da Güneş Hicri takvimi resmen kabul edildi.[18]
1929	Ocak	Halk ayaklanması sonucu Emanullah Han tahttan çekilmek zorunda kaldı ve yerine Habibullah Kalakani getirildi.[19]
	15 Ekim	Eski General Muhammed Nadir Şah Afganistan'ın kontrolünü ele geçirdi.[20]
1933	8 Kasım	Nadir suikasta uğradı. Oğlu, Muhammed Zahir Şah Kral ilan edildi.
1964	Ekim	Demokratik bir yasama organı kuran yeni bir anayasa onaylandı.[21]
1965	1 Ocak	Marksist Afganistan Demokratik Halk Partisi (ADHP) ilk kongresini topladı.
1973	17 Temmuz	Muhammed Davud Han, Kral Muhammed Zahir Şah'a karşı yapılan darbeyle kendisini başkan ilan etti.
1978	27 Nisan	Sevr Devrimi: ADHP'ne bağlı askerî birlikler Afgan Başkanlık Sarayı'na saldırdı ve Başkan Muhammed Davud Han ve ailesini öldürdüler.
	1 Mayıs	Sevr Devrimi: ADHP, liderleri Nur Muhammed Tereki'yi Afganistan başkanı yaptı.
	Temmuz	Yeni Afgan hükûmetine karşı isyan Nuristan'daki ayaklanmayla başladı.
	5 Aralık	Sovyet ordusunun Afgan hükûmetinin talebi üzerine konuşlandırılmasına izin veren bir anlaşma imzalandı.
1979	14 Eylül	Taraki, Başbakan Hafızullah Emin destekçileri tarafından öldürüldü.
	24 Aralık	Sovyet–Afgan Savaşı: Emin rejiminin yıkılmasından korkan Sovyet ordusu Afganistan'a saldırdı.
	27 Aralık	Fırtına-333 Harekâtı: Sovyet birlikleri, Tacbeg Sarayı da dahil olmak üzere Kabil'deki önemli hükûmet, askeri ve medya binalarını işgal etti ve Başbakan Emin'i idam etti.
1988	14 Nisan	Sovyet–Afgan Savaşı: Sovyet hükûmeti askeri güçlerinin çekilme planını içerem Cenevre Anlaşması'nı imzaladı.
1989	15 Şubat	Sovyet–Afgan Savaşı: Son Sovyet birlikleri ülkeyi terk etti.
1992	24 Nisan	Afganistan İç Savaşı (1989-1992): Afgan siyasi partileri, Afganistan İslam Devleti'ni kuran Peşaver Mutabakatı'nı imzaladılar ve Sibgatullah Müceddidi'yi geçici Devlet Başkanı ilan ettiler.
		Gulbeddin Hikmetyar'ın Hizb-i İslami'si, komşu Pakistan'ın desteğiyle, başkent Kâbil'de İslam Devleti'ne karşı büyük bir bombardıman başlattı.
	28 Haziran	Peşaver Mutabakatı'nda mutabakata varıldığı üzere Cumhurbaşkanlığı görevini Cemiyet-i İslâmî lideri Burhaneddin Rabbani devraldı.
		Taliban'ın Afganistan Ulusal Müzesi'ne yönelik saldırıları ve yağmalamaları sonucunda Afgan kültür ve tarihine ait 100 bin eserin yüzde 70'i yok oldu.
1994	Ağustos	Taliban hükümeti Leşkergah ile Kandehar arasında küçük bir köyde oluşmaya başladı.
1995	Ocak	Taliban, Pakistan'ın desteğiyle, Afganistan İslam Devleti ve başkenti Kâbil'e karşı askeri bir harekât başlattı.
	13 Mart	Taliban, Hazara halkının lideri Abdul Ali Mazari'yi işkenceyle öldürdü.
1996	26 Eylül	Afganistan İç Savaşı (1996-2001): Afganistan İslam Devleti güçleri Afganistan'ın kuzeyine çekildi.
	27 Eylül	Afganistan İç Savaşı (1996-2001): Taliban Kabil'i fethetti ve Afganistan İslam Emirliği'nin kuruluşunu ilan etti. Kabil'de Birleşmiş Milletler koruması altında yaşayan eski Cumhurbaşkanı Muhammed Necibullah, Taliban güçleri tarafından işkence gördü, hadım edildi ve idam edildi.
	30 Eylül	Taliban, tüm kadınların çalışmasının yasaklanmasına ilişkin kararname çıkardı.[22]
1998	Ağustos	Afganistan İç Savaşı (1996-2001): Taliban, Mezâr-ı Şerîf'i ele geçirerek Abdürreşid Dostum'u sürgüne zorladı.
	11 Ağustos	Pul-i Humri Halk Kütüphanesi'nin Taliban tarafından tahrip edilmesi. Kütüphane 55.000'den fazla kitap ve eski el yazması içeriyordu ve Afganlar tarafından uluslarının ve kültürlerinin en değerli ve güzel koleksiyonlarından biri olarak kabul ediliyordu.[23][24]
	20 Ağustos	Sonsuz Erişim Harekâtı: Amerika Birleşik Devletleri Donanması, Afganistan İslam Emirliği'ndeki dört militan eğitim kampına seyir füzeleri fırlattı.

21. yüzyıl

Yıl	Tarih	Etkinlik
2001	2 Mart	Taliban'ın lideri Muhammed Ömer'in emriyle dinamitle Bamyan Buda heykellerini parçalaması.
	9 Eylül	Direniş lideri Ahmed Şah Mesud, Fransız muhabiri kılığında iki Arap tarafından düzenlenen intihar saldırısında öldürüldü.
	20 Eylül	ABD'deki 11 Eylül saldırılarının ardından Amerika Birleşik Devletleri başkanı George W. Bush, Taliban hükûmetinden El-Kaide lideri Usame bin Ladin'i teslim etmesini ve ülkedeki tüm terörist eğitim kamplarını kapatmasını talep etti; Taliban ertesi gün bin Ladin'i 11 Eylül saldırılarıyla ilişkilendiren kanıtların yetersizliği nedeniyle bu talebi reddetti.[25]
	7 Ekim	Sürekli Özgürlük Harekâtı: ABD ve Birleşik Krallık, El-Kaide ve Taliban'a karşı hava bombardımanı başlattı.
	Ekim	Taliban'ın yıl içerisinde Afganistan Ulusal Müzesi'ndeki en az 2 bin 750 eski sanat eserini tahrip ettiği bildirildi.
	5 Aralık	Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi, Afganistan'da güvenliğin sağlanması ve Karzai yönetimine yardımcı olmak amacıyla Uluslararası Güvenlik Destek Gücü'nün (UGDG) kurulmasını onayladı.[26]
	20 Aralık	Almanya'da Afganistan Uluslararası Konferansı: Hamid Karzai Afgan Geçici Yönetimi'nin başına seçildi.
2002	Temmuz	2002 loya jirga: Hamid Karzai, Afganistan'ın Kâbil kentindeki Afganistan Geçiş Yönetimi Başkanlığına atandı.
2003	14 Aralık	2003 loya jirga: Yeni Afgan anayasasını görüşmek üzere 502 delegeden oluşan loya jirga toplandı.
2004	9 Ekim	Hamid Karzai, Afganistan cumhurbaşkanlığı seçimlerini kazanarak Afganistan İslam Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı seçildi.
2005		Taliban direnişi: Pakistan'ın Afganistan ile olan hassas sınırı olan Durand Hattı'na 80 bin civarında asker konuşlandırma kararının ardından isyan başladı.
2006	1 Mart	Bush ve eşi, Kabil'de yenilenen ABD Büyükelçiliği'nin açılışını yapmak üzere Afganistan'ı ziyaret etti.
2007	13 Mayıs	Afghanistan–Pakistan border skirmishes: Skirmishes began with Pakistan.[27]
2010		ABD Başkanı Barack Obama Afganistan'a 33.000 ABD askeri daha gönderdi ve uluslararası birliklerin toplam sayısı 150.000'e ulaştı.
2011		Pakistan'da Usame bin Ladin'in ölümünden sonra aralarında Muhammed Davud Davud, Ahmed Veli Karzai, Can Muhammed Han, Gulam Haydar Hamidi ve Burhaneddin Rabbani'nin de bulunduğu çok sayıda üst düzey Afgan yetkili suikasta kurban gitti.
		Afganistan Ulusal Cephesi, Tacik lider Ahmad Zia Mesoud, Hazara lideri Muhammed Mohaqiq ve Özbek lider Abdürreşid Dostum tarafından oluşturuldu.
2016	31 Aralık	ABD askerleri 15 yıl sonra Afganistan'dan çekildi.[28]
2020	29 Şubat	ABD, Taliban ile barış anlaşması imzalayarak, ABD'nin 1 Mayıs 2021'e kadar askerlerini geri çekmesini ve şartlı olarak tam geri çekilmeyi taahhüt etti. Anlaşma ayrıca Afgan hükûmetinin, Taliban tarafından tutulan 1.000 Afgan askeri karşılığında 5.000 Taliban tutuklusunu serbest bırakmasını gerektiriyordu.
2021	15 Ocak	ABD, Trump yönetiminin ilk Afganistan askeri çekme kararını tamamlayarak ülkedeki askeri varlığını 2.500'e düşürdü.[29][30]
	14 Nisan	ABD Başkanı Joe Biden, ABD askerlerinin 11 Eylül 2021'e kadar Afganistan'dan tamamen çekilmesini emretti (daha sonra 31 Ağustos 2021 olarak revize edildi).
	1 Temmuz	ABD güçleri, Afganistan'daki en büyük üssü olan Bagram Hava Üssü'nden yaklaşık 20 yıl sonra ayrıldı.
	15 August	Kâbil, Taliban'ın eline geçti (Kabil'in Düşüşü).
2023	Ekim - Aralık	Pakistan hükûmeti Afganların Pakistan'dan sınır dışı edilmesini emretti.[31] İran da birkaç ay sonra Afgan mültecileri Afganistan'a geri göndermeye karar verdi.[32]

Kaynakça

1. "Afghanistan: VII. History (Archived)". John Ford Shroder. University of Nebraska. 2009. 31 Ekim 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2009. 
2. Art and Archaeology of Southwest Asia (15 Mart 2021). A Warehouse in 3rd Millennium B.C. Sistan and Its Accounting Technology. 22 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2024 – YouTube vasıtasıyla. 
3. Vidale, Massimo (21 Haziran 2017). Treasures from the Oxus: The Art and Civilization of Central Asia (İngilizce). Bloomsbury Publishing. ISBN 978-1-83860-976-4. 
4. Lyonnet, Bertille; Dubova, N. A., (Ed.) (2020). The world of the Oxus Civilization. Routledge worlds. New York: Routledge. s. 1. ISBN 978-1-138-72287-3. The Oxus Civilization, also named the Bactria-Margiana Archaeological Complex (or Culture) (BMAC), developed in southern Central Asia during the Middle and Late Bronze Age and lasted for about half a millennium (ca. 2250–1700 BC)... 
5. "Rigveda 1.126:7, English translation by Ralph TH Griffith". 25 Mart 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2024. 
6. Arthur Anthony Macdonell (1997). A History of Sanskrit Literature. Motilal Banarsidass. ss. 130-. ISBN 978-81-208-0095-3. 
7. Osmund Bopearachchi, 2007, Some observations on the chronology of the early Kushans 12 Kasım 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
8. Dobbins (1971).
9. Cribb, Joe (1 Ocak 2010). "The Kidarites, the numismatic evidence.pdf". Coins, Art and Chronology II, edited by M. Alram et al. s. 99. 6 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2024. 
10. Kim, Hyun Jin (19 Kasım 2015). The Huns (İngilizce). Routledge. s. 58. ISBN 978-1-317-34090-4. 
11. Hugh Kennedy (2010). The Great Arab Conquests: How the Spread of Islam Changed the World We Live In. Hachette UK. s. 448. ISBN 978-0-297-86559-9. 
12. S. Frederick Starr (2015). Lost Enlightenment: Central Asia's Golden Age from the Arab Conquest to Tamerlane. 107: Princeton University Press. s. 680. ISBN 9780691165851. 
13. ^ "AN OUTLINE OF THE HISTORY OF PERSIA DURING THE LAST TWO CENTURIES (A.D. 1722-1922)". Edward G. Browne. Londra: Packard Humanities Institute. s. 29. 10 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2012. 
14. "AN OUTLINE OF THE HISTORY OF PERSIA DURING THE LAST TWO CENTURIES (A.D. 1722-1922)". Edward G. Browne. Londra: Packard Humanities Institute. s. 30. 10 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2012. 
15. "AN OUTLINE OF THE HISTORY OF PERSIA DURING THE LAST TWO CENTURIES (A.D. 1722-1922)". Edward G. Browne. Londra: Packard Humanities Institute. s. 31. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2012. 
16. "AN OUTLINE OF THE HISTORY OF PERSIA DURING THE LAST TWO CENTURIES (A.D. 1722-1922)". Edward G. Browne. Londra: Packard Humanities Institute. s. 33. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2012. 
17. Husain, Farrukh (2018). Afghanistan in the age of empires: the great game for South and Central Asia. 1st. India: Silk Road Books. s. 7. ISBN 978-1-5272-1633-4. 
18. "Calendars". Encyclopædia Iranica. 1990. 17 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2024. 
19. Muḥammad, Fayz̤; Hazārah, Fayz̤ Muḥammad Kātib (1999). Kabul Under Siege: Fayz Muhammad's Account of the 1929 Uprising (İngilizce). Markus Wiener Publishers. s. 1. ISBN 9781558761551. 
20. Muḥammad, Fayz̤; Hazārah, Fayz̤ Muḥammad Kātib (1999). Kabul Under Siege: Fayz Muhammad's Account of the 1929 Uprising (İngilizce). Markus Wiener Publishers. s. 275. ISBN 9781558761551. Nadir received word of the victory in Ali Khayl and immediately set out for the capital, arriving in the city on the 15th. 
21. Richard S. Newell (1997). "The Constitutional Period, 1964-73". Peter R. Blood (Ed.). Afghanistan: A Country study. 
22. United Nations High Commissioner for Refugees. "UNHCR - Chronology of Events January 1995 - February 1997". UNHCR. 21 Ekim 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2015. 
23. Civallero, Edgardo (2007). "When memory is turn into ashes" (PDF). Acta Academia. 15 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 2 Ocak 2021. 
24. Censorship of historical thought: a world guide, 1945–2000, Antoon de Baets
25. "Why Did the United States Invade Afghanistan?". fff.org. 20 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2015. 
26. "United Nations Security Council" (PDF). UN. Naval Postgraduate School. 5 Aralık 2001. 27 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 6 Ekim 2010. 
27. "Up to 7 Afghan troops killed in Pakistan clash". Reuters. 13 Mayıs 2007. 9 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2019. 
28. Sennott, Charles M. (5 Mayıs 2015). "The First Battle of the 21st Century". The Atlantic. 30 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mayıs 2015. Even after 14 years of war in Afghanistan, the U.S. military has not fully succeeded in restoring security to the country or defeating the Taliban. Now, at the request of the new Afghan government, the United States has delayed the completion of its troop withdrawal from the country until 2016 at the earliest. 
29. "US War in Afghanistan: 1999–2021". Council on Foreign Relations. 2021. 27 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
30. Burns, Robert (15 Ocak 2021). "Pentagon says US has dropped to 2,500 troops in Afghanistan". Associated Press. 12 Kasım 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2024. 
31. "'What's wrong?': The silence of Pakistanis on expulsion of Afghan refugees". Al Jazeera. 22 Kasım 2023. 26 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2024. 
32. "Afghans Banned From 16 Provinces In Iran As Forced Exodus Continues". Radio Free Europe/Radio Liberty. 4 Aralık 2023. 26 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2024. 

Konuyla ilgili yayınlar

• "Afghanistan". Political Chronology of Central, South and East Asia. Europa Publications. 2003. ISBN 978-1-135-35680-4. 

Dış bağlantılar

• "Afghanistan Profile: Timeline". BBC News. 17 Aralık 2010. 
• "Afghanistan Profile: Timeline". Timelines of History. 14 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.