อักษรเขมร

อักษรเขมร อักษรกัมพูชา
Âkkhârôkrâm Khmêr ("อักษรเขมร") เขียนในอักษรเขมร
ชนิด	อักษรสระประกอบ
ช่วงยุค	ป. ค.ศ. 611 – ปัจจุบัน[1]
ทิศทาง	ซ้ายไปขวา
อักษรทางการ	ประเทศกัมพูชา[2]
ภาษาพูด	เขมร สันสกฤต บาลี จาราย เขมรเหนือ
อักษรที่เกี่ยวข้อง
ระบบแม่	ไฮเออโรกลีฟอียิปต์ ชุดตัวอักษรไซนายดั้งเดิม ฟินิเชีย แอราเมอิก พราหมี ทมิฬ-พราหมี ปัลลวะ อักษรเขมร
ระบบลูก	สุโขทัย, ขอมไทย, ลายตัย
ระบบพี่น้อง	มอญเก่า, จาม, กวิ, ครันถะ, ทมิฬ
ISO 15924
ISO 15924	Khmr (355), ​Khmer
ยูนิโคด
ยูนิโคดแฝง	Khmer
ช่วงยูนิโคด	U+1780–U+17FF Khmer U+19E0–U+19FF Khmer Symbols

บทความนี้มีอักษรในตระกูลอักษรพราหมีปรากฏอยู่ คุณอาจเห็นสัญลักษณ์อื่นแทนตัวอักษร หรือมองเห็นสระวางผิดตำแหน่ง หากคอมพิวเตอร์ของคุณไม่สามารถแสดงผลได้อย่างถูกต้อง

อักษรเขมร (เขมร: អក្សរខ្មែរ)​ ​คือรูปอักษรที่ดัดแปลงมาจากอักษรหลังปัลลวะ (ราว พ.ศ. 1200-1400) ซึ่งเป็นอักษรที่พัฒนามาจากอักษรปัลลวะ (ราว พ.ศ. 1100-1200) อีกต่อหนึ่ง อักษรปัลลวะนี้ เป็นอักษรที่มาจากอินเดียตอนใต้ ซึ่งเป็นชุดอักษรที่มีกำเนิดมาจากอักษรพราหมี ที่ใช้กันอย่างแพร่หลายในสมัยพระเจ้าอโศกมหาราช (ราว พุทธศตวรรษที่ 3) จารึกอักษรเขมรเก่าสุด พบที่ปราสาทโบเร็ย จังหวัดตาแก้ว ทางใต้ของพนมเปญ อายุราว พ.ศ. 1154 รูปแบบโบราณของอักษรเขมร ที่เรียกอักษรขอม เป็นแม่แบบของ อักษรไทย อักษรลาว อักษรเขมรใช้เขียนภาษาเขมร และมนต์คาถา

ต้นกำเนิด

อักษรเขมรโบราณที่สลักบนศิลา

จารึกอักษรเขมรที่ปราสาทโลเลย

อักษรเขมรดัดแปลงมาจากอักษรปัลลวะที่ใช้งานในอินเดียใต้และเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ในช่วงคริสต์ศตวรรษที่ 5 ถึง 6^[3] ซึ่งสืบทอดจากอักษรทมิฬ-พราหมี^[4] จารึกภาษาเขมรที่เก่าแก่ที่สุดพบในอำเภออ็องกอร์โบะเร็ย จังหวัดตาแก้ว ทางใต้ของพนมเปญ โดยมีอายุถึง ค.ศ. 611^[5] ศิลาจารึกสมัยก่อนพระนครถึงสมัยพระนครที่มีอักษรเขมรพบได้ทั่วบริเวณอดีตจักรวรรดิเขมร ตั้งแต่ดินดอนสามเหลี่ยมปากแม่น้ำโขงจนถึงบริเวณที่ปัจจุบันคือลาวใต้ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือและภาคกลางของไทย^[6] จารึกอักษรเขมรที่เขียนภาษาสันสกฤตและภาษาเขมรมีคสวามแตกต่างเพียงเล็กน้อย ระบบการเขียนที่ต่างกันสองแบบได้พัฒนาไปเป็นอักษรเขมรแบบอักษรมูลและอักษรเชฺรียงสมัยใหม่ อักษรแบบแรกใช้ในเชิงศาสนา ส่วนอักษรแบบหลังใช้ในงานเขียนทั่วไป^[7] อักษรเชฺรียงเป็นแบบเขียนของอักษรมูลที่ดัดแปลงให้เข้ากับภาษาเขมร^[8]

อักษรเขมรสมัยใหม่มีรูปเขียนที่ค่อนข้างแตกต่างจากอักษรเขมรที่พบบนจารึกในซากเมืองพระนคร อักษรไทยและอักษรลาวเป็นอักษรที่สืบทอดจากอักษรเขมรแบบตัวเขียนที่เก่ากว่า ผ่านอักษรสุโขทัย

เมื่อ พ.ศ. 2430 รัชกาลที่ 4 ตรงรัชกาลพระบาทสมเด็จพระนโรดม (นักองค์ราชาวดี) อักษรเขมรแบบใหม่ถูกประดิษฐ์ขึ้นใหม่ เรียกว่า อักษรขอมเชรียง (เจรียง)^[9][10] เป็นอักษรเขมรแบบหนึ่งมีลักษณะเอนทางขวาเล็กน้อย^[11] โดยสมเด็จพระสุคนธาธิบดี (ปาน ปญฺญาสีโล) สมเด็จพระสังฆราชฝ่ายธรรมยุติกนิกาย วัดปทุมวดีราชวราราม กรุงพนมเปญ ได้นำอักษรขอมหวัด (ตัวเกษียน) สมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้นไปปรับใช้เป็นอักษรเขมรแบบใหม่ซึ่งเป็นอักษรเขมรสำหรับใช้พิมพ์ และเขียนภาษาเขมรในปัจจุบัน ลักษณะเส้นบนหยักลูกเหมือนอักษรขอมบรรจงส่วนตัวเขียนใช้เส้นผมเหยียดยาวเหมือนอักษรขอมหวัดทั้งหมด^[12][13] จึงปรากฏหลักฐานแน่ชัดว่าอักษรเขมรน่าจะรับอิทธิพลจากอักษรขอมไทย คือ กลุ่มอักษรขอมบรรจงสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้นเนื่องจากมีความแตกต่างกับอักษรมูลที่วิวัฒนาการจากอักษรเขมรสมัยหลังเมืองพระนคร^[10]

(ภาพไมโครฟิล์ม) อักษรขอมที่ใช้เขียนภาษาเขมรในสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้นจากต้นฉบับลายมือเขียนของกุสตาฟ ฌ็อง-โอกุสต์ ฌานโน (Gustave Jean-Auguste Janneau; 1843–72) นักมานุษยวิทยาชาวฝรั่งเศส เขียนเมื่อ ค.ศ. 1870

อักษร

ยูนิโคดไม่ถือว่าอักษรแต่ละแบบเป็นอักษรคนละชนิด แต่เป็นเพียงอักษรต่างรูป ดังนั้นอักษรมูลจะแสดงผลด้วยไทป์เฟซ MoolBoran^[14] และอักษรเชฺรียง-ฌรจะแสดงผลด้วยไทป์เฟซ DaunPenh^[15] ซึ่งมีในวินโดวส์วิสตาเป็นต้นไป เพิ่มขนาดเพื่อให้เห็นรายละเอียดรูปร่างชัดเจน

พยัญชนะ

อักษรเขมรมีพยัญชนะ 35 ตัว เลิกใช้ไป 2 ตัว พยัญชนะแบ่งเป็น 2 ชุดคือ พยัญชนะเสียงไม่ก้อง (อโฆษะ) พื้นเสียงเป็น ออ-อา /ɑ/ พยัญชนะเสียงก้อง (โฆษะ) พื้นเสียงเป็น ออ-โอ /ɔ/ เมื่อประสมสระ พยัญชนะต่างชุดกันออกเสียงต่างกัน อักษรเขมรมีทั้งพยัญชนะธรรมดา และพยัญชนะซ้อนที่ใส่ไว้ใต้พยัญชนะตัวอื่น พยัญชนะซ้อนจะใช้เมื่อต้องการตัดพื้นเสียงของพยัญชนะตัวก่อนหน้า อักษรไทยที่กำกับไว้คือการปริวรรตอักษรเขมรมาเป็นอักษรไทย ^[16] ส่วนเสียงอ่านจะแสดงด้วยสัทอักษรสากล

อักษรมูล วรรค เสียงไม่ก้อง (อโฆษะ) เสียงก้อง (โฆษะ) เสียงเบา เสียงหนัก เสียงเบา เสียงหนัก เสียงนาสิก วรรค กะ ក ្ក ខ ្ខ គ ្គ ឃ ្ឃ ង ្ង ก /kɑ/ [กอ] ข /kʰɑ/ [คอ] ค /kɔ/ [โก] ฆ /kʰɔ/ [โค] ง /ŋɔ/ [โง] วรรค จะ ច ្ច ឆ ្ឆ ជ ្ជ ឈ ្ឈ ញ ្ញ จ /cɑ/ [จอ] ฉ /cʰɑ/ [ชอ] ช /cɔ/ [โจ] ฌ /cʰɔ/ [โช] ญ /ɲɔ/ [โญ] วรรค ฏะ ដ ្ដ ឋ ្ឋ ឌ ្ឌ ឍ ្ឍ ណ ្ណ ฎ /ɗɑ/ [ดอ] ฐ /tʰɑ/ [ทอ] ฑ /ɗɔ/ [โด] ฒ /tʰɔ/ [โท] ณ /nɑ/ [ณอ] วรรค ตะ ត ្ត ថ ្ថ ទ ្ទ ធ ្ធ ន ្ន ต /tɑ/ [ตอ] ถ /tʰɑ/ [ทอ] ท /tɔ/ [โต] ธ /tʰɔ/ [โท] น /nɔ/ [โน] วรรค ปะ ប ្ប ផ ្ផ ព ្ព ភ ្ភ ម ្ម บ /ɓɔ/ [บอ] ผ /pʰɑ/ [พอ] พ /pɔ/ [โป] ภ /pʰɔ/ [โพ] ม /mɔ/ [โม] ไม่จัดกลุ่มเสียง เศษ วรรค យ ្យ រ ្រ ល ្ល វ ្វ ឝ ្ឝ ย /jɔ/ [โย] ร /rɔ/ [โร] ล /lɔ/ [โล] ว /vɔ/ [โว] ศ ឞ ្ឞ ស ្ស ហ ្ហ ឡ ្ឡ អ ្អ ษ ส /sɑ/ [ซอ] ห /hɑ/ [ฮอ] ฬ /lɑ/ [ลอ] อ /ʔɑ/ [ออ]

อักษรเชฺรียง-ฌร วรรค เสียงไม่ก้อง (อโฆษะ) เสียงก้อง (โฆษะ) เสียงเบา เสียงหนัก เสียงเบา เสียงหนัก เสียงนาสิก วรรค กะ ក ្ក ខ ្ខ គ ្គ ឃ ្ឃ ង ្ង ก /kɑ/ [กอ] ข /kʰɑ/ [คอ] ค /kɔ/ [โก] ฆ /kʰɔ/ [โค] ง /ŋɔ/ [โง] วรรค จะ ច ្ច ឆ ្ឆ ជ ្ជ ឈ ្ឈ ញ ្ញ จ /cɑ/ [จอ] ฉ /cʰɑ/ [ชอ] ช /cɔ/ [โจ] ฌ /cʰɔ/ [โช] ญ /ɲɔ/ [โญ] วรรค ฏะ ដ ្ដ ឋ ្ឋ ឌ ្ឌ ឍ ្ឍ ណ ្ណ ฎ /ɗɑ/ [ดอ] ฐ /tʰɑ/ [ทอ] ฑ /ɗɔ/ [โด] ฒ /tʰɔ/ [โท] ณ /nɑ/ [ณอ] วรรค ตะ ត ្ត ថ ្ថ ទ ្ទ ធ ្ធ ន ្ន ต /tɑ/ [ตอ] ถ /tʰɑ/ [ทอ] ท /tɔ/ [โต] ธ /tʰɔ/ [โท] น /nɔ/ [โน] วรรค ปะ ប ្ប ផ ្ផ ព ្ព ភ ្ភ ម ្ម บ /ɓɔ/ [บอ] ผ /pʰɑ/ [พอ] พ /pɔ/ [โป] ภ /pʰɔ/ [โพ] ม /mɔ/ [โม] ไม่จัดกลุ่มเสียง เศษ วรรค យ ្យ រ ្រ ល ្ល វ ្វ ឝ ្ឝ ย /jɔ/ [โย] ร /rɔ/ [โร] ล /lɔ/ [โล] ว /vɔ/ [โว] ศ ឞ ្ឞ ស ្ស ហ ្ហ ឡ ្ឡ អ ្អ ษ ส /sɑ/ [ซอ] ห /hɑ/ [ฮอ] ฬ /lɑ/ [ลอ] อ /ʔɑ/ [ออ]

1. ឝ (ศ) และ ឞ (ษ) เป็นอักษรที่เลิกใช้แล้ว
2. พยัญชนะซ้อนของ ឡ (ฬ) ไม่มีในอักษรเขมรปัจจุบัน แต่มีให้แสดงผลได้ในยูนิโคด

นอกจากนี้ยังมีพยัญชนะพิเศษซึ่งประดิษฐ์ขึ้นเพื่อแทนเสียงคำยืมหรือคำทับศัพท์จากภาษาอื่น เช่นภาษาไทยหรือภาษาฝรั่งเศส ส่วนใหญ่สร้างโดยการซ้อนพยัญชนะไว้ใต้ ហ (ห)

อักษรมูล พยัญชนะ พิเศษ ហ្គ ហ្គ៊ ហ្ន ប៉ ហ្ម ហ្ល ก /gɑ/ [กอ] ก /gɔ/ [โก] น /nɑ/ [นอ] ป /pɑ/ [ปอ] ม /mɑ/ [มอ] ล /lɑ/ [ลอ] พยัญชนะ พิเศษ ហ្វ ហ្វ៊ ហ្ស ហ្ស៊ ฟ /fɑ/ ว /wɑ/ [ฟอ, วอ] ฟ /fɔ/ ว /wɔ/ [โฟ, โว] ช /ʒɑ/ [ชอ] ช /ʒɔ/ [โช]

อักษรเชฺรียง-ฌร พยัญชนะ พิเศษ ហ្គ ហ្គ៊ ហ្ន ប៉ ហ្ម ហ្ល ก /gɑ/ [กอ] ก /gɔ/ [โก] น /nɑ/ [นอ] ป /pɑ/ [ปอ] ม /mɑ/ [มอ] ล /lɑ/ [ลอ] พยัญชนะ พิเศษ ហ្វ ហ្វ៊ ហ្ស ហ្ស៊ ฟ /fɑ/ ว /wɑ/ [ฟอ, วอ] ฟ /fɔ/ ว /wɔ/ [โฟ, โว] ช /ʒɑ/ [ชอ] ช /ʒɔ/ [โช]

สระ

สระในอักษรเขมรมีสองแบบคือ สระลอยและสระจม สระลอยใช้เขียนเมื่อมิได้ผสมกับพยัญชนะ (เปรียบเหมือนขึ้นต้นด้วย อ) ส่วนสระจมใช้ประกอบกับพยัญชนะอื่น พยัญชนะที่ไม่มีสระกำกับจะออกเสียงตามเสียงเดิมของพยัญชนะดังที่กล่าวไว้ด้านบน (เทียบได้กับ ออ) เสียงสระจะแตกต่างจากอักษรไทย และขึ้นอยู่กับว่าพยัญชนะเป็นอโฆษะหรือโฆษะด้วย ต่อไปนี้เป็นสระลอย

อักษรมูล สระลอย ឣ ឤ ឥ ឦ ឧ ឨ ឩ ឪ อ /ʔɑʔ/ [ออ] อา /ʔa/ [อา] อิ /ʔe/ [เอะ] อี /ʔəj/ [เอ็ย] อุ /ʔ/ [โอะ] อุก อู /ʔu/ [โอ] โอว /ʔɨw/ [โอว] สระลอย ឫ ឬ ឭ ឮ ឯ ឰ ឱ/ឲ ឳ ฤ /ʔrɨ/ [รึ] ฤๅ /ʔrɨː/ [รือ] ฦ /ʔlɨ/ [ลึ] ฦๅ /ʔlɨː/ [ลือ] เอ /ʔeː/ [แอ] ไอ /ʔaj/ [ไอ] โอ /ʔaːo/ [โอ] เอา /ʔaw/ [เอา]

อักษรเชฺรียง-ฌร สระลอย ឣ ឤ ឥ ឦ ឧ ឨ ឩ ឪ อ /ʔɑʔ/ [ออ] อา /ʔa/ [อา] อิ /ʔe/ [เอะ] อี /ʔəj/ [เอ็ย] อุ /ʔ/ [โอะ] อุก อู /ʔu/ [โอ] โอว /ʔɨw/ [โอว] สระลอย ឫ ឬ ឭ ឮ ឯ ឰ ឱ/ឲ ឳ ฤ /ʔrɨ/ [รึ] ฤๅ /ʔrɨː/ [รือ] ฦ /ʔlɨ/ [ลึ] ฦๅ /ʔlɨː/ [ลือ] เอ /ʔeː/ [แอ] ไอ /ʔaj/ [ไอ] โอ /ʔaːo/ [โอ] เอา /ʔaw/ [เอา]

1. ឣ (อ) (U+17A3), ឤ (อา) (U+17A4), ឨ (U+17A8) เป็นอักขระที่ยูนิโคดไม่แนะนำให้ใช้ เนื่องจากสามารถประสมขึ้นได้จากพยัญชนะ สระ หรือเครื่องหมายอื่นโดยแยกกัน แต่ยังคงมีไว้เพื่อรองรับระบบการเขียนในคอมพิวเตอร์แบบเก่า

ต่อไปนี้คือสระจม บรรทัดแรกคือการปริวรรต บรรทัดที่สองหมายถึงเสียงสระเมื่อผสมกับพยัญชนะอโฆษะ และบรรทัดที่สามหมายถึงเสียงสระเมื่อผสมกับพยัญชนะโฆษะ

อักษรมูล สระจม ា ិ ី ឹ ឺ อา /aː/ [อา] /iːə/ [เอีย] อิ /e/ [เอะ] /ɨ/ [อิ] อี /əj/ [เอ็ย] /iː/ [อี] อึ /ə/ [เออะ] /ɨ/ [อึ] อื /əːɨ/ [เออ] /ɨː/ [อื] สระจม ុ ូ ួ ើ ឿ อุ /o/ [โอะ] /u/ [อุ] อู /oːu/ [โอ] /uː/ [อู] อัว /uːə/ [อัว] /uːə/ [อัว] เอี /aːə/ [เออ] /əː/ [เออ] เอือ /ɨːə/ [เอือ] /ɨːə/ [เอือ] สระจม ៀ េ ែ ៃ ោ เอีย /iːə/ [เอีย] /iːə/ [เอีย] เอ /eːi/ [เอ] /eː/ [เอ] แอ /aːe/ [แอ] /ɛː/ [แอ] ไอ /aj/ [ไอ] /ɨj/ [อึย] โอ /aːo/ [โอ] /oː/ [โอ] สระจม ៅ ុំ ំ ាំ ះ เอา /aw/ [เอา] /ɨw/ [อึว] อุ /om/ [อม] /um/ [อุม] อํ /ɑm/ [อ็อม] /um/ [อ็วม] อำ /am/ [อำ] /oəm/ [เอือม] อะ /aʰ/ [อะห์] /eəʰ/ [เอียห์]

อักษรเชฺรียง-ฌร สระจม ា ិ ី ឹ ឺ อา /aː/ [อา] /iːə/ [เอีย] อิ /e/ [เอะ] /ɨ/ [อิ] อี /əj/ [เอ็ย] /iː/ [อี] อึ /ə/ [เออะ] /ɨ/ [อึ] อื /əːɨ/ [เออ] /ɨː/ [อื] สระจม ុ ូ ួ ើ ឿ อุ /o/ [โอะ] /u/ [อุ] อู /oːu/ [โอ] /uː/ [อู] อัว /uːə/ [อัว] /uːə/ [อัว] เอี /aːə/ [เออ] /əː/ [เออ] เอือ /ɨːə/ [เอือ] /ɨːə/ [เอือ] สระจม ៀ េ ែ ៃ ោ เอีย /iːə/ [เอีย] /iːə/ [เอีย] เอ /eːi/ [เอ] /eː/ [เอ] แอ /aːe/ [แอ] /ɛː/ [แอ] ไอ /aj/ [ไอ] /ɨj/ [อึย] โอ /aːo/ [โอ] /oː/ [โอ] สระจม ៅ ុំ ំ ាំ ះ เอา /aw/ [เอา] /ɨw/ [อึว] อุ /om/ [อม] /um/ [อุม] อํ /ɑm/ [อ็อม] /um/ [อ็วม] อำ /am/ [อำ] /oəm/ [เอือม] อะ /aʰ/ [อะห์] /eəʰ/ [เอียห์]

*คำอ่านสระที่เป็นภาษาไทยในตารางข้างต้น เป็นเพียงการเลียนเสียงเป็นภาษาไทยให้ใกล้เคียงที่สุดเท่านั้น หากต้องการออกเสียงให้ตรงกับเสียงภาษาเขมรจริงๆ ควรดูวิธีอ่านจากสัทอักษรสากล(IPA)

1. ះ (อะ) สามารถผสมกับสระอื่นได้โดยนำไปต่อท้าย ซึ่งจะให้เสียง [ʰ] และปริวรรตด้วยวิสรรชนีย์ (ะ)
2. ុំ (อุ) และ ាំ (อำ) เมื่อผสมกับพยัญชนะ นิคหิต ំ (อํ) จะอยู่เหนือพยัญชนะหรือสระตัวสุดท้ายของคำ

เครื่องหมายเสริมอักษร

เครื่องหมาย	ชื่อเขมร	การใช้งาน
ំ	និគ្គហិត (นิคฺคหิต)	(นิคหิต) เพิ่มเสียงนาสิกลงท้ายเสียงสระ มาจาก อนุสวาร
ះ	រះមុខ (ระมุข) វិសជ៌នី (วิสรฺชนี)	(วิสรรชนีย์) เพิ่มเสียงหายใจ [ʰ] ลงท้ายเสียงสระ มักจะถูกละไว้ (ต่างกับการใช้ในภาษาไทย)
ៈ	យុគលពិន្ទុ (ยุคลพินฺทุ)	เพิ่มเสียงกัก เส้นเสียง /ʔ/ ลงท้ายเสียงสระ มักจะถูกละไว้
៉	មូសិកទន្ត (มูสิกทนฺต) ​ធ្មេញ​កណ្ដុរ (เธฺมญ-กณฺฎุร)	(มูสิกทันต์) เปลี่ยนพยัญชนะที่มีพื้นเสียง /ɔ/ ให้เป็น /ɑ/
៊	ត្រីស័ព្ទ (ตฺรีสพฺท)	เปลี่ยนพยัญชนะที่มีพื้นเสียง /ɑ/ ให้เป็น /ɔ/
ុ	ក្បៀសក្រោម (เกฺบียสโกฺรม) បុកជើង (บุกเชีง)	เหมือนกับ มูสิกทนฺต และ ตฺรีสพฺท ใช้ในกรณีที่มีสระบนอยู่แล้ว
់	បន្តក់ (บนฺฎก่) រស្សសញ្ញា (รสฺสสญฺญา)	ทำให้เสียงสระบางชนิดสั้นลง ใส่ไว้ที่พยัญชนะสะกด
៌	របាទ (รบาท) រេផៈ (เรผะ)	เดิมคือการเติม รฺ (ร หัน) ก่อนพยัญชนะ ใช้ในคำบาลีสันสกฤต ปัจจุบันใช้งานเหมือนทัณฑฆาต
៍	ទណ្ឌឃាដ (ทณฺฑฆาฎ) បដិសេធ (บฎิเสธ)	(ทัณฑฆาต) ใช้กำกับอักษรบางตัวที่ไม่ออกเสียง
៎	កាកបាទ (กากบาท)	แสดงการเพิ่มน้ำเสียงสำหรับคำอุทาน
៏	អស្តា (อสฺฎา)	(ไม้ไต่คู้) แสดงการเพิ่มน้ำเสียงสำหรับคำที่มีพยัญชนะเพียงตัวเดียว [17]
័	សំយោគសញ្ញា (สํโยคสญฺญา)	ใช้แสดงสระเสียงสั้นในคำบาลีสันสกฤต มักจะถูกละไว้
៑	វិរាម (วิราม)	สัญลักษณ์ใช้แทน วิราม (virāma) ในอักษรตระกูลพราหมี
្	ជើង (เชีง)	สัญลักษณ์ที่สร้างโดยยูนิโคดเพื่อป้อนพยัญชนะซ้อนด้านล่าง ลักษณะปรากฏอาจแตกต่างกันไปตามฟอนต์
៓	Bathamasat	เดิมใช้ประกอบกับเลข ๘ เพื่อแสดงเดือนแปดแรกทางจันทรคติ ៨៓ เมื่อมีเดือนแปดสองหน [18] แต่ขณะนี้มีสัญลักษณ์ใช้แทนแล้วคือ ᧠ (U+19E0)
៝	Atthacan

เครื่องหมายอื่น ๆ

เครื่องหมาย	ชื่อเขมร	การใช้งาน
។	ខណ្ឌ (ขณฺฑ) ខណ្ឌសញ្ញា (ขณฺฑสญฺญา)	(ไปยาลน้อย, อังคั่นเดี่ยว) ใช้คั่นข้อความเมื่อจบประโยค (ต่างกับการใช้ในภาษาไทย)
៕	ខណ្ឌចប់ (ขณฺฑจบ่)	(อังคั่นคู่) ใช้คั่นข้อความเมื่อจบตอน
៖	ទ្វិពិន្ទុលេខ (ทฺวิพินฺทุเลข) ចំណុច​ពីរ​គូស (จํณุจพีรคูส)	(ทวิภาค, วิภัชภาค) ข้อความต่อจากนี้คือรายชื่อหรือรายการเป็นข้อ ๆ
ៗ	លេខ​ទោ (เลขโท)	(ไม้ยมก) ซ้ำคำที่อยู่ข้างหน้า
៘	បេយ្យាលៈ (เบยฺยาละ) លៈ (ละ)	(ไปยาลใหญ่) ยังมีสิ่งอื่นอีกนอกเหนือจากที่ยกมา
៙	កុក្កុដនេត្រ (กุกฺกุฎเนตฺร) ភ្នែក​មាន់ (แภฺนกมาน่)	(ฟองมัน) ใช้ขึ้นต้นข้อความขนาดยาว
៚	ខណ្ឌបរិយោសាន (ขณฺฑบริโยสาน) គោ​មូត្រ (โคมูตฺร)	(โคมูตร) ใช้ลงท้ายเมื่อจบเรื่อง สามารถใช้คู่กับ ขณฺฑ หรือ ขณฺฑจบ่ ได้
៛	រៀល (เรียล)	เครื่องหมายสกุลเงิน เรียลกัมพูชา
ៜ	Avakrahasanya

ตัวเลข

บทความหลัก: เลขเขมร

ตัวเลขในอักษรเขมรมีลักษณะคล้ายเลขไทยมากเพราะไทยได้รับอิทธิพลมาจากเขมรมาตั้งแต่สมัยโบราณ ไม่ว่าจะเป็นอักษรแบบใด ได้แก่

០ ១ ២ ៣ ៤ ៥ ៦ ៧ ៨ ៩

วิธีใช้เหมือนกับเลขฮินดูอารบิกทั่วไป มีเครื่องหมายคั่นหลักพันเป็นจุลภาค และมีจุดทศนิยมเป็นมหัพภาค

นอกจากนี้ยังมีสัญลักษณ์อีกแบบหนึ่งสำหรับแทนตัวเลข

៰ ៱ ៲ ៳ ៴ ៵ ៶ ៷ ៸ ៹

ลักษณะ

อักษรเขมรมีลักษณะที่แตกต่างกันหลายชนิด ซึ่งใช้ในจุดประสงค์ที่แตกต่างกัน

• อักษรเชฺรียง (อ่านว่า เจฺรียง) (เขมร: អក្សរជ្រៀង) หรือ อักษรเฉียง เป็นอักษรในลักษณะตัวเอน ไม่ได้ใช้เพื่อการเน้นคำในภาษา แต่จะนำไปใช้เขียนเนื้อหาทั้งหมด เช่นนิยายและการตีพิมพ์อื่น ๆ ที่สามารถใช้อักษรเชฺรียงได้
• อักษรฌร (อ่านว่า โช) (เขมร: អក្សរឈរ) หรือ อักษรตรง (เขมร: អក្សរ​ត្រង់) เป็นอักษรในลักษณะตัวตรง การใช้อักษรตัวตรงไม่เป็นที่นิยมเท่าอักษรเชฺรียง แต่ปัจจุบัน แบบอักษรในคอมพิวเตอร์ได้เลือกใช้อักษรตัวตรงเพื่อให้อ่านข้อความได้ง่าย ซึ่งสามารถปรับให้เป็นตัวเอนได้
• อักษรมูล (อ่านว่า โมล) (เขมร: អក្សរមូល) เป็นอักษรในลักษณะตัวโค้งมน ใช้สำหรับขึ้นต้นหัวเรื่องในเอกสาร หนังสือ ป้ายประกาศ ป้ายร้านค้า โทรทัศน์ และการเขียนบทสวดมนต์ทางศาสนา บางครั้งใช้เขียนพระนามของพระบรมวงศานุวงศ์ในขณะที่ข้อความรอบข้างใช้ตัวหนังสือธรรมดา (อักษรเชฺรียง-ฌร) พยัญชนะโดดและพยัญชนะซ้อนหลายตัวของอักษรแบบนี้ จะมีรูปแบบที่ต่างออกไปจากอักขรวิธีมาตรฐาน
• อักษรขอม (เขมร: អក្សរខម หรือ អក្សរខំ) เป็นลักษณะที่ต่างจากอักษรมูลเล็กน้อย ดูเพิ่มที่ อักษรขอม

• 
  อักษรเชฺรียง
• 
  อักษรฌร
• 
  อักษรขอม
• 
  อักษรมูล

ยูนิโคด

ในยูนิโคด อักษรเขมรมีช่วงหลักที่ U+1780–U+17FF และมีสัญลักษณ์เกี่ยวกับวันที่ทางจันทรคติในช่วง U+19E0–U+19FF

เขมร Unicode.org chart (PDF)

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

A

B

C

D

E

F

U+178x

ក

ខ

គ

ឃ

ង

ច

ឆ

ជ

ឈ

ញ

ដ

ឋ

ឌ

ឍ

ណ

ត

U+179x

ថ

ទ

ធ

ន

ប

ផ

ព

ភ

ម

យ

រ

ល

វ

ឝ

ឞ

ស

U+17Ax

ហ

ឡ

អ

ឣ

ឤ

ឥ

ឦ

ឧ

ឨ

ឩ

ឪ

ឫ

ឬ

ឭ

ឮ

ឯ

U+17Bx

ឰ

ឱ

ឲ

ឳ

឴

឵

ា

ិ

ី

ឹ

ឺ

ុ

ូ

ួ

ើ

ឿ

U+17Cx

ៀ

េ

ែ

ៃ

ោ

ៅ

ំ

ះ

ៈ

៉

៊

់

៌

៍

៎

៏

U+17Dx

័

៑

្

៓

។

៕

៖

ៗ

៘

៙

៚

៛

ៜ

៝

U+17Ex

០

១

២

៣

៤

៥

៦

៧

៨

៩

U+17Fx

៰

៱

៲

៳

៴

៵

៶

៷

៸

៹

เขมร สัญลักษณ์ Unicode.org chart (PDF)

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

A

B

C

D

E

F

U+19Ex

᧠

᧡

᧢

᧣

᧤

᧥

᧦

᧧

᧨

᧩

᧪

᧫

᧬

᧭

᧮

᧯

U+19Fx

᧰

᧱

᧲

᧳

᧴

᧵

᧶

᧷

᧸

᧹

᧺

᧻

᧼

᧽

᧾

᧿

อ้างอิง

1. Herbert, Patricia; Anthony Crothers Milner (1989). South-East Asia: languages and literatures : a select guide. University of Hawaii Press. pp. 51–52. ISBN 0-8248-1267-0.
2. "Constitution of the Kingdom of Cambodia". Office of the Council of Ministers. អង្គភាពព័ត៌មាន និងប្រតិកម្មរហ័ស. สืบค้นเมื่อ 26 September 2020.
3. Punnee Soonthornpoct: From Freedom to Hell: A History of Foreign Interventions in Cambodian Politics And Wars. Page 29. Vantage Press.
4. Handbook of Literacy in Akshara Orthography, R. Malatesha Joshi, Catherine McBride(2019), p.28
5. Russell R. Ross: Cambodia: A Country Study. Page 112. Library of Congress, USA, Federal Research Division, 1990.
6. Lowman, Ian Nathaniel (2011). The Descendants of Kambu: The Political Imagination of Angkorian Cambodia (วิทยานิพนธ์). UC Berkeley.
7. Angkor: A Living Museum, 2002, p. 39
8. Jensen, Hans (1970). Sign, symbol and script: an account of man's efforts to write. p. 392.
9. วิโรจน์ ผดุงสุนทรารักษ์. (2547). อักษรไทยและอักษรขอมไทย THAI SCRIPTS & KHMER SCRIPTS FL348. กรุงเทพฯ: มหาวิทยาลัยรามคำแหง. หน้า 137. ISBN 974-9676-23-8
10. ศานติ ภักดีคำ. (2562). "อักษรขอมกับเอกสารตัวเขียนสมัยรัตนโกสินทร์," แลหลังคำเขมร-ไทย. กรุงเทพฯ: มติชน. หน้า 125–126. ISBN 978-974-02-1687-2
    • "เขมรได้รับเอาอักษรขอมหวัด (ตัวเกษียน) สมัย รัตนโกสินทร์ตอนต้นไปปรับใช้เป็นอักษรเขมรแบบใหม่ที่เรียกว่า อักษรเชรียง (คืออักษรเขมรปัจจุบัน) แต่ว่ามีรูปพยัญชนะแปลก ไปจากอักษรขอมอื่น ๔ ตัว คือ ง ท น ฬ และใช้อักษร อ เป็น ทุ่นแทนสระลอยในบางคำ"
    • "อักษรเชรียงนี้สมเด็จพระสุคนธาธิบดี (ปัญญาสีโล ปาน) สมเด็จพระสังฆราชฝ่ายธรรมยุติกนิกาย วัดปทุมวดี กรุงพนมเปญ เป็นผู้ประดิษฐ์ขึ้นใหม่ ราว พ.ศ. ๒๔๓๐ ในรัชกาลสมเด็จพระนโรดม เพื่อใช้พิมพ์และเขียนภาษาเขมร"
11. ศานติ ภักดีคำ. (2545). เขมรรบไทย. กรุงเทพฯ: มติชน. หน้า 33 เชิงอถรรถ ๑๙. ISBN 978-974-02-0810-5
12. ประยูร ทรงศิลป์. (2526). การเปลี่ยนแปลงของภาษา: คำยืมในภาษาไทย. กรุงเทพฯ: วิทยาลัยครูธนบุรี. หน้า 129.
13. กตัญญู ชูชื่น. (2525). ภาษาเขมรในภาษาไทย. กรุงเทพฯ: ไทยวัฒนาพาณิช. หน้า 17. ISBN 978-974-0-75178-6
14. "MoolBoran font family". Microsoft Corp. 20 October 2017.
15. "DaunPenh font family". Microsoft Corp. 20 October 2017.
16. วิไลศักดิ์ กิ่งคำ (2007). ภาษาต่างประเทศในภาษาไทย. กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์. ISBN 978-974-9934-31-9.
17. "Unicode Character 'KHMER SIGN AHSDA' (U+17CF)". Fileformat.info.
18. "Unicode Character 'KHMER SIGN BATHAMASAT' (U+17D3)". Fileformat.info.

แหล่งข้อมูลอื่น

• ข้อมูลอักษรเขมรใน Omniglot
• Khmer Romanization Table (PDF)