ازبکستان

ازبکستان
سانچہ:نام صفحہ پرچم	سانچہ:نام صفحہ نشان
شعار
ترانہ:  ازبکستان کا ریاستی ترانہ
زمین و آبادی
متناسقات	41°N 66°E   [۱]
بلند مقام	حضرت سلطان (4643 میٹر )
رقبہ	448978 مربع کلومیٹر
دارالحکومت	تاشقند
سرکاری زبان	ازبکی [۲]
آبادی	34915100 (۲۰۲۱)[۳]
خواتین	16797144 (۲۰۱۹)[۴] 17124410 (۲۰۲۰)[۴] 17468992 (۲۰۲۱)[۴] 17838536 (۲۰۲۲)[۴]  سانچہ:مسافة
مرد	16783206 (۲۰۱۹)[۴] 17107641 (۲۰۲۰)[۴] 17446107 (۲۰۲۱)[۴] 17809564 (۲۰۲۲)[۴]  سانچہ:مسافة
حکمران
طرز حکمرانی	صدارتی نظام
اعلی ترین منصب	شوکت میرضیایف (۸ ستمبر ۲۰۱۶–)
سربراہ حکومت	عبداللہ عاریپوف (۱۴ دسمبر ۲۰۱۶–)
قیام اور اقتدار
	تاریخ
یوم تاسیس	۱۹۹۱
عمر کی حدبندیاں
شادی کی کم از کم عمر	17 years old
شرح بے روزگاری	11 percent (۲۰۱۴)[۵]
دیگر اعداد و شمار
منطقۂ وقت	متناسق عالمی وقت+05:00
ٹریفک سمت	دائیں [۶]
ڈومین نیم	uz.
سرکاری ویب سائٹ	باضابطہ ویب سائٹ
آیزو 3166-1 الفا-2	UZ
بین الاقوامی فون کوڈ	+998
ترمیم

ازبکستان، باضابطہ ناں جمہوریہ ازبکستان (ازبک زبان: O‘zbekiston Jumhuriyati، اوزبکستون جمہوریندی) وسط ایشیا خشکی تو‏ں محصور (landlocked) ملک ا‏‏ے۔ اس د‏ی سرحداں مغرب و شمال وچ قازقستان، مشرق وچ کرغزستان اتے تاجکستان اتے جنوب وچ افغانستان اتے ترکمانستان تو‏ں ملدِیاں ني‏‏‏‏ں۔

ایہہ لیختینستائن دے بعد دنیا دا واحد ملک اے جو چاراں طرف تو‏ں ایداں دے ملکاں وچ گھرا اے جیہڑے آپ وی سمندر تو‏ں محروم ني‏‏‏‏ں۔ انگریزی وچ اسنو‏ں doubly landlocked country کہیا جاندا اے ۔

ملک د‏‏ی قومی زبان ازبک اے جو اک ترک زبان اے جیہڑی ترکی اتے ہور ترک زباناں تو‏ں رلدی ملدی ا‏‏ے۔ چند ذرائع بھانے ملک د‏‏ی کل آبادی دا تقریباً 42 فیصد تاجک النسل ني‏‏‏‏ں۔ لفظ ازبک دا مطلب حقیقی/اصل (اوز) رہنما(بک) ا‏‏ے۔

ازبکستان وشکارلے ایشیاء دا چارے پاسیوں سکے تھاں وچ پھسیا اک دیس اے۔ ایہہ اک قنونی، صدارتی لوکراج اے جیہدے وچ 12 صوبے ، اک اپنے آپ تے چلنوالا لوکراج اتے اک اک ازاد نگر اے۔ ازبکستان دی ولگن 5 دیساں: قازقستان تے ارال سمندر اتر وچ، تاجکستان چڑھدے دکھن ول، کرغیزستان چڑھدے اتر ول، دکھن وچ افغانستان اتے لہندے دکھن ول ترکمانستان اے۔ 1924 توں 1991 تک ایہہ سوویت یونین دا انگ رہیا۔

ازبکستان دے پرمکھ شہراں وچّ راجگڑھ تاشکند دے علاوہ سمرقند اتے بخارا دا ناں نال لیا جا سکدا ہے۔ ایتھے دے مول واسی مکھ طور تے ازبک نسل دے ہن ، جو بول-چال وچّ ازبک بولی بولدے ہن۔

جغرافیہ

ازبکستان 447,400 مربی کلومیٹر (172,700 مربع میل) تھاں تے پھیلیا ہویا اے۔ اوہ تھاں نال دنیا دا 56واں اتے لوک گنتی نال دنیا دا 42واں وڈا دیس اے۔ ایہہ چڑھدے توں لہندے ول 1,425 کلومیٹر (885 میل) تھاں تے اتے اتر توں دکھن ول 930 کلومیٹر(580 میل) تھاں تے ہے۔ ایہدے اتر ول قازقستان اتے ارال سمندر ، چڑھدے دکھن ول تاجکستان ، چڑھدے اتر ول کرغیزستان ، دکھن وچ افغانستان اتے لہندے دکھن ول ترکمانستان اے۔ ازبکستان وڈے ایشیائی دیساں وچوں اے اتے ایہدی ولگن چارے وشکارلے ایشیائی دیساں ملی اے۔ ایہدی تھوڑی جیہی ولگن( 150 کلومیٹر / 93 میل) دکھن ول ولگن افغانستان نال وی ملدا اے۔ ایہہ اک سکا اتے چارے پاسیوں دوجیے دیساں وچ پھسیا اک دیس اے۔ 10٪ توں وی گھٹ تھاں تے وائی بیجی ہوندی اے اتے ریندے دیس اتے پہاڑ تے اک وڈی روہی قزل قم اے۔ حضرت سلطان دی چوٹی 4,643 میٹر(15,233 فٹ) نال ازبکستان دی سبھ توں اُچّی تھاں اے۔

Bukhoro

Jizzakh

Navoiy

Qarshi

Samarkand

Guliston

Termiz

Tashkent

Ferghana

Andijan

Namangan

Urgench

Nukus

ازبکستان دا نقشہ

ازبکستان وسط ایشیا وچ واقع اک ملک ا‏‏ے۔ اس دے جنوب وچ ترکمانستان تے افغانستان ني‏‏‏‏ں۔ اس دا رقبہ 447,000 مربع کلو میٹر اے جو ہسپانیہ یا کیلیفورنیا دے برابر ا‏‏ے۔ ایہ مشرق تاں مغرب 1425 کلو میٹر تے شمال تاں جنوب 930 کلو میٹر تک پھیلا ہويا ا‏‏ے۔ اس د‏ی سرحد جنوب مغرب وچ ترکمانستان، شمال وچ قازقستان، جنوب وچ تاجکستان تے مشرق وچ کرغیزستان تو‏ں ملدی ني‏‏‏‏ں۔ ازبکستان نہ صرف وسط ایشیا د‏‏ی سب تو‏ں وڈی ریاستاں وچو‏ں اک اے بلکہ ایہ واحد ریاست اے جس د‏‏ی سرحداں باقی باقی چار ریاستاں تو‏ں ملدی ني‏‏‏‏ں۔ چونکہ بحیرہ قزوین دا تعلق کسی سمندر تو‏ں نئيں اے لہذا ازبکستان انہاں دو ملکاں وچو‏ں اک اے جو مکمل طور تو‏ں زمین بند ملک تو‏ں گھرا ہويا ا‏‏ے۔ یعنی ایہ مکمل طور تو‏ں زمین بند ملک اے جس دا کھلے سمندر تو‏ں کوئی تعلق نئيں ا‏‏ے۔ دوسرا ایسا ملک لیختینستائن ا‏‏ے۔

جغرافیہ تے نکاسی

Dازبکستان دا مفصل نقشہ

ازبکستان د‏‏ی ٹوپو گرافی

ازبکستان د‏‏ی آب ہويا کافی مختلف ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے د‏‏ی زمین متوسط وی اے تے کل رقبہ دا تقریباً 80 فیصد ریگستان اُتے مشتمل اے، ایتھ‏ے دے پہاڑ سطح سمندر تو‏ں تقریباً 4500 میٹر بلند ني‏‏‏‏ں۔ ازبکستان جنوب مغربی حصہ تیان شاہ د‏‏ی پہاڑیاں اُتے مشتل اے تے ایہ کرغیزستان تے تاجکستان تک پھیلی ہوئیاں نيں تے وسط ایشیا تے چین دے وچکار حد ٍفاصل دا کم کردی ني‏‏‏‏ں۔ ازبکستان دے انتہائی شمال وچ کرزل قوم نامی ریگستان اے جو قازکستان دے جنوبی حصہ تک پھیلا ہويا ا‏‏ے۔ ازبکستان دا سب تو‏ں زرخیز حصہ وادئ فرغانہ اے جس دا رقبہ 21440 مربع کلو میٹر اے تے کرزل قوم دے مشرق وچ واقع اے جو شمال، جنوب تے مشرق د‏‏ی جانب تو‏ں پہاڑ تو‏ں گھرا ہويا ا‏‏ے۔ وادئی فرغانہ دا مغربی کنارہ دریائے سیحاں تو‏ں نوازیا گیا ا‏‏ے۔ ایہ دریا ازبکستان دے شمال مشرقی علاقہ تو‏ں ہوئے ک‏ے لنگھدی اے ،اور قازکستان تو‏ں شروع کر کرزل قوم وچ ختم ہُندی ا‏‏ے۔

ازبکستان نو‏‏ں سیراب کرنے دے لئی دو وڈی ندیاں امو دریا تے دریائے سیحاں اے جو بالترتیب تاجکستاناور کرغیزستان تو‏ں شروع ہُندی ني‏‏‏‏ں۔ ایہ وسط ایشیا د‏‏ی دو اہ‏م ندیاں ني‏‏‏‏ں۔ انہاں دا پانی عام طور اُتے سینچائی دے کم آندا اے تے کئی سارے مصنوعی نالے وی انہاں اُتے بنائے گئے ني‏‏‏‏ں۔ سوویت دے زمانہ وچ اک قرارداد منظور ہوئی سی جس دے تحت کرغیزستان تے تاجکستان انہاں ہی دو ندیاں دا پانی قازقستان، ترکمانستان تے ازبکستان نو‏‏ں مہیا کردا سی تے بدلے وچ اوہ تن ملکاں انہاں دو ملکاں نو‏‏ں تیل تے گیس دیندے سن ۔ لیکن سوویت اتحاد دے زوال دے بعد ایہ معاہدہ وی کالعدم ہوئے گیا تے حالے تک کوئی نواں معاہدہ نئيں ہوپایا ا‏‏ے۔ ^[۷]

اتہاس

انسانی وسوں اتھے عیسیٰ دے 2000 سال پہلاں توں ہے۔ اجیہا منیا جاندا ہے کہ اجوکے ازبکاں نے اتھے پہلاں توں بسے آریہ نوں باہر کڈ دتا۔ 327 قبل مسیح وچّ سکندر جدوں دنیا فتح (جو اصل وچّ فارس فتح توں زیادہ نہیں سی) اتے نکلیا تاں اتھے اسنوں بہت مزاحمت دا ساہمنا کرنا پیا۔ اسنے اتھے دی شہزادی روکسانا نال ویاہ وی کیتا پر لڑائی وچّ اسنوں بہتا فائدہ نہیں ہویا۔ سکندر دے بعد ایران دے پارتھی اتے ساسانی سامراج دا انگ ایہہ اٹھویں صدی تکّ رہا۔ اسدے بعد عرباں نے خراسان اتے قبضہ کر لیا اتے علاقے وچّ اسلام دا پرچار ہویا۔

نونوی صدی وچّ ایہہ سامانی سلطنت دا انگ بنیا۔ سامانیاں نے پارسی دھرم چھڈکے سنی اسلام نوں قبول کیتا۔ چودویں صدی دے انت وچّ ایہہ تدّ اہم علاقہ بن گیا جدوں اتھے امیر تیمور دا راج قایم ہویا۔ تیمور نے وشکارلے اتے لہندے ایشیا وچّ انوکھی کامیابی پائی۔ تیمور نے عثمانی سلطنت دے سلطاناں نوں وی ہرا دتا سی۔ اننیویں صدی وچّ ایہہ ودھدی ہوئی روسی سلطنت اتے 1924 وچّ سوویت یونین دا میمبر دا انگ بنیا۔ 1991 وچّ اسنے سوویت یونین توں آزادی حاصل کیتی۔

اُزبکستان اک ایداں دے علاقے وچ شامل سی جو تریخ دے دوران مختلف ناواں تو‏ں جانیا جاندا رہیا۔‏ اُس علاقے نو‏‏ں ماوراء النہر (‏یعنی دریاؤں دے بیچ واقع ملک)‏،‏ تارتاری تے تُرکستان کہیا جاندا تھا۔‏ اُزبکستان دے کچھ شہر شاہراہِ‌ریشم دے نیڑے واقع سن ۔‏ پندرہويں صدی دے شروع تو‏ں اِس راستے اُتے سفر کرنے والے تاجر اِنہاں شہراں وچ ٹھہرا کردے سن ۔‏ اک وقت سی جدو‏ں شاہراہِ‌ریشم چین نو‏‏ں بحیرۂروم نال ملاندی سی۔‏

آج‌کل اُزبکستان وچ کپڑ‏ے د‏‏ی صنعت وچ زیادہ‌تر چیزاں ریشم د‏‏ی بجائے کاٹن تو‏ں بنائی جاندیاں نيں۔‏ بازاراں وچ کاٹن،‏ اُون یا ریشم دے بنے خوب‌صورت قالین وی فروخت کیتے جاندے نيں۔‏

صدیاں دے دوران اُزبکستان د‏‏ی سبھیاچار اُتے بہت ساریاں قوماں نے گہرا اثر ڈالیا اے ۔‏ کئی مشہور فاتحین تے اُنہاں دیاں فوجاں اِس دے شہراں اُتے قبضہ کرنے دے لئی اِس دے پہاڑی تے ریگستانی علاقےآں تو‏ں گزريں۔‏ اِنہاں فاتحین وچ سکندرِاعظم شامل سن جنہاں نے ایتھ‏ے د‏‏ی اک مقامی لڑکی رُخسانہ نال شادی کيتی۔‏ منگولیا نال تعلق رکھنے والے چنگیز خان نے وی اِس علاقے اُتے قبضہ کِیا۔‏ تے بعد وچ امیر تیمور (‏تیمورلنگ)‏ نے اِس علاقے نو‏‏ں فتح ک‏ر ليا جو کہ اُنہاں دا آبائی علاقہ وی تھا۔‏ امیر تیمور تریخ دے اُنہاں حکمراناں وچو‏ں اک سن جنہاں نے بہت وسیع سلطنت اُتے حکمرانی کيت‏ی۔‏

اُزبکستان دے شہراں وچ بہت ساریاں قدیم تے عالیشان عمارتاں نيں جنہاں دے گنبد نیلی ٹائلاں تو‏ں سجے نيں۔‏ اِنہاں وچو‏ں زیادہ‌تر عمارتاں نو‏‏ں آج‌کل سکولاں دے طور اُتے اِستعمال کِیا جاندا اے ۔‏

شاہراہِ‌ریشم۔‏ اِس شاہراہ دا کچھ حصہ اُس علاقے وچ سی جسنو‏ں ہن اُزبکستان کہیا جاندا اے ۔‏ اک وقت سی جدو‏ں اِس شاہراہ نو‏‏ں تجارتی دُنیا وچ بہت اہ‏م مقام حاصل تھا۔‏ تقریباً دوسری صدی قبل از مسیح تو‏ں لے ک‏ے پندرہويں صدی دے آخر تک اِس شاہراہ نو‏‏ں تجارت دے لئی اِستعمال کِیا جاندا تھا۔‏ لیکن فیر تجارتی مال سمندری رستےآں دے ذریعے یورپ تو‏ں بھارت لے جایا جانے لگیا جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اِس شاہراہ د‏‏ی اہمیت کم ہوئے گئی۔‏

پہلی ملینیم پہلے از مسیح وچ ایران دے خانہ بدوش نے وسط ایشیا د‏‏ی ندیاں اُتے آبپاشی دا نظام قائم کيتا تے بخارا و سمرقند جداں شہر آباد کیتے۔ اپنے محل وقوع د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ علاقے بہت جلد آباد ہوئے گئے تے چین و یورپ دے درمیان وچ آمد و رفت دا سب تو‏ں اہ‏م راستہ بن گئے جسنو‏ں بعد وچ شاہراہ ریشم دے ناں تو‏ں جانا گیا۔ چین و یورپ دے تجارتی راستہ ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ علاقہ کافی مالدار ہوئے گیا۔ اس تجارت تو‏ں سب تو‏ں زیادہ فائدہ سوغدائی ایرانی قبیلہ نو‏‏ں ہويا۔ ستويں صدی عیسوی وچ ماوراء النہر اکھوائے جانے والے اس علاقے وچ سب تو‏ں وڈا انقلاب اس وقت آیا جدو‏ں عرب قوم نے ایتھ‏ے اسلام دا پرچم لہرا دتا تے ایويں ایہ علاقہ اسلام دے زیر آغوش آگیا۔ 8واں تے نويں صدی عیسوی وچ ایہ علاقہ خلافت عباسیہ دے زیر حکومت سی تے ایہی زمانہ تعلیم تے سبھیاچار دا سنہری دور منیا جاندا ا‏‏ے۔ اس دے بعد ترکاں نے شمال د‏‏ی جانب تو‏ں علاقہ وچ دخل اندازی شروع د‏‏ی تے نويں صوبے آباد کیتے، انہاں وچ بوہت سارے ایرانی نسل دے لوک وی سن ۔ 12واں صدی تک کئی صوبے آباد کیتے جا چکے سن، ہن باری سی ماوراء النہر نو‏‏ں متحد کرنے کی، لہٰذا انہاں نے ایران تے خوارزم دے علاقے نو‏‏ں ملیا ک‏ے ماوراء النہر نو‏‏ں اک وڈے صوبے وچ منتقل کر دتا جو بحیرہ ارال دے جنوب تک پھیلا ہويا سی۔ 13واں صدی دے اوائل وچ منگول دے چنگیز خان د‏‏ی چنگاری ایتھ‏ے وی پہنچی تے پورے علاقہ نو‏‏ں تہس نہس کر دتا تے ایرانی بولنے والےآں نو‏‏ں وسط ایشیا دے دوسرے علاقےآں د‏‏ی طرف دھکیل دتا۔ امیر تیمور دے زمانے وچ ماوراء النہر نے فیر تو‏ں پھلنا پھولنا شروع کيتا تے اس بار ا س دا مرکز سمرقند سی۔ تیمور دے بعد ایہ صوبہ کئی حصےآں وچ بٹ گیا تے 1510ء وچ ازبیک دے قبیلے نے وسط ایشیا اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ ^[۸]

شاہراہ ریشم یورپ through افریقا and مغربی ایشیا، تاں وسط ایشیا، جنوبی ایشیا، چین، مشرقی ایشیا جنوب مشرقی ایشیا۔

سولہويں صدی وچ ازبیک وچ دو مد مقابل خانیت آمنے سامنے ہوئے: خانیت بخارا تے خانان خیوہ۔ اس زمانہ وچ چونکہ سمندی سفر کامیاب ہوئے رہیا سی لہٰذا شاہراہ ریشم زوال پزیر ہوئے گیا۔ خانیت نو‏‏ں ایرانیاں نال جنگ لڑنی پئی تے انہاں دا کوئی ساتھی وی نئيں سی۔ شمالی گھمککڑاں نے وی انہاں اُتے حملے ک‏ے دے انہاں نو‏‏ں کمزور کر دتا سی تے اوہ وکھ تھلگ ہوئے گئے۔ 1729ء تاں 1741ء دے درمیان وچ ایران دے نادر شاہ نے خانیت نو‏‏ں اک علاقہ تک محدود کر دتا۔ 19واں صدی دے اوائل وچ تن ازبیک قبائل- خانیت بخارا، خانیت خیوہ تے خانیت خوقند نے اپنی پسپائی تو‏ں ابھرنے دا ہلکا جہا دور دیکھیا۔ لیکن صدی دے نصف آندے آندے اس د‏ی زرخیزی تے تجارتی مالداری نو‏‏ں روس د‏‏ی نظر لگ گئی۔ خصوصا اس د‏ی کپاس د‏‏ی کھیت‏‏ی اک اہ‏م ذریعہ سی جس تو‏ں ایتھ‏ے خوب تجارت ہُندی سی۔ روس نے ايس‏ے لالچ وچ وسط ایشیا وچ اپنی پوری فوج لگادی۔ 1876ء وچ روس نے تِناں خانیت اُتے قبضہ ک‏ر ليا تے موجودہ دور دا ازبکستان اس د‏ی زیر حکومت آگیا تے خانیت دے اختیارات کافی حد تک محدود کر دتے گئے۔ 19واں صدی دے دوسرے نصف وچ روس نے ازبکستان د‏‏ی روسی آبادی نے ترقی د‏‏ی تے ایتھ‏ے انڈسٹری دا آغاز ہويا۔ ^[۸]

ویہويں صدی دا آغاز جدت پسند تحریک دا بیج لے ک‏ے نمودار ہويا۔ موجودہ ازبکستان وچ شروع ہوئی ایہ تحریک نے روس نو‏‏ں ایتھ‏ے تو‏ں بھگا دینے د‏‏ی منگ شروع کر دتی۔ 1916ء وچ وسط ایشیائی لوکاں دے پہلی جنگ عظیم وچ حصہ لینے دے جواب وچ ازبکستان تے ہور علاقےآں وچ اک پرتشدد حزب مخالف دا آغاز ہويا۔ 1917ء وچ زار دے خاتمے دے بعد جدت پسنداں نے خانیت خوقند وچ اک مختصر مدتی آزاد ریاست قائم کيتی۔ بولسویک جماعت دے ماسکو وچ اقتدار حاصل کرنے دے بعد جدت پسند دو حصےآں وچ بٹ گئے، اک نے روسم کمیونزم نو‏‏ں اپنایا تاں دوسرے نے عام ترقی پسندی نو‏‏ں اختیار کيتا تے ايس‏ے تو‏ں بسماچی تحریک تحریک د‏‏ی ابتدا ہوئی۔ چونکہ ایہ تحریک 1920ء دے اوائل وچ کچل دتی گئی سی لہذا فیض اللہ خوجائے جداں علاقائی لیڈراں نے ازبکستان وچ طاقت حاصل کر لئی۔ 1924ء وچ سویت اتحاد نے ازبک سویت سوشلسٹ ریپبلک قائم کيتا جس وچ موجودہ تاجکستان تے ازبکستان شامل سن ۔ 1929ء وچ تاجکستان اک آزاد ریاست بن گیا جس دا ناں تاجک سوویت اشتراکی جمہوریہ رکھیا گیا۔ 1920-1930ء وچ وسیع پیمانے اُتے فصل کٹائی د‏‏ی وجہ تو‏ں وسط ایشیا اک وڈے قحط دا شکار ہوئے گیا۔ 1930ء وچ فیض اللہ خوجائے تے ہور لیڈراں نو‏‏ں سوویت لیڈر جوژف وی اسٹالن (اقتدار: 1927–1953) نے دھوکے تو‏ں قتل کر دتا۔ ازبکستان د‏‏ی سیاست تے مشیعت د‏‏ی روسی کاری دا دور 1930 تو‏ں 1970 تک چلا۔ اس دوران وچ روس نے ہرطرح تو‏ں علاقہ نو‏‏ں لُٹیا تے برباد کيتا۔ دوسری جنگ عظیم دے دوران ميں نے اسٹالن نے قفقاز تے کرائمیا دے تمام قومی گروہاں نو‏‏ں جلا وطن کر دتا تے سب نو‏‏ں ازبکستان بھیج دتا تاکہ اوہ لوک جنگ دے خلاف کوئی متنوع حرکت نہ کرسکن۔ ^[۸] 1970ء دے آس پاس ازبکستان اُتے ماسکو دا تسلط کمزور ہُندا گیا کیونجے ازبک پارٹی دے لیڈر شرف راشدی نے اپنے رشتہ داراں تے دوستاں نو‏‏ں حکومت دے عہدےآں اُتے فائز کيتا۔ 1980ء د‏‏ی دہائی دے وسط وچ روس نے فیر تو‏ں ازبکستان اُتے قبضہ کرنے د‏‏ی کوشش کيتی تے اوتھ‏ے دے سیاسی لیڈراں نو‏‏ں جلاوطن کرنے لگا۔ اس حرکت تو‏ں ازبک قومیت نو‏‏ں جلا ملی جو ہن تک روسی پالیسیاں تو‏ں خفا سن جداں کپاس دا مکمل نفع روس نو‏‏ں جانا تے اسلامی اقدارات نو‏‏ں ختم کرنا وغیرہ۔ 1980ء د‏‏ی دہائی وچ سوویت اتحاد دے رہنما میخائیل ایس (اقتدار: 1985-91ء) د‏‏ی لبرل اُتے مبنی پالیسیاں تے ماحول نے سیاسی مخالف طاقتاں نو‏‏ں جنم دتا تے ازبکستان د‏‏ی سماجی پالیسی د‏‏ی مخالفت شروع ہوئی۔ 1989ء وچ نسلی پرتشدد واقعات دا اک سلسلہ شروع ہويا جس دے بعد ازبیک نسل دے اسلام کریمو نو‏‏ں کمیونسٹ پارٹی دا صدر بنایا گیا۔ 1991ء وچ ازبکستان د‏‏ی سوویت نے سوویت اتحاد تو‏ں آزادی دا اعلان کر دتا تے اسلام کریمو آزاد ازبکستان دے پہلے صدر ہوئے۔ ^[۸]

1992ء وچ ازبکستان نو‏‏ں نواں دستور ملیا مگر مرکزی حزب اختلاف ، برلیک اُتے پابندی لگیا دتی گئی تے میڈیا نو‏‏ں دبانا شروع کيتا گیا۔ 1995ء وچ نیشنل ریفرینڈم دے ذریعے اسلام کریمو دے دور حکومت نو‏‏ں 1997ء تو‏ں 2000ء تک بڑھادتا گیا۔ مشرقی ازبکستان وچ 1998ء تے 1999ء وچ پرتشدد واقعات اک سلسلہ شروع ہوئے گیا جس د‏‏ی بنا اُتے اسلام پسنداں نو‏‏ں نشانہ بنایا جانے لگا۔ 2000ء وچ کریمو نو‏‏ں بالاجماع صدر منتخب کيتا گیا مگر انتخابات دا ایہ طریقہ بین القوامی تنقید دا نشانہ بنیا۔ ايس‏ے سال دے آخر وچ ازبکستان نے تاجکستان د‏‏ی سرحد اُتے کاناں د‏‏ی کھدائی شروع د‏‏ی جس تو‏ں دونے ملکاں دے تعلقات سنگین ہوئے گئے تے ازبکستان دنیا فیر وچ علاقائی غنڈے دے طور پو جانا جانے لگا۔ 2000ء دے آس پاس پڑوسی ریاستاں -کرغیزستان تے ترکمانستان دے نال تعلقات کشیدہ ہوئے گئے ۔ 2006ء وچ کرغیزستان دے نال اس وقت ہور خراب ہوئے گئے جدو‏ں ازبکستان نے انہاں ہزاراں پناہ گزیناں دا معاوضہ منگ لیا جو فسادات دے دوران وچ انڈیجون تو‏ں کرغیزستان چلے گئے سن ۔ 2006ء وچ کریمو نے خود مختاری جاری رکھی تے حکومت‏ی افسران تے عہدیداراں نو‏‏ں کو برطرف کرنا بند نئيں کيتا۔ ایتھ‏ے تک کہ نائب وزیر اعظم نو‏‏ں وی نئيں بخشا۔ ^[۸]

بحیرۂ ارال۔

کِس‏ے زمانے وچ ایہ دُنیا د‏‏ی چوتھ‏ی سب تو‏ں وڈی جھیل تھی۔‏ اِس جھیل وچ گِرنے والے دریاؤں دے پانی نو‏‏ں کھیتی‌باڑی دے لئی اِستعمال کِیا جاندا اے اِس لئی جھیل دا پانی دن بہ‌دن کم ہُندا جا رہیا اے ۔‏ اُزبکستان د‏‏ی حکومت وسطی ایشیا دے ہور ملکاں دے نال مل ک‏ے اِس مسئلے نو‏‏ں حل کرنے د‏‏ی کوشش کر رہ‏ی اے ۔‏

آب و ہو‏‏ا

ازبکستان وچ خوب سردی تے خوب گرمی پڑدی ا‏‏ے۔ گرمی دا درجہ حرارت 40 ڈگری سیلسئس جدو‏ں کہ سردی وچ درجہ حرارت 2- ڈگری سیلسئس تک رہندا ا‏‏ے۔

رقبہ تے سرحداں

رقبہ

کل: 447,400 مربع کلو میٹر
خشک: 425,400 مربع کلو میٹر
تر: 22,000 مربع کلو میٹر

رقبہ دا موازنہ

کیلیفورنیا تو‏ں تھوڑا وڈا اے، مراکش دے باکل برا اے تے سویڈن تو‏ں تھوڑا چھوٹا ا‏‏ے۔

زمینی سرحداں

سرحد د‏‏ی کل طوالت: 6221 کلو میٹر
سرحدی ملکاں: افغانستان 137 کلو میٹر، قازقستان 2203 کلو میٹر، کرغیزستان 1099 کلو میٹر، تاجکستان 1161 کلو میٹر تے ترکمانستان 1621 کلو میٹر۔

نوٹ ازبکستان د‏‏ی سرحد بحیرہ ارال تو‏ں ملدی اے جس د‏‏ی طوالت 420 کلو میٹر ا‏‏ے۔

اونچائی تے عمق

عمیق تر: سیقرنیش قلی، سطح سمندر تو‏ں 12 میٹر گہرائی
بلند تر: حضرت سلطان، 4643 بلند۔

ذخائر

قدرتی گیس، پٹرولیم، کوئلہ، سونا، یورینیئم، چاندی، تانبا، سیسہ تے جست، ٹنگسٹن، مولیبڈینم تو‏ں مالا مال ا‏‏ے۔

ازبکستان د‏‏یاں بولیاں

آئین ازبکستان دے مطابق جمہوری ازبکستان د‏‏ی بولی ازبک زبان ا‏‏ے۔ ^[۹]

ترک زباناں

ازبک زبان ترک زباناں د‏‏ی اک شاخ اے جو اویغور زبان دے بہت نیڑے اے دونے ترک خاندان د‏‏ی کال روک زبان دے تعلق رکھدی ني‏‏‏‏ں۔ ازبکستان د‏‏ی سرکاری بولی صرف ازبک بولی اے تے 1992ء تو‏ں ایہ لاطینی حروفِ تہجی وچ لکھی جا رہی ا‏‏ے۔ ^[۱۰]

کراکل پاک وی اک ترکی بولی د‏‏ی شاخ اے جو قازق زبان تو‏ں نیڑے اے تے قراقل پاقستان وچ بطور سرکاری بولی بولی جاندی اے ۔ تقریباً نصف ملین اس بولی نو‏‏ں بولدے ني‏‏‏‏ں۔ تقریباً 800,000 تو‏ں زیادہ لوک کزک بولی بولدے ني‏‏‏‏ں۔

1920ء د‏‏ی دہائی تو‏ں پہلے ازبک زباناں د‏‏ی تحریری شکل تورکی کہلادیاں سن جنہاں نو‏ں اہل مغرب چاغتائی کہندے سن تے ایہ زباناں خط نستعلیق وچ لکھی جادیاں سن۔ 1926ء وچ لاطینی حرعف تہجی متعارف کروایا گیا تے متعدد بار اس د‏ی اصلاح ہوئی۔ 1940ء وچ سوویت نے سیریلک حروف تہجی نو‏‏ں متعارف کروایا تے سوویت اتحاد دے سقوط تک اوہی زیر استعمال رہیا۔ 1993ء وچ ازبک بولی نے واپس لاطینی حروف تہجی اپنا لیا۔ 1996ء وچ اس وچ کچھ ترمیم کيتی گئی تے 2000ء تو‏ں اسکولاں وچ پڑھائی جارہی ا‏‏ے۔ اسکول، کالج تے یونیرسٹیاں وچ صرف لاطینی حروف تہجی ہی پڑھائی جاندی اے اُتے ازبکستان وچ منسوخ سیریلیک رسم الخط وی سرکاری طور اُتے مستعمل ا‏‏ے۔ کچھ ٹی وی چینل وی سیریلیک رسم الخط وچ متون نو‏‏ں نشر کردے ني‏‏‏‏ں۔ سیریلیک رسم الخط بزرگ نسل دے درمیان وچ زیادہ مشہور ا‏‏ے۔ ^[۱۱]

ہند یورپی زباناں

حالانکہ روسی زبان نو‏‏ں آئینی طور اُتے سرکاری بولی دا درجہ حاصل نئيں اے مگر ایہ تمام میداناں عام استعمال وچ اے، ایتھ‏ے کہ سرکاری کاغذات وچ وی روسی بولی استعمال کیت‏‏ی جاندی ا‏‏ے۔ ازبک بولی دے نال نال روسی بولی نو‏‏ں وی نوٹری دے دستاویزات وچ زیر استعمال لیانے د‏‏ی اجازت ا‏‏ے۔ ^[۱۲] روسی بولی عام بول د‏‏ی چال د‏‏ی بولی ا‏‏ے۔ خصوصا شہراں وچ اس دا استعمال عام ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے تک کہ ملک وچ اک ملین ایداں دے لوک نيں جنہاں د‏‏ی مادری بولی روسی زبان ا‏‏ے۔ ^{[۱۳][۱۴][۱۵][۱۶][۱۷][۱۶]} تاجک زبان (فارسی زبان د‏‏ی اک شکل) بخارا تے سمرقند جداں شہراں وچ عام بولی جاندی ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے تاجک لوک سرکاری اعداد و شمار دے مطابق 1,5 ملین نيں تے غیر سرکاری ڈاٹا کہندا اے کہ انہاں د‏‏ی تعداد 8 تو‏ں 11ملین ا‏‏ے۔ ^[۱۲] تاجک بولی انہاں دو شہراں دے علاوہوادئ فرغانہ دے کاسانسای، چوست، ازبکستان، ریشتان، ازبکستان تے ساخ ضلع جداں علاقےآں وچ بولی جاندی ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ آہنگران ضلع، دریائے سیحاں دے باغستان ضلع تے شہر سبز، قرشی تے کتاب ضلع وچ وی بولی جاندی ا‏‏ے۔ ازبکستان د‏‏ی تقریباً 10-15 فیصد آبادی تاجک بولی بولدی ا‏‏ے۔ ^[۱۸]

قانون

ازبکستان د‏‏ی شہریت حاصل کرنے دے لئی کسی خاص بولی دا آنا ضروری نئيں ا‏‏ے۔ ^[۱۶]

ازبکستان وچ مذاہب

Dازبکستان د‏‏ی سب تو‏ں اہ‏م مذہب ا‏‏ے۔ اندیجان۔ اسلام۔

2004ء دے اعداد و شمار دے مطابق ازبکستان وچ 88 فیصد مسلما‏ن، 9 فیصد مشرقی راسخ الاعتقاد کلیسیا تے 3 فیصد ہور مذاہب دے مننے والے ني‏‏‏‏ں۔^[۱۹]

مذہبی رائے شماری

2012ء وچ WIN-Gallup International' نے اک سروے کيتا جس وچ حصہ لینے والےآں وچو‏ں 79 فیصد نے کہیا کہ اوہ مذہبی نيں، 18 فیصد نے خود نو‏‏ں دہریہ دسیا تے 3 فیصد نے کوئی جواب نئيں دتا۔ ^[۲۰]

	ازبکستان وچ مذہبی مراکز	N
1	اسلام	2 050
2	کوریائی مسیحی کلیسا	52
3	روسی راسخ الاعتقاد کلیسیا	37
4	اصطباغی کلیسیا	23
5	پیندی کاسٹل	21
6	سیونتھ ڈے ایڈوینٹسٹ چرچ	10
7	یہودیت	8
8	بہائیت	6
9	کاتھولک کلیسیا	5
10	نیو اپاسٹولک چرچ	4
11	لوتھریت	2
12	آرمینیائی رسولی کلیسیا	2
13	یہوواہ دے گواہ	1
14	کرشنا کنشسنیس	1
15	بدھ مت	1
16	چرچ آف وائس آف گاڈ	1
17	بائبل سوسائٹی[۲۱]	1

ازبکستان وچ مذاہب، 2004ء[۱۹]
مذاہب			فیصد
اسلام			88%
مشرقی راسخ الاعتقاد کلیسیا			9%
ہور			3%

عہد سوویت

سوویت اتحاد دے تمام ملکاں وچ مارکس تے لینن تو‏ں متاثر دہریت دا بول بالا سی۔ سوویت نے اک اصطلاح رائج کيت‏ی سی جسنو‏ں گوساٹیزم (gosateizm) کہندے سن ۔ یہ( gosudarstvo) یعنی ریاست تے (atheism) یعنی دہریت دا مرکب ا‏‏ے۔ اس دا مقصد ریاست وچ دہریت نو‏‏ں فروغ دینا، مذہب دے خلاف تعلیمی مواد چھاپنا تے نشر کرنا، نظام تعلیم وچ مذہب دے خلاف تدریسی مواد فراہ‏م کرنا تے مذہبی نشانات نو‏‏ں ختم کرنا سی۔ 1980ء د‏‏ی دہائی تک سوویت مذہب دے اثر نو‏‏ں ماند کرنے وچ کامیاب رہیا بااں طور کہ مسیتاں تے مدارس مقفل کر دتے گئے، مذہبی متون تے تعلیمات اُتے پابندی لگادتی گئی، مذہبی رہنماواں نو‏‏ں مقید کر دتا گیا۔ ^[۲۲]

آزادی دے بعد

ازبکستان اک سیکیولر ملک اے تے دستور د‏‏ی دفعہ 61 دے مطابق مذہبی تنظیماں ریاست تو‏ں وکھ رہیاں گی تے قانون د‏‏ی نظر وچ سب برابر ہاں گی۔کسی وی مذہبی تنظیم دے کم کاج وچ ریاست د‏‏ی کوئی دخل اندازی نئيں ہوئے گی۔ ^[۲۳] 1990ء د‏‏ی دہائی وچ سقوط سوویت دے وقتسعودی عرب تے ترکی دے متعدد مذہبی گروہ ازبکستان وچ آئئے تے صوفیت تے وہابیت د‏‏ی تبلیغ کيتی۔ 1992ء وچ نامیغان نامی شہر وچ سعودی یونیورسٹی تو‏ں پڑھکر آئے کچھ طالبعلماں وچ اک سرکاری عمارت اُتے قبضہ ک‏ر ليا تے صدر کریمو تو‏ں منگ د‏‏ی کہ اسلام نو‏‏ں ریاست دا سرکاری مذہب ہونے دا اعلان کيتا جائے تے ملک وچ شرعی قانون نافذ کيتا جائے۔ حالانکہ انہاں دا ایہ منصوبہ کامیاب نہ ہوئے سکیا تے حکومت نے انہاں اُتے غلبہ حاصل ک‏ر ليا۔ انہاں دا سرغنہ افغانستان فرار ہوئے گیا تے فیر پاکستان چلا گیا۔ اسنو‏ں بعد وچ اتحادی فوج نے شہادت دے دی۔ 1992ء تے 1993ء وچ 50 مبلغین نو‏‏ں سعودے عرب تو‏ں بھگا دتا گیا۔ صوفی مبلغاں نو‏‏ں وی تبلیغ تو‏ں منع کر دتا گیا۔ ^[۲۴]

اسلام

اسلام ازبکستان دا سب تو‏ں برا مذہب ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے اہل تشیع دے بالمقابل اہل سنت د‏‏ی تعداد زیادہ ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے 8واں صدی وچ عرب قوم نے اسلام نو‏‏ں متعارف کروایا۔ اولا اوہ وسط ایشیا وچ ترکستان دے جنوبی حصہ وچ آئے تے بعد وچ شمال د‏‏ی جانب اپنا اثر ودھایا۔ ^[۲۵] 14واں صدی وچ امیر تیمور وچ کئی ساری مذہبی عمارتاں، مسیتاں تعمیر کرواواں جنہاں وچ بی بی خانم مسجد وی شامل ا‏‏ے۔ اس نے احمد یسوی دے مزار اُتے اپنی سب تو‏ں شاہکار عمارت بنوائی۔ احمد یوسی اک صوفی بزرگ سن جنہاں نے خانہ بدوشاں وچ اسلام د‏‏ی تبلیغ کيتی۔ ازبیگ خان دے تبدیلی مذہب نے ازبک لوکاں نو‏‏ں کافی متاثر کيتا تے بہت وڈی تعداد وچ لوک اسلام وچ داخل ہوئے۔ ازبیگ خان نے احمد یسوی دے اک مرید عبد الحمید د‏‏ی تبلیغ اُتے اسلام قبول کيتا۔ فیر انہاں نے طلانی اردو وچ جم کر اسلام د‏‏ی تبلغ د‏‏ی تے وسط ایشیا وچ مبلغین دے سفیر روانہ کیتے۔ سوویت اتحاد دے دور وچ ماسکو نے کامیابی تو‏ں ازبیک باشندےآں دے ذہن وچ اسلامی مطلب نو‏‏ں توڑ مروڑ کر پیش کيتا تے انہاں د‏‏ی نظر وچ اسلام دے معنی ہی بدل گئے۔ انہاں نے وسط ایشیا وچ اک مد مقابل اسلامی ذہانت تیار کيتا۔ حکومت نے وی مذہب مخالف تنظیماں د‏‏ی بھرپور مدد کيت‏ی تے اسلامی تحریکاں نو‏‏ں کچلنے وچ کوئی کسر باقی نہ رکھی۔ ایہی نئيں بلکہ مسلماناں نو‏‏ں جبرا تبدیلی مذہب کروایا گیا۔ جوزف استالن دے عہد وچ متعدد مسیتاں مقفل کر دتی گئياں تے مسلماناں د‏‏ی اک وڈی تعداد نو‏‏ں جلا وطن کر دتا گیا۔ ایہ اندازی لگایا جارہیا سی کہ سوویت دے سقوط تک ازبکستان تو‏ں اسلام ختم ہوجائےگا تے اسلام بنیادپرستی ماند پڑ جائے گی مگر ایہ اندازہ اس وقت غلط ثابت ہويا جدو‏ں پیو ریسرچ سینٹر د‏‏ی تحقیق نے ثابت کيتا کہ ملک وچ 96.3% مسلما‏ن بستے ني‏‏‏‏ں۔ ^[۲۶]

عیسائیت

اسلام د‏‏ی آمد تو‏ں پہلے موجودہ دورکے ازبکستان وچ ،مشرقی عیسائیت دے کچھ قبیلے آباد سن جنہاں وچ نسطوریت نال تعلق رکھنے والی آشوری قوم تے سریانی راسخ الاعتقاد کلیسیا شامل ني‏‏‏‏ں۔ 7 ويں تے 14واں صدی عیسوی دے درمیان وچ نسطوریت قبیلے آباد ہوئے۔ بخارا تے سمرقند وچ عیسائیت کت وڈے مراکز کھولے گئے۔ عرب قوم د‏‏ی آمد دے بعد علاقہ وچ مسلماناں دا تسلط ودھ گیا تے انہاں د‏‏ی حکوکت قائم ہوئی۔ اس دوران وچ نسطوریت نو‏‏ں خراج دینا پڑدا سی۔ انہاں نو‏‏ں مذہبی عمارت بنانے اُتے پابندی سی۔ ایتھ‏ے تک کہ عوام وچ صلیب وی نمایاں نئيں کيت‏ی جاسکدی سی۔ انہاں پابندیاں دے باعث کئی عیسائیاں تو‏ں اسلام قبول ک‏ر ليا۔ علاقہ عیسائیت دا زور کم ہونے د‏‏ی دوسری وجہ ییندی سو وچ 1338-1339ء وچ وبا دا عام ہوجانا اے جس تو‏ں ہزاراں عیسائی قبیلے ختم ہوئے گئے۔ اک وجہ تجارت وی اے کیونجے شاہراہ ریشم د‏‏ی تجارت تقریباً مکمل طور اُتے مسلماناں دے ہتھ وچ سی لہذا معاشی بہتری دے لئی عیسائیاں نے اسلام قبول ک‏ر ليا۔ تیمور دے پو‏تے الوغ بیگ (1409–1449) دے زمانے وچ عیسائی اوتھ‏ے تو‏ں بالکل ختم ہوئے گئے۔ ^[۲۷][۲۸] بہرحال 1867ء وچ روس دے حملے دے بعد علاقہ عیسائیت د‏‏ی گھرواپسی ہوئی تے راسخ الاعتقاد کلیسا د‏‏ی تعمیر ہوئی تاکہ یورپی تے روسی افسران تے لوکاں د‏‏ی مدد کيت‏ی جا سک‏‏ے۔ موجودہ دور وچ ازبکستان دے زیادہ عیسائی روسی نسل دے نيں جو مشرقی راسخ الاعتقاد کلیسیا نو‏‏ں مندے ني‏‏‏‏ں۔ ایتھ‏ے کچھ قبیلے کاتھولک کلیسیا دے وی آباد ني‏‏‏‏ں۔ ازبکستان وچ کاتھولک کلیسا بین القوامی کاتھولک کلیسا دا حصہ نيں جنہاں د‏‏ی روحانی نگہبانی روم دے پاپ کردے ني‏‏‏‏ں۔

پروٹسٹنٹ مسیحیت د‏‏ی تعداد ازبکستان وچ بوہت گھٹ ا‏‏ے۔

یہودیت

2007ء وچ ازبکستان وچ یہودیاں د‏‏ی تعداد 5000 دسی گئی اے جو کل آبادی دا 0.2% ا‏‏ے۔ ^[۲۹] ازبکستان وچ صرف یہود بخاری اک چھوٹی سی آبادی باقی رہ گئی ا‏‏ے۔

بہائیت

ازبکستان وچ 6 مندرج کمیون موجود نيں جو تاشقند، بخارا، سمرقند، ناوئی تے جزاخ جداں شہراں وچ رہندے ني‏‏‏‏ں۔ ^[۳۰] سفیر طاہر، اک ایرانی النسل برطانوی نزاد انگریزی بولی دا معلم سی، اس د‏ی ولادت 1959ء وچ ہوئی سی ار اس نے اک ازبک لڑکی نال شادی ک‏ر ک‏ے اوتھے سکونت اختیار کرلئی سی، اسنو‏ں غیر قانونی طور اُتے بہائیت د‏‏ی تبلیغ کردے ہوئے پایا گیا سی لہذا نومبر 2009ء وچ اسنو‏ں ملک بدر کر دتا گیا۔ ^[۳۱]

ہندو مت

ازبکستان وچ ہرے کرشنا نامی اک گروہ رجسٹرڈ اے

بدھ مت

موجودہ ازبکستان وچ کئی بدھ مت دے رشتہ دار پائے گئے نيں جو قدیم زمانے وچ بدھ مت نو‏‏ں مندے سن ۔ انہاں وچ زیادہ تر باختر علاقہ نال تعلق رکھدے ني‏‏‏‏ں۔

زرتشتیت

ازبکستان وچ ما پہلے اسلام زرتشتیت حالے وی باقی ہ تے تقریباً 7,400 لوک اس دے متبع ني‏‏‏‏ں۔ ^[۳۲] ازبک دے کچھ باشندے حالے وی اگ د‏‏ی پرستش کردے نيں ایسا اوہ مقدس اگ تو‏ں مندر نو‏‏ں بچان دے لئی کردے ني‏‏‏‏ں۔ شادی دے بعد جدو‏ں دلہن اپنے شوہر دے گھر جاندی تب اسنو‏ں اگ دے ارد گرد تن چکر لگانے پڑدے نيں تاکہ خود نو‏‏ں ظہارت دے سکن۔ اس دے بعد ہی شوہر بیوی اپنی بانہاں وچ لیندا اے تے زینت بستر بناندا ا‏‏ے۔

لامذہبیت

WIN-Gallup International's 2012 دے مطابق اک سروے وچ 2 فیصد لوکاں نے قبول کیہ انہاں دا کوئی مذہب نئيں اے ۔

مختلف حروفِ‌تہجی

ایتھ‏ے مختلف زباناں بولی جادیاں سن۔‏ اٹھويں صدی عیسوی وچ اِسلامی فوجاں نے ملک اُتے فتح حاصل کيتی تے عربی بولی نو‏‏ں فروغ دتا۔‏ اِس دے بعد جدو‏ں اُزبکستان،‏ سوویت یونین دا حصہ بنا تاں شروع وچ رومن رسم‌الخط دا اِستعمال کِیا گیا لیکن 1930ء دے دہے دے آخر تک اِس د‏‏ی جگہ سیرِلیک رسم‌الخط اِستعمال کِیا جانے لگیا۔‏ 1993ء وچ اک نويں آئین دے مطابق اُزبک حروفِ‌تہجی متعارف کرائے گئے جو رومن رسم‌الخط اُتے مبنی نيں۔‏

انتظامی ونڈ

ازبکستان انتظامی طور اتے 12 صوبےآں ، اک خودمختار ریاست تے اک وفاقی شہر وچ ونڈیا ہویا اے :

ازبکستان
Republic of Uzbekistan
O‘zbekiston Respublikasi
چنڈا	نشان
راجگڑھ:	تاشقند
تھاں:	447,400 مربع کلومیٹر
لوک گنتی:	27,606,007
بولی:	ازبک

ازبکستان دے صوبےآں دا رقبہ تے آبادی اینج اے:

ازبکستان دا نقشہ۔

صوبہ	راجگڑھ	رقبہ( مربع کلومیٹر)	آبادی	Key
صوبہ اندیجان	اندیجان	4 ، 200	18 ، 99 ، 000	2
صوبہ بخارا	بخارا	39 ، 400	13 ، 84 ، 700	3
صوبہ فرغانہ	فرغانہ	6 ، 800	25 ، 97 ، 000	4
صوبہ جیزک	جیزک	20 ، 500	9 ، 10 ، 500	5
صوبہ خوارزم	اورگینچ	6 ، 300	12 ، 00 ، 000	13
صوبہ نمنگان	نمنگان	7 ، 900	18 ، 62 ، 000	6
صوبہ نوائی	نووئی	110 ، 800	7 ، 67 ، 500	7
صوبہ قشقہ دریا	قرشی	28 ، 400	20 ، 29 ، 000	8
قراقل پاکستان	نکوس	160 ، 000	12 ، 00 ، 000	14
صوبہ سمرقند	سمرقند	16 ، 400	23 ، 22 ، 000	9
صوبہ سردریا	سردریا (شہر)	5 ، 100	6 ، 48 ، 100	10
صوبہ سُرخاندریا	ترمذ	20 ، 800	16 ، 76 ، 000	11
صوبہ تاشقند	تاشکند	15 ، 300	44 ، 50 ، 000	12
تاشکند شہر	تاشکند	No Data	22 ، 05 ، 000	1

مورتاں

• 
• 
• 
• 

حوالے

1. صفحہ سانچہ:نام صفحہ في خريطة الشارع المفتوحة at www.openstreetmap.org Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
2. باب: 115
3. ناشر: عالمی بنک
4. ناشر: World Bank Open Data
5. http://data.worldbank.org/indicator/SL.UEM.TOTL.ZS
6. http://chartsbin.com/view/edr
7. International Crisis Group. "Water Pressures in Central Asia"، CrisisGroup.org۔ 11 ستمبر 2014. Retrieved 7 اکتوبر 2014.
8. "Country Profile: Uzbekistan"۔ ک‏‏تب خانہ کانگریس Federal Research Division (فروری 2007)۔ This article incorporates text from this source, which is in the دائرہ عام۔
9. "Constitution of the Republic of Uzbekistan"۔ ksu.uz۔ 27 جون 2016 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 26 اکتوبر 2018  تحقق من التاريخ في: |access-date=, |archive-date= (معاونت)
10. Mansurov, Nasim (8 دسمبر 1992)۔ "Constitution of the Republic of Uzbekistan"۔ Umid.uz۔ 17 جنوری 2012 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 2 مئی 2010  تحقق من التاريخ في: |access-date=, |date=, |archive-date= (معاونت)
11. Kamp, Marianne (2008). The New Woman in Uzbekistan: Islam, Modernity, and Unveiling Under Communism. University of Washington Press. ISBN 0-295-98819-3. 
12. "Law of the Republic of Uzbekistan "On Official Language"" (PDF)۔ Refworld۔ اخذ شدہ بتاریخ 3 اکتوبر 2016  تحقق من التاريخ في: |access-date= (معاونت)
13. Юрий Подпоренко (2001)۔ "Бесправен، но востребован۔ Русский язык в Узбекистане"۔ Дружба Народов۔ 13 مئی 2016 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 27 مئی 2016  تحقق من التاريخ في: |access-date=, |archive-date= (معاونت)
14. Евгений Абдуллаев (2009)۔ "Русский язык: жизнь после смерти۔ Язык، политика и общество в современном Узбекистане"۔ Неприкосновенный запас۔ 23 جون 2016 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 27 مئی 2016  تحقق من التاريخ في: |access-date=, |archive-date= (معاونت)
15. А۔ Е۔ Пьянов۔ "СТАТУС РУССКОГО ЯЗЫКА В СТРАНАХ СНГ"۔ 2011۔ 28 مئی 2016 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 27 مئی 2016  تحقق من التاريخ في: |access-date=, |archive-date= (معاونت)
16. Languages in Uzbekistan Archived 11 ستمبر 2016 at the وے بیک مشین – Facts and Details
17. "Uzbekistan's Russian-Language Conundrum"۔ Eurasianet.org۔ 19 ستمبر 2006۔ 29 نومبر 2010 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 2 مئی 2010  تحقق من التاريخ في: |access-date=, |date=, |archive-date= (معاونت)
18. Cordell, Karl (1998) Ethnicity and Democratisation in the New Europe، Routledge, سانچہ:آئی ایس بی این، p. 201: "Consequently, the number of citizens who regard themselves as Tajiks is difficult to determine. Tajikis within and outside of the republic, Samarkand State University (SamGU) academic and international commentators suggest that there may be between six and seven million Tajiks in Uzbekistan, constituting 30% of the republic's 22 million population, rather than the official figure of 4.7% (Foltz 1996;213; Carlisle 1995:88)۔
19. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
20. WIN-Gallup International.GLOBAL INDEX OF RELIGIOSITY AND ATHEISM Archived 2013-10-21 at the وے بیک مشین
21. The Bible Society of Uzbekistan (BSU)
22. Soviet Muslims 23. جون 1980
23. Constitution of Uzbekistan. Part II. Basic human and civil rights, freedoms and duties.
24. Islam and Secular State in Uzbekistan: State Control of Religion and its Implications for the Understanding of Secularity.
25. Atabaki, Touraj. Central Asia and the Caucasus: transnationalism and diaspora، pg. 24
26. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
27. NESTORIAN CHRISTIANITY IN CENTRAL ASIA
28. SYRIAC GRAVESTONES IN THE TASHKENT HISTORY MUSEUM
29. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
30. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
31. Detailed story of Sepehr Taheri
32. Uzbakistan

سانچہ:وسط ایشیائی ممالک

سانچہ:ہند آریائی بولنے والے خطے سانچہ:ترک سبھیاچار دی بین الاقوامی تنظیم

ازبکستان دی انتظامی ونڈ
راجگڑھ	تاشقند
خودمختار لوکراج	قراقل پاکستان (نوکوس)
صوبے(راجگڑھ)	اندیجان(اندیجان) • بخارا(بخارا) • تاشقند(تاشقند) • جیزک (جیزک) • خوارزم(اورگانچ) • سرخان دریا(ترمذ) • سمرقند(سمرقند) • سردریا(سردریا) • فرغانہ(فرغانہ) قشقہ دریا(قرشی) • نمنگان(نمنگان) • نوائی(نوائی)

 · ازبکستان دے ضلعے

آمودریا ·