Wanda Halina Rutkiewicz (z domu Błaszkiewicz; ur. 4 lutego1943 w Płungianach, zaginęła 13 maja1992 na stokach Kanczendzongi w Himalajach) – polska alpinistka i himalaistka, z zawodu elektronik, jedna z najwybitniejszych światowych himalaistek. Jako trzecia kobieta na świecie, pierwsza Europejka i pierwsza osoba z Polski zdobyła szczyt Mount Everestu, najwyższy szczyt Ziemi. 23 czerwca 1986, jako pierwsza kobieta na świecie i pierwsza osoba z Polski, zdobyła szczyt K2, drugi pod względem wysokości szczyt Ziemi.
Życiorys
Córka inżyniera Zbigniewa Błaszkiewicza i Marii z Pietkunów. Miała troje rodzeństwa: Jerzego, Michała i Janinę. Po II wojnie światowej z rodzicami i starszym bratem Jerzym, jako repatriantka przyjechała do Łańcuta, gdzie mieszkali jej dziadkowie ze strony ojca, a potem do Wrocławia[1].
Doświadczyła dwóch rodzinnych tragedii. Gdy miała 5 lat zginął jej starszy o dwa lata brat Jerzy, który rozpalił ognisko na znalezionym niewypale. Z kolei gdy miała 29 lat zamordowany został jej ojciec[potrzebny przypis].
Trenowała lekkoatletykę w klubie Parasol Wrocław[2]. W latach 1961–1965 była zawodniczką w siatkówce[3], grała w klubie AZS Wrocław, a później do 1965 w Gwardii Wrocław[2]. Była kapitanem juniorskiej reprezentacji Polski[4][5].
Osiągnięcia Wandy Rutkiewicz stawiają ją w gronie najlepszych himalaistek w historii. O swoich wyprawach i płynących stąd przemyśleniach często pisała w czasopismach o tematyce alpinistycznej. Była zdecydowaną rzeczniczką i zdeterminowaną realizatorką wspinaczkowej samodzielności kobiet. Była też autorką lub współautorką kilku książek.
Zaginęła w maju 1992 podczas ataku szczytowego na Kanczendzongę. Wraz z Carlosem Carsolio 12 maja o godz. 03:30 wyruszyli w górę z obozu IV na 7950 m. Po 12-godzinnej wspinaczce w głębokim śniegu Carsolio stanął na wierzchołku. Schodząc, napotkał Wandę na wysokości ponad 8200 metrów. Mimo braku sprzętu biwakowego, zdecydowała się przeczekać noc i kontynuować wejście następnego dnia. Według ówczesnego komunikatu Ministerstwo Turystyki Nepalu uznało prowadzenie akcji ratunkowej za praktycznie niemożliwe, a informacja o zaginięciu Polki dotarła do Polski po prawie dwóch tygodniach, 25 maja 1992[8]. Jej ciała nie odnaleziono[9].
Była dwukrotnie zamężna. W 1970 wyszła za taternika Wojciecha Rutkiewicza. Rozwiodła się z nim w 1973. Drugim jej mężem był austriacki lekarz i alpinista Helmut Scharfetter, z którym wzięła ślub w 1982 roku, a rozwiodła się w 1986[11].
Tango – zrealizowany z Krzysztofem Langiem, WFDiF 1986 (14 min.)
Nanga Parbat '85 – film dokumentalny (1986)
Gdybyś przyszedł pod tę ścianę – film dokumentalny (1986)[17]
Upamiętnienie
Mural we Wrocławiu poświęcony Wandzie Rutkiewicz (2019)
Po śmierci Wandy Rutkiewicz Zbigniew Jara napisał wiersz pt. Niepokonana zadedykowany himalaistce, który został opublikowany w miesięczniku „Góry i Alpinizm”[18][19]. Krzysztof Gajda napisał piosenkę Epitafium dla Wandy Rutkiewicz (alternatywna nazwa Wanda Rutkiewicz) wykonywaną przez Kwartet ProForma[20].
Pośmiertnie w 1994 jako jedna z trzech pierwszych osób Wanda Rutkiewicz została odznaczona Medalem im. Króla Alberta I, przyznawanym za wyjątkowe zasługi górskie przez King Albert Memorial Foundation[14].
Organizowany jest Festiwal Filmów Alpinistycznych im. Wandy Rutkiewicz[21]
Poczta Polska w 75 rocznicę urodzin w dniu 4 lutego 2018 r. wydała kartkę pocztową ze znakiem opłaty, na którym przedstawiono Mount Everest, na ilustracji kartki pokazano zdjęcie Wandy Rutkiewicz podczas wspinaczki w Pirenejach w 1969 roku.
W 2018 roku, decyzją samorządu miasta Płungiany (Litwa), postanowiono upamiętnić Wandę Rutkiewicz, przemianowując ulicę jej imieniem. Wspomniana ulica to ta sama, na której stał jej dom rodzinny[23].
Teatr Polski w Bielsku-Białej wystawił 14 października 2017 roku monodram pt. „Wanda” napisany na podstawie życia Wandy Rutkiewicz. Autorką tekstu jest Wiesława Sujkowska, spektakl wyreżyserowały Maria Sadowska i Joanna Grabowiecka, w rolę Wandy wcieliła się Anita Jancia[24].
Muzeum Śląskie w Katowicach w 80 rocznicę urodzin Wandy Rutkiewicz i 45-lecie zdobycia przez nią Mount Everestu zorganizowało wystawę ,,Spojrzenie z góry. Archiwum Wandy Rutkiewicz", dostępną dla zwiedzających od 16 listopada 2023 do 23 czerwca 2024 roku. Kuratorkami wystawy są Katarzyna Gębarowska i Beata Lisicka[27][28].
W 2024 roku miała miejsce premiera filmu Ostatnia wyprawa w reżyserii Elizy Kubarskiej, która odbyła się podczas festiwalu Millenium Docs Against Gravity[29].
↑AnnaA.KamińskaAnnaA., Wanda. Opowieść o sile życia i śmierci. Historia Wandy Rutkiewicz., Wydawnictwo Literackie, czerwiec 2017, ISBN 978-83-08-06357-6. Brak numerów stron w książce
↑Anna Kamińska: Wanda. Opowieść o sile życia i śmierci. Historia Wandy Rutkiewicz. Wydawnictwo Literackie, 2017, s. 153, 208, 257, 266. ISBN 978-83-08-05978-4.
