Tomasz Wawrzecki

Tomasz Wawrzecki

portret autorstwa Jana Damla, Muzeum Narodowe w Wilnie
Rola
Rodzina	Wawrzeccy herbu Rola
Data i miejsce urodzenia	7 marca 1759 Meyszty
Data i miejsce śmierci	5 sierpnia 1816 Widze Łowczyńskie
Odznaczenia

Tomasz Antoni Wawrzecki herbu Rola^[1] (ur. 7 marca 1759 roku w Mejsztach, zm. 5 sierpnia 1816 roku w Mejsztach^[2], pochowany w Widzach) – minister prezydujący w Komisji Rządowej Sprawiedliwości Królestwa Polskiego w latach 1815-1816^[3], generał lejtnant wojsk litewskich i generał ziemiański^[4], członek Rady Narodowej Litewskiej w 1794 roku^[5], chorąży wielki litewski w 1791 roku, podkomorzy kowieński w 1784 roku^[6], w insurekcji 1794 roku generał, a po pojmaniu Kościuszki od 10 października do 16 listopada 1794 Najwyższy Naczelnik Siły Zbrojnej Narodowej.

Życiorys

Urodził się jako syn Aleksandra Tadeusza Wawrzeckiego, urzędnika i polityka, oraz Barbary Tyzenhauz^[7]. Wawrzecki, z nominacji Stanisława Augusta chorąży wielki litewski, był zwolennikiem reform, aktywnym posłem Sejmu Czteroletniego z powiatu brasławskiego w 1788 roku^[8]. We wrześniu 1789 roku wszedł w skład Deputacji do Formy Rządu, powołanej przez Sejm Czteroletni dla określenia ustroju Rzeczypospolitej^[9]. Komisarz Komisji Porządkowej Cywilno-Wojskowej województwa trockiego powiatu kowieńskiego w 1790 roku^[10]. 2 maja 1791 roku podpisał asekurację, w której zobowiązał się do popierania projektu Ustawy Rządowej^[11]. Był członkiem Zgromadzenia Przyjaciół Konstytucji Rządowej i uczestnikiem wojny polsko-rosyjskiej 1792. Podczas powstania kościuszkowskiego był fundatorem walki zbrojnej, organizatorem i dowódcą na Żmudzi i w Kurlandii, radcą i pełnomocnikiem Rady Najwyższej Narodowej, od 16 października generałem lejtnantem. Po klęsce bitwy pod Maciejowicami i pojmaniu Kościuszki został naczelnikiem insurekcji decyzją (za poręczeniem Kołłątaja) Rady Najwyższej Narodowej z 12 października. Wraz z Zajączkiem kierował działaniami wojskowymi w późniejszej fazie powstania. Po ostatnich próbach oporu w Warszawie, rzezi Pragi i kapitulacji wycofał się z pozostałym wojskiem pod Radoszyce, gdzie 16 listopada ostatnie oddziały powstańcze uległy rozproszeniu.

W niewoli rosyjskiej do 1796, kiedy wraz z Kościuszką i innymi został zwolniony przez cara Pawła I i wrócił na Litwę. W następnych latach wykazywał sympatie prorosyjskie, za Księstwa Warszawskiego zwerbowany do współpracy przez cara Aleksandra I, wszedł w 1813 do Rady Najwyższej Tymczasowej Księstwa Warszawskiego. Był członkiem Rządu Tymczasowego Królestwa Polskiego w 1815 roku^[12] W Królestwie Polskim był ministrem sprawiedliwości, senator-wojewoda Królestwa Polskiego w 1815 roku^[13].

W 1786 roku został kawalerem Orderu Świętego Stanisława^[14]. W 1791 roku odznaczony Orderem Orła Białego^[15]. W czasie powstania kościuszkowskiego nagrodzony złotą obrączką Ojczyzna Obrońcy Swemu nr 46^[16].

Pochowany w małym miasteczku Widze (obecnie na Białorusi).

• 
  Portret z ok. 1794, Muzeum Śląskie w Katowicach
• 
  Grób Tomasza Wawrzeckiego, Widze na Białorusi
• 
  Tablica w katedrze wileńskiej

Przypisy

1. Złota księga szlachty polskiej, r. IV, Poznań 1882, s. 413.
2. Akt zgonu z parafii w Widzach z 1816 roku, obecnie przechowywany w Państwowym Archiwum Historycznym w Wilnie
3. Andrzej Biernat , Ireneusz Ihnatowicz , Vademecum do badań nad historią XIX i XX wieku, Warszawa 2003, s. 572.
4. Henryk P. Kosk, Generalicja polska, t. II, Pruszków 2001, s. 240.
5. Leonid Żytkowicz, Litwa i Korona w r. 1794, w: Ateneum Wileńskie, rocznik XII, wilno 1937, s. 544.
6. Urzędnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego, t. 1, Województwo wileńskie XIV-XVIII wiek, pod redakcją Andrzeja Rachuby, Warszawa 2004, s. 745.
7. TeodorT. Żychliński TeodorT., Złota księga szlachty polskiej, t. Rocznik IV, Poznań 1882, s. 413 .
8. Kalendarzyk narodowy y obcy na rok ... 1792. ..., Warszawa 1791, s. 316.
9. Volumina Legum, t. IX, Kraków 1889, s. 107-108.
10. Dziennik rządowo-ekonomiczno handlowy R. 5. T. II, Warszawa 1790, s. 422.
11. Bronisław Dembiński. W przededniu 3-maja 1791 roku. „Tygodnik Illustrowany”. Nr 1, s. 10-11, 13 stycznia 1906. 
12. Andrzej Biernat, Ireneusz Ihnatowicz, Vademecum do badań nad historią XIX i XX wieku, Warszawa 2003, s. 572.
13. Diarjusz Senatu z roku 1830-1831, wydał Stefan Pomarański, w: Archiwum Komisji Historycznej, t. XIV, Kraków 1930, s. 452.
14. Zbigniew Dunin-Wilczyński, Order Św. Stanisława, Warszawa 2006 s. 193.
15. Kawalerowie i statuty Orderu Orła Białego 1705-2008, 2008, s. 251.
16. Bolesław Twardowski, Spis osób które uczestniczyły w działaniach wojennych Kościuszki 1794 r., Poznań 1894, s. 150.

Linki zewnętrzne

• Fotografia grobu Tomasza Wawrzeckiego w Widzach
• Tomasz Wawrzecki – publikacje w bibliotece Polona

Kontrola autorytatywna (osoba):

• ISNI: 0000000080398928
• VIAF: 21402485, 47584746
• LCCN: n96038203
• GND: 120134438
• BnF: 12468194r
• PLWABN: 9810659845405606
• NUKAT: n96403088

Encyklopedie internetowe:

• PWN: 3994347