Nie znał swoich rodziców. Wychowywali go przybrani rodzice Magdalena i Karol Jóźwikowie z Czesinowa. W latach 1870–1872 uczęszczał do szkółki wiejskiej w Lipiu. Na ukształtowanie jego osobowości wpłynęli nauczyciel Kazimierz Dzierzbicki i ksiądz Roch Wójcicki. Po śmierci przybranych rodziców pracował jako pomocnik fornala w podgrójeckim folwarku, następnie u inżyniera drogowego w Grójcu i na poczcie. W latach 1883–1886 odbył służbę wojskową w 35 brygadzie artylerii pieszej w Rostowie w guberni jarosławskiej – awansowany na podoficera, a następnie starszego podoficera. Następnie służył do 1891 w garnizonie w Grójcu. Po wystąpieniu z wojska był kierownikiem miejscowego klubu urzędniczego. W latach 1894–1895 prowadził sklep; najpierw w Korolewie (pow. grójecki), potem w Belsku[3].
Działalność
W 1895 nawiązał kontakt z redaktorem „Zorzy”, Maksymilianem Malinowskim, pod którego wpływem przystąpił do Ligi Narodowej, będąc w latach 1904–1906 jej członkiem[4] i angażując się w prace oświatowe wśród ludności wiejskiej. Podczas rewolucji 1905 zaangażowany był w akcję polonizacji gmin w powiecie grójeckim, przez co został aresztowany i był więziony w Grójcu. Po wyjściu z więzienia współdziałał z siewbiarzami. Jego poglądy w tym czasie mocno się zradykalizowały. W 1907 r. był współzałożycielem czasopisma „Zaranie”. Jako przedstawiciel ruchu zaraniarskiego uważał, że cały ruch ludowy powinien przede wszystkim walczyć o oświatę dla ludu oraz o pełny dostęp do nauki dla wszystkich dzieci wiejskich. Jego słowa z 1908 r.[5]:
Ucz się chłopie, bo jeśli nie będziesz się uczył, to będziesz głupi, to cię po wiek wieków będą wyzyskiwali, a ty się będziesz upadlał, i różnych niewiele wartych, a nieraz – z przeproszeniem – błaznów całował po rękach i tytułował ich aż wielmożnymi.
Zmarł w szpitalu w Słomnikach, do których został wysiedlony przez Niemców z Warszawy po upadku powstania[9]. Pochowany na miejscowym cmentarzu, w październiku 1947 został ekshumowany na cmentarz w Lipiu[1].
W 1960 imieniem Tomasza Nocznickiego nazwano ulicę w Warszawie[14].
W 1962 na ścianie budynku przy ul. Krasińskiego 10 w Warszawie odsłonięto tablicę upamiętniającą Tomasza Nocznickiego[15].
Poczta Polska wyemitowała 26 lipca 1985 r. znaczek pocztowy z podobizną Tomasza Nocznickiego o nominale 10 złotych, w serii Przywódcy ruchu ludowego. Autorem projektu znaczka był Jacek Konarzewski. Znaczek pozostawał w obiegu do 31 grudnia 1994[16].
Ulica Tomasza Nocznickiego znajduje się w Zabrzu w dzielnicy Centrum.
Przypisy
↑ abPiotr Majewski, Grzegorz Mazur (red. nauk.): Posłowie i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939. Słownik biograficzny. Tom IV M–P. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2009, s. 235. ISBN 978-83-7059-875-4.
↑Tadeusz Łepkowski, Słownik historii Polski. Warszawa 1973, s.274
↑Słownik Biograficzny Działaczy Ruchu Ludowego (makieta), Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1989, s. 287, ISBN 978-83-205-4045-1
↑Stanisław Kozicki, Historia Ligi Narodowej (okres 1887–1907), Londyn 1964, s. 580.
↑Jerzy Z. Pająk, O rząd i armię. Centralny Komitet Narodowy (1915–1917), Kielce 2003, s. 246 ISBN 83-7133-208-4.
↑Włodzimierz Suleja, Tymczasowa Rada Stanu, Warszawa 1998, s. 219.
↑Tadeusz i Karol Rzepeccy, Sejm i Senat 1928–1933. Podręcznik zawierający wyniki wyborów w województwach, okręgach i powiatach, podobizny posłów sejmowych i senatorów, statystyki i mapy poglądowe, Wielkopolska Księgarnia Nakładowa Karola Rzepeckiego, Poznań 1928, s. 191, 251.
↑Piotr Majewski, Grzegorz Mazur (red. nauk.): Posłowie i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939. Słownik biograficzny. Tom IV M–P. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2009, s. 236. ISBN 978-83-7059-875-4.
.jpg)
