Urodził się w 1886 w Sierpuchowie, około 100 km od Moskwy, w rodzinie inżyniera Izydora Leśniewskiego i Heleny Leśniewskiej z domu Paczewskiej[1][2]. Ojciec pracował przy budowie kolei transsyberyjskiej, co zmuszało rodzinę do częstych przeprowadzek[1][3]. Mimo to udało się Stanisławowi ukończyć szkołę realną w jednym z miast przy granicy z Mongolią[1]. Gimnazjalne wykształcenie otrzymał w 1904[1] na Syberii w Irkucku, a na studia uniwersyteckie wyjechał do Lipska, Heidelbergu i w 1909[1] do Monachium[4][2], gdzie uczestniczył w wykładach Hansa Corneliusa[1][a]. Po studiach za granicą pojechał w 1911[6] do Lwowa, by zrobić doktorat na tamtejszym uniwersytecie, gdzie kierownikiem katedry filozofii był Kazimierz Twardowski[4][2][1]. Uczęszczał tam też na wykłady Wacława Sierpińskiego[3]. W 1912 na podstawie pracy Przyczynek do analizy zdań egzystencjalnych obronił stopień doktora filozofii[1][2][7][3]. Podróżował następnie po Europie, odwiedzając wiele uniwersytetów i tworząc rozprawy traktujące o znaczeniu i prawdzie[1].
Po wybuchu I wojny światowej Leśniewski wyjechał do Rosji i do 1918 roku[7] przebywał w Moskwie, pracując jako nauczyciel matematyki w polskim gimnazjum[1][2]. W 1918 przeniósł się do Warszawy[3], został członkiem założonego w 1915 roku Warszawskiego Instytutu Filozoficznego[8] i pomagał w wydawaniu czasopisma Fundamenta Mathematicae (sam wymyślił też nazwę[3]).
Na przełomie 1918 i 1919 pracował w Departamencie Wyznań Religijnych i Szkolnictwa Wyższego Ministerstwa Edukacji[1]. W tym samym czasie wynikły poważne problemy z jego habilitacją, spowodowane sprzeciwem Mścisława Wartenberga (żarliwego obrońcę metafizyki[9]). Ostatecznie uzyskał w habilitację, jednak nie we Lwowie, a w Warszawie[1][2].
W 1919 został powołany na katedrę filozofii matematyki w Uniwersytecie Warszawskim na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym[9], gdzie pracował do końca życia[4]. Miał jednego doktoranta, Alfreda Tarskiego[c], i żartobliwie chełpił się, że 100% jego doktorantów to geniusze[2]. W 1936 Leśniewski został profesorem zwyczajnym[2]. Zmarł trzy lata później, u szczytu swojej naukowej kariery[5], na raka tarczycy[1][2]. Został pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 339-5-5)[18].
Dorobek naukowy
Leśniewski należał do pierwszego pokolenia członków szkoły lwowsko-warszawskiej, założonej przez Twardowskiego. Razem z Alfredem Tarskim i Janem Łukasiewiczem tworzyli trio, dzięki któremu Uniwersytet Warszawski w okresie międzywojennym był prawdopodobnie najważniejszym ośrodkiem na świecie w zakresie logiki formalnej[19].
W latach 1912–1915 Leśniewski badał kwestie na styku logiki, gramatyki i psychologii, inspirowany myślą Franza Brentana i Edmunda Husserla. W odpowiedzi na antynomięRussella, paradoks dotyczący zbioru wszystkich zbiorów, które nie są swoimi własnymi elementami[d], Leśniewski podjął wyzwanie, aby znaleźć rozwiązanie tego problemu. Antynomia Russella była kluczowym problemem w logice i matematyce początku XX wieku. W 1913 roku Leśńiewski artykuł Czy klasa klas, nie podporządkowanych sobie, jest podporządkowana sobie?[22][1], a następnie stworzył teorię mnogości bazującą na zbiorze kolektywnym (mereologicznym), którą przedstawił w Podstawy ogólnej teorii mnogości (1916)[23][4].
W latach 1916–1939 Leśniewski skupił się na logice matematycznej, odrzucając wcześniejsze zainteresowania filozoficzne. Dążył do opracowania kompletnego systemu logiki jako podstawę matematyki, a nawet całej wiedzy[4].
Pierwsze prace z logiki Leśniewski pisał w języku potocznym, gdyż był nader sceptycznie ustosunkowany do języka symbolicznego używanego w logice (krytykował niejednoznaczności w Principia Mathematica[24]). Później „nabrał zaufania” do języka symbolicznego, m.in. dzięki rozróżnieniu języka od metajęzyka oraz zauważeniu, że języka potocznego nie da się ujarzmić pod względem „logicznym”[25].
Wymienione systemy Leśniewskiego powstały w wyniku poszukiwań ugruntowania podstaw matematyki oraz w celu wyeliminowania antynomii z nauk dedukcyjnych. Systemy Leśniewskiego stanowią w logice wzór pod względem ścisłości i intuicyjności[4].
Leśniewski nie zdążył jednak doprowadzić swoich systemów do końca, jednak utworzył aksjomatyki dla poszczególnych części swojego systemu. Umarł przedwcześnie, a wedle rozpowszechnionego przekonania tylko on sam był zdolny do istotnej rozbudowy swoich systemów[26].
W dorobku Leśniewskiego szczególnie warto również wymienić opracowanie teorii kategorii semantycznych[27], wprowadzenie rozróżnienia poziomów języka (na język i metajęzyk)[28] oraz rozróżnienie zbiorów w sensie dystrybutywnym i kolektywnym[4].
Współpracował z wieloma logikami warszawskimi. Powszechnie był uważany za indywidualność środowiska logicznego. Pisał niewiele prac[26], w dodatku wiele jego rękopisów uległo zniszczeniu w czasie II wojny światowej[4], w tym ostatnie, niedokończone prace na temat antynomii i logiki wielowartościowej[2]. Niektóre wyniki tych prac zostały udostępnione przez Tarskiego[3][5] i Bolesława Sobocińskiego[5].
Ciekawostki
Ekstremalny rygor, który Leśniewski stosował w logice, był zakorzeniony w jego osobowości. Nie tolerował wyjątków od żadnej reguły, niezależnie od tego, czy reguła była rozsądna, czy nie. Po tym, jak jeden z jego wczesnych esejów z języka polskiego został złożony w druku z błędem ortograficznym w tytule ("środku" zamiast "środka"), zawsze cytował niepoprawny tytuł, ponieważ poprawienie go byłoby złamaniem zasady, że cytat musi być dosłowny i dokładny[2].
We wczesnych latach życia planował przetłumaczyć zawiły i polemiczny traktat Antona Marty'ego Untersuchungen zur Grundlegung der allgemeinen Grammatik und Sprachphilosophie [„Badania nad podstawami gramatyki ogólnej i filozofii języka”]. Nigdy nie wyszedł poza drugie słowo w tytule, "zur", które trudno mu było jednoznacznie przetłumaczyć ze względu na jego niuanse znaczeniowe[2].
Uwagi
↑Studiowanie na kilku uniwersytetach było w zwyczaju w tamtych czasach[5].
↑W teczkach deszyfrantów zapisane są informacje, że Leśniewski złamał szyfry o nazwach kodowych „Trudowoj”, „Drakon”, „Swiaź”, „Krym”, „Mołot” – „Wintowka”[16].
↑Stanisław Leśniewski przekonał zresztą Tarskiego do porzucenia studiów biologicznych na rzecz filozoficznych[17].
↑O Antynomii Russella Leśniewski dowiedział się z książki Jana Łukasiewicza[20][3] pt. O zasadzie sprzeczności u Arystotelesa[21][5].
↑ abcdefghijklmPeterP.SimonsPeterP., Stanisław Leśniewski, Metaphysics Research Lab, Stanford University, 2020 [dostęp 2023-09-28] [zarchiwizowane z adresu 2023-09-28]. Brak numerów stron w książce
↑ abcWojna wywiadów [online], polska-zbrojna.pl, 11 sierpnia 2019 [dostęp 2023-09-28] [zarchiwizowane z adresu 2023-09-28].
↑Służba Ojczyźnie, „Kurjer Poranny” (190), Warszawa, 20 lipca 1920, s. 4 [dostęp 2023-09-29], Cytat: 'Profesorowie na front (PAT) Profesorowie Uniwersytetu warszawskiego: Józef Ujejski, Stefan Mazurkiewicz, Stanisław Leśniewski, Tadeusz Kotarbiński, M. Handelsman, Wacław Makowski, Eugeniusz Kiernik i Edward Strasburger zgłosili się do dyspozycji Naczelnego Wodza z prośbą o przeznaczenie ich do czynnej służby wojskowej na froncie(pol.).
JanJ.SrzednickiJanJ., FrederickF.RickeyFrederickF. (red.), Leśniewski's Systems. Ontology and Mereology, Martinus Nijhow Publishers, Ossolineum, 1984(ang.). Brak numerów stron w książce
Wybrane dzieła
Stanisław Leśniewski, "Über Funktionen, deren Felder Gruppen mit Rücksicht auf diese Funktionen sind", Fundamenta Mathematicae 1929, tom XIII, ss. 319-32.
Stanisław Leśniewski, "Grundzüge eines neuen Systems der Grundlagen der Mathematik", Fundamenta Mathematicae 1929, tom XIV, ss. 1-81.
Stanisław Leśniewski, "Über Funktionen, deren Felder Abelsche Gruppen in bezug auf diese Funktionen sind", Fundamenta Mathematicae 1929, tom XIV, ss. 242-51.
Stanisław Leśniewski, Lecture Notes in Logic, Dordrecht, Kluwer, 1988.
Stanisław Leśniewski, Collected Works, Dordrecht, Kluwer, 1992.
Stanisław Leśniewski, Pisma zebrane. T. I-II, Warszawa, Semper, 2015.