Spółgłoska szczelinowa wargowo-zębowa bezdźwięczna

Spółgłoska szczelinowa wargowo-zębowa bezdźwięczna

Numer IPA	128
f
Jednostka znakowa	f
Unikod	U+0066
UTF-8 (hex)	66
Inne systemy
X-SAMPA	f
Kirshenbaum	f
IPA Braille↗	⠋
Przykład
informacje • pomoc
Obraz znaku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Spółgłoska szczelinowa wargowo-zębowa bezdźwięczna – rodzaj dźwięku spółgłoskowego występujący w językach naturalnych. W międzynarodowej transkrypcji fonetycznej IPA oznaczana symbolem: [f]. Głoska ta była obca językowi prasłowiańskiemu, a w języku polskim znalazła się dzięki zapożyczeniom z języków germańskich i łaciny. W najstarszych zapożyczeniach zastępowana przez [p] lub [b], np. niem. Farbe → pol. barwa^[1].

Artykulacja

Opis

W czasie artykulacji podstawowego wariantu [f]:

• modulowany jest prąd powietrza wydychanego z płuc, czyli artykulacja tej spółgłoski wymaga inicjacji płucnej i egresji;
• tylna część podniebienia miękkiego na skutek działania mięśni zamyka dostęp do jamy nosowej, prąd powietrza uchodzi przez jamę ustną,
• prąd powietrza w jamie ustnej przepływa ponad całym językiem lub też co najmniej powietrze uchodzi wzdłuż środkowej linii języka,
• dolna warga kontaktuje się z górnymi siekaczami, tworząc małą szczelinę. Szczelina ta jest na tyle wąska, że masy powietrza wydychanego z płuc tworzą charakterystyczny szum;
• wiązadła głosowe nie drgają, spółgłoska ta jest bezdźwięczna^[1].

Warianty

Spółgłoska ta może podlegać drobnym zmianom na skutek zmian w artykulacji, np.:

• wzniesienie środkowej części grzbietu języka w stronę podniebienia twardego powoduje artykulację spółgłoski zmiękczonej (spalatalizowanej): [fʲ]
• wzniesienie tylnej części grzbietu języka w kierunku podniebienia tylnego powoduje artykulację spółgłoski welaryzowanej: [fˠ]
• zaokrąglenie warg powoduje artykulację spółgłoski labializowanej[fʷ]^[1]

Występowanie

Przykłady w wybranych językach:

Występowanie [f] ( odsłuchaj)

Język	Słowo	IPA	Znaczenie	Uwagi
arabski	ظرف	[ðˤɑrf]	'powłoka'
kataloński[2]	fase	[ˈfazə]	'faza'
angielski	fill	[fɪɫ]	'wypełnić'	Zobacz: Fonologia i fonetyka języka angielskiego.
	think	[fɪŋk]	'myśleć'	Inny sposób wymowy głoski θ[3][4].
					Szczególnie na końcu wyrazu.
					francuski[5]	fabuleuse	[fäbyˈløːz̪]	'świetny'	Zobacz też: Wymowa i transkrypcja języka francuskiego.
				ormiański	ֆուտբոլ	[fut̪bol]	'piłka nożna'
polski[1][6]	futro	[ˈfut̪rɔ]	-	Zobacz też: Fonetyka języka polskiego.
portugalski[7]	fogo	[ˈfoɡʊ]	'ogień'
rumuński[8]	foc	[fo̞k]	'ogień'
rosyjski[9]	орфография	[ɐrfɐˈɡrafʲɪjə]	'ortografia'
hiszpański[10]	fantasma	[fã̠n̪ˈt̪a̠zma̠]	'duch'
ukraiński[11]	Фастів	[ˈfɑsʲtʲiw]	'Fastów' (miasto)
wietnamski[12]	pháo	[faːw˧ˀ˥]	'petarda'
tatarski	куҗь	[qʊ̈fʲ]
zapotecki[13]	cafe	[kafɘ]	'kawa'	Głównie w zapożyczeniach z języka hiszpańskiego.

Przypisy

1. Magdalena Derwojedowa: Zamiast korepetycji Język polski Kompendium. Świat książki, 2005. ISBN 83-7391-251-7. Brak numerów stron w książce
2. Joan F. Carbonell, Joaquim Llisterri. Catalan. „Journal of the International Phonetic Association”. 22 (1–2), s. 53–56, 1992. DOI: 10.1017/S0025100300004618. (ang.). 
3. LynnL. Clark LynnL., GraemeG. Trousdale GraemeG., Advances in Cognitive Linguistics, Walter de Gruyter, 2010  (ang.). Brak numerów stron w książce
4. UlrikeU. Altendorf UlrikeU., DominicD. Watt DominicD., A handbook of varieties of English, t. 1: Phonology, Mouton de Gruyter, 2004, s. 181–196  (ang.).
5. Cecile Fougeron, Caroline L Smith. Illustrations of the IPA:French. „Journal of the International Phonetic Association”. 23 (2), s. 73–76, 1993. DOI: 10.1017/S0025100300004874. (ang.). 
6. Wiktor Jassem. Polish. „Journal of the International Phonetic Association”. 33 (1), s. 103–107, 2003. DOI: 10.1017/S0025100303001191. (ang.). 
7. Madalena Cruz-Ferreira. European Portuguese. „Journal of the International Phonetic Association”. 25 (2), s. 90–94, 1995. DOI: 10.1017/S0025100300005223. (ang.). 
8. dexonline.ro (rum.) [dostęp: 22.08.2018]
9. Jaye Padgett. Contrast and Post-Velar Fronting in Russian. „Natural Language & Linguistic Theory”. 21 (1), s. 39–87, 2003. DOI: 10.1023/A:1021879906505. (ang.). 
10. Eugenio Martínez-Celdrán, Ana Ma. Fernández-Planas, Josefina Carrera-Sabaté. Castilian Spanish. „Journal of the International Phonetic Association”. 33 (2), s. 255–259, 2003. DOI: 10.1017/S0025100303001373. (ang.). 
11. AndriiA. Danyenko AndriiA., SerhiiS. Vakulenko SerhiiS., Ukrainian, Lincom Europa, 1995  (ang.). Brak numerów stron w książce
12. Laurence Thompson. Saigon phonemics. „Language”. 35 (3), s. 454–476, 1959. DOI: 10.2307/411232. (ang.). 
13. Elizabeth Merrill. Tilquiapan Zapotec. „Journal of the International Phonetic Association”. 38 (1), s. 107–114, 2008. DOI: 10.1017/S0025100308003344. (ang.).