Pyszczyn (województwo dolnośląskie)

Pyszczyn

wieś
Pałac w Pyszczynie
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Powiat	świdnicki
Gmina	Żarów
Liczba ludności (III 2011)	188[2]
Strefa numeracyjna	74
Kod pocztowy	58-121[3]
SIMC	0857189
Położenie na mapie gminy Żarów Pyszczyn
Położenie na mapie Polski Pyszczyn
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Pyszczyn
Położenie na mapie powiatu świdnickiego Pyszczyn
50°59′14″N 16°32′14″E[1]

Pyszczyn (niem. Pitschen) – wieś w Polsce położona w województwie dolnośląskim, w powiecie świdnickim, w gminie Żarów.

Podział administracyjny

W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie wałbrzyskim.

Zabytki

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisany jest^[4]:

• zespół pałacowy:
  • pałac, wczesnoklasycystyczny, rozbudowany w latach 1794–1796^[5], restaurowany w 1882 r., częściowo zdewastowany w 1945 r. Rozplanowany na rzucie podkowy, dwutraktowy, dwukondygnacjowy, nakryty dachami dwuspadowymi z lukarnami, o skromnych podziałach elewacji, silniej zaakcentowanej zdwojonymi pilastrami korynckimi ujmującymi portal głównego wejścia podkreślony na tle dachu półkolistym szczytem. Nad portalem znajduje się kartusz z herbami Heinricha Gottfrieda von Spätgen (L)^[6] i jego żony Anny Barbary von Oexle zu Friedenberg^[7] oraz medalion z datą renowacji Renov. MDCCXXVI. Już w XIII w. istniał we wsi zamek, który do 1277 r. należał do Henryka IV Prawego^[8], księcia wrocławskiego. W tym samym roku znalazł się w księstwie legnickim. W roku 1339 książę Bolko II podarował wieś Johannowi von Tschirn, którego potomkowie byli właścicielami do 1520 r. W tym czasie, przed 1365 r. istniał tu mały dwór obronny. W latach 1520–1725 Pyszczyn należał do rodziny von Reichenbach. Następnie, w roku 1727 biskup Ludwik Franciszek neuburski wydzierżawił majątek Heinrichowi Gottfriedowi baronowi von Spaetgen. Josefa Barbara, córka Heinricha Gottfrieda, wyszła za mąż za Friedricha Rudolfa hrabiego von Matuschka und Toppolczan^[8] i wniosła mu w wianie posiadłości. W XIX w. właścicielem był m.in. Joseph Maximilian hrabia von Matuschka und Toppolczan baron von Spaetgen. To on właśnie założył teatr, przebudowując budynek dawnego spichlerza. Przedstawienia odbywały się w nim do połowy XIX w. W teatrze grywali von Matuschka-Toppolczanowie, a na ich amatorskie przedstawienia, których premier było nawet kilka w roku, zjeżdżały się tutaj wszystkie liczące się okoliczne rodziny^[8]. Ostatnim właścicielem z tej rodziny był Heinrich Gottfried von Matuschka-Toppolczana, który zginął w lutym 1945 r., kiedy do Pyszczyna weszła armia radziecka. Heinrich Gottfried postanowił nie opuszczać swojej ziemi rodzinnej i nie uciekł z innymi mieszkańcami wsi. Rosjanie zabili go, a sam pałac ograbili i zdewastowali^[8]. Po wojnie pałac został upaństwowiony, a jego właścicielem był PGR w Szczepanowie. W 1987 r. w murze okalającym rezydencję znaleziono butelkę z informacją z 1923 r. Zamurował ją tam asystent gospodarczy Matuschków. Na firmowym papierze zanotowano m.in. wyliczenie gatunków zwierząt hodowanych w gospodarstwie i wytłumaczenie, że budowa muru była konieczna. Powstał z powodu częstych włamań^[8]. Administracja zmuszona była do tego ze względu na panujące niepokoje i częste włamania, przygotowywane i wykonywane komunistyczną ręką. Owe w większości elementy obce starają się być użyteczne narodowi, urzeczywistniając swe fantastyczne plany. Ale w ich szeregach znajdują się elementy, które wkroczyły na nieuczciwą drogę w nadziei szybkiego wzbogacenia się bez uczciwej pracy^[9]. W pałacu znajdowały się mieszkania prywatne. Obiekt należał do AWRSP. W sierpniu 2013 r. pałac zakupiła osoba prywatna za ponad 848 tys. zł^[8]. Na półkolistym portalem z wejściem do skrzydła bocznego płycina z herbem von Matuschka i datą renowacji Renovatum anno 1882^[10].
  • park, z końca XVII-XIX w.
  • teatr, obecnie budynek gospodarczy, z 1783 r.

• 
  Herb von Matuschka

Zobacz też

• Pyszczyn
• Pyszczynek

Przypisy

1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 113532
2. GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1068 [zarchiwizowane 2022-10-26] .
4. Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 172. [dostęp 2012-10-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-27)].
5. Łuczyński Romuald M. Zamki, dwory i pałace w Sudetach, Legnica, 2008, s. 312
6. Pyszczyn. naszlaku.com. [dostęp 2023-07-30]. (pol.). W 1727 r. biskup wydzierżawił majątek Heinrichowi Gottfriedowi bar. von Spaetgen
7. Heinrich Gottfried von Spaetgen. geni.com. [dostęp 2023-07-30]. (pol.).
8. Lucyna Róg, Piękny pałac z długą historią sprzedany za prawie 850 tys. zł. wroclaw.gazeta.pl. [dostęp 2013-08-30].
9. M. Perzyński Zamki, twierdze i pałace Dolnego Śląska i Opolszczyzny
10. Pyszczyn - pałac. Portal skrzydłą bocznego, dobudowanego w latach 1794-1796 z inicjatywy hrabiego Josefa Maximiliana von Matuschka-Toppolczan. polska-org.pl. [dostęp 2023-07-29]. (pol.).

Bibliografia

• Rezydencje ziemi świdnickiej, zespół redakcyjny: W. Rośkowicz, S. Nowotny, R. Skowron, Świdnica 1997, s. 47
• R. M. Łuczyński, Zamki i pałace Dolnego Śląska- Sudety i Przedgórze Sudeckie, 1997
• M. Perzyński Zamki, twierdze i pałace Dolnego Śląska i Opolszczyzny