Pierwszym pucharem ligi były rozgrywki o Puchar Zlotu Młodych Przodowników. Do życia powołało je Prezydium Sekcji Piłki Nożnej GKKF (organ zastępujący ówcześnie PZPN) 1 kwietnia1952, z myślą o wszystkich 12 klubachówczesnej I ligi. Idea przewodnia jego narodzin bezpośrednio związana była z udziałem narodowej reprezentacji Polski w piłkarskim turnieju Igrzysk Olimpijskich Helsinki'1952. Najlepsi rodzimi futboliści zostali powołani do kadry na tę imprezę, więc dla pozostałych postanowiono stworzyć nowe rozgrywki. Czasu było sporo, bowiem liga miała wystartować dopiero 17 sierpnia1952, czyli po powrocie Biało-czerwonych z Finlandii.
Najpierw 12 drużyn walczyło systemem ligowym w dwóch równorzędnych 6-zespołowych grupach o awans do turnieju finałowego, który miano zorganizować w dniach 20-22 lipca 1952 w Warszawie.
W finale Pucharu - przeprowadzonym 20 lipca1952 na warszawskim Stadionie Wojska Polskiego - spotkali się zwycięzcy obydwu grup, a Wawel Kraków pokonał Cracovię 5:1 (2:0). Odbyły się wówczas również spotkania o 3. miejsce (między drugimi ekipami w swoich grupach) oraz 5. lokatę (między drużynami z 3 miejsc w obydwu grupach)[1][2].
Puchar Ligi
Wzrost popularności piłki nożnej w Polsce - mający miejsce od przełomu lat 60. i 70., a spowodowany niezłymi wynikami reprezentacji oraz rodzimych klubów w europejskich pucharach - leżał u podstaw koncepcji dziennikarzyredakcji "Sportu", którzy wiosną 1977 rozpropagowali ideę zorganizowania rozgrywek o Puchar Ligi[3]. Do realizacji pomysłu udało się nakłonić władze PZPN, rozgrywki miały więc charakter oficjalny. Przystąpiło do nich wszystkie 16 klubów ówczesnej ekstraklasy. Inauguracyjne spotkania pierwszej edycji odbyły się 27 maja1977 - zaledwie dwa dni po ostatniej ligowej kolejce. Po trzech tygodniach impreza dobiegła końca, zostając zwieńczoną 18 czerwca1977 finałem na Stadionie Miejskim w Częstochowie. Rywalem wicemistrza krajułódzkiego Widzewa został beniaminek Odra Opole, nieoczekiwanie okazując się lepszym 3:1. W nagrodę opolan czekał występ w europejskich pucharach (w Pucharze UEFA).
Niestety, mimo starań obydwu organizatorów, premierowa edycja nie zdobyła sobie zbyt dużej popularności. Z całą pewnością wpływ na taki stan rzeczy miało podejście samych klubów. Trenerzy najczęściej desygnowali do gry rezerwowe składy, toteż większość meczów stała na niskim poziomie. Fakt ów przekładał się z kolei bezpośrednio na frekwencję na trybunach. U podstaw takiego podejścia leżał z pewnością dość niefortunny termin imprezy - tuż po zakończeniu "właściwego" sezonu, który dodatkowo przedłużał go o prawie miesiąc. Piłkarze mieli więc skrócone o połowę wakacje, bowiem nowy sezon ligowy startował już 20 lipca1977.
Wobec powyższego, w 1978 futbolowa centrala nie zdecydowała się objąć patronatu nad kolejną edycją (przez co miała ona charakter nieoficjalny), zezwoliła jednak redakcji Sportu na jej samodzielne przeprowadzenie. Po raz kolejny udział zaproponowano wszystkim 16 klubom ówczesnej ekstraklasy, jednak zainteresowanie wyraziło tylko 11 z nich. Dlatego też, w trybie awaryjnym dokooptowano 4 drużyny węgierskie: Diósgyőri VTK, Tatabányai Bányász SC, Szeged LC i Rákóczi FC. Zabieg ten nie przyniósł jednak spodziewanych rezultatów - po raz kolejny nie udało się przyciągnąć kibiców, co spowodowało zawieszenie rozgrywek na następnych 20 lat. W rozegranym 31 maja1978 na zabrzańskim stadionie finale, tamtejszy Górnik (który notabene miesiąc wcześniej został zdegradowany do II ligi) pokonał Zagłębie Sosnowiec 2:0 (2:0). Ze względu jednak na nieoficjalny charakter tej edycji Pucharu Ligi, jego zdobywca nie figuruje w statystykach PZPN.
Puchar Ligi Polskiej
Reaktywacja rozgrywek ligowego pucharu pod nazwą Pucharu Ligi Polskiej nastąpiła w sezonie 1999/2000 z inicjatywy Zbigniewa Bońka i Ryszarda Raczkowskiego. W celu nadania rozgrywkom wysokiej rangi ustalone zostały duże premie finansowe za przejście każdej rundy, a zwycięzca zarobił łącznie 1,3 mln złotych. W finale spotkały się dwie drużyny warszawskie - Polonia i Legia. Po emocjonującym meczu wygrały Czarne Koszule[4].
W sezonie 2000/2001 po raz pierwszy w Pucharze Ligi Polskiej wystartowały również zespoły drugoligowe. Dopuszczenie zespołów z niższej klasy okazało się dobrym pociągnięciem, gdyż drugoligowcy otrzymali szansę konfrontacji z teoretycznie silniejszymi przeciwnikami. W finałowym dwumeczu spotkały się jednak dwie drużyny z ekstraklasy - Wisła Kraków i Zagłębie Lubin, jednak już wynik pierwszego spotkania finałowego zdecydował, że Puchar powędrował do drużyny Mistrza Polski - Białej Gwiazdy[5][6].
Edycja z sezonu 2001/2002 odbyła się na takich samych zasadach jak poprzednia, czyli z udziałem klubów II ligi oraz meczem i rewanżem w finale, w którym spotkały się dwie najlepsze w tym czasie polskie drużyny: Legia Warszawa i Wisła Kraków. W finałowym dwumeczu lepsza okazała się drużyna stołeczna[7]. Była to ostatnia edycja Pucharu, gdyż PZPN zrezygnował z organizowania kolejnych turniejów.
Po 5-letniej przerwie, spowodowanej brakiem zainteresowania organizacją tych rozgrywek ze strony futbolowej centrali, ligowy puchar ponownie znalazł się w krajowym kalendarzu piłkarskim, dzięki staraniom Ekstraklasy S.A. Podmiot ten postawił sobie za cel nie tylko wskrzeszenie go, ale również nadanie mu odpowiedniego prestiżu. Toteż niezbędnym stało się zmienienie jego formuły i od sezonu 2006/2007 funkcjonował on pod nazwą Puchar Ekstraklasy. Podobnie jak w pierwszej edycji Pucharu Ligi Polskiej w inauguracyjnym sezonie wystąpiło w nim wyłącznie 16 klubów pierwszoligowych, podzielonych na cztery 4-zespołowe grupy. Do finału awansowały dwie czołowe wówczas rodzime drużyny, które dwa tygodnie wcześniej zapewniły sobie start w europucharach. Mimo starań organizatora rozgrywki nie cieszyły się uznaniem zarówno samych klubów, jak i kibiców. W latach 2006–2009 rozegrano trzy edycje tych rozgrywek, po czym zaprzestano organizowania kolejnych[8].
Format
Format rozgrywek był wiele razy zmieniany. W rozgrywkach uczestniczyli kluby występujące na pierwszym, rzadziej na drugim poziomie rozgrywkowym. We wszystkich rywalizacjach od pierwszej rundy do finału o zwycięstwie decydowała suma dwóch meczów lub pojedynczy mecz. Zwycięzca kwalifikował się do dalszych gier, a pokonany odpadał z rywalizacji. W wypadku kiedy w regulaminowym czasie gry padł remis zarządzana była dogrywka, a jeśli i ona nie przyniosła rozstrzygnięcia, to dyktowane były rzuty karne. Liczba rund w edycjach była różna.
wytłuszczono i kursywą oznaczone zespoły, które w tym samym roku wywalczyły mistrzostwo i Puchar kraju (dublet),
wytłuszczono zespoły, które zdobyły mistrzostwo kraju,
kursywą oznaczone zespoły, które zdobyły Puchar kraju.
Statystyka
Klasyfikacja według klubów
W dotychczasowej historii finałów o Puchar Ligi Polskiej na podium oficjalnie stawało w sumie 14 drużyn. Liderem klasyfikacji jest Dyskobolia Grodzisk Wielkopolski, która zdobyła trofeum 2 razy.
