Powiat braniewski (Kreis Braunsberg) – okręg w dawnych Prusach Wschodnich, który istniał w latach 1818–1945. Wcześniej, od 1773 do 1818, na Warmii również istniał powiat braniewski, który jednak obejmowała znacznie większy obszar. W 1818 nastąpiła reorganizacja powiatów, której zasadniczym celem było zmniejszenie ich obszaru. Powiat braniewski obejmował północną Warmię i graniczył z Zalewem Wiślanym od północnego zachodu. Rzeka Pasłęka, która wpada do Zalewu Wiślanego na terenie powiatu, stanowiła południowo-zachodnią granicę powiatu z powiatem pasłęckim (Kreis Preußisch Holland).
Teren dawnego powiatu braniewskiego historycznie należał do Księstwa warmińskiego, które w 1772 roku w ramach pierwszego rozbioru Polski przypadło Królestwu Prus. Po włączeniu do państwa pruskiego w 1773 na Warmii utworzono dwa okręgi administracyjne: braniewski (Braunsberg) i lidzbarski (Heilsberg), które zostały podporządkowane Królewieckiej Kamerze Wojenno-Skarbowej[1]. Okręg braniewski w tym czasie miał powierzchnię ok. 1540 km² i obejmował stare warmińskie urzędy (Ämter): Braniewo, Frombork, Dobre Miasto, Pieniężno i Orneta[2][3][4].
W ramach dokonywanych pruskich reform administracyjnych zaistniała potrzeba kompleksowej reformy powiatowej w całych Prusach Wschodnich, gdyż utworzone w latach 1752 i 1773 okręgi okazały się nieodpowiednie i zbyt duże. Z dniem 1 lutego 1818 z północno-wschodniej części dotychczasowego powiatu braniewskiego utworzono Kreis Braunsberg. Początkowo obejmował katolickie parafie Błudowo, Braniewo, Frombork, Babiak, Wierzno Wielkie, Henrykowo, Długobór, Łajsy, Lechowo, Pieniężno, Mingajny, Piotrowiec, Płoskinia, Pluty, Szalmia, Tolkowiec i Osetnik[5]. Starostwo powiatowe znajdowało się w Braniewie. 1 kwietnia 1819 ponownie zmieniono granice powiatu. Parafia Babiak z powiatu braniewskiego przeszła do powiatu lidzbarskiego, a parafia Orneta została przeniesiona z powiatu lidzbarskiego do powiatu braniewskiego[6].
Powiat braniewski został przydzielony do okręgu administracyjnego Królewiec, który powstał w 1808 z dawnej Kamery Wojenno-Skarbowej w Królewcu. Od 1 grudnia 1829 powiat braniewski – po połączeniu Prus Wschodnich i Prus Zachodnich – należał do Prowincji Prusy (Provinz Preußen) z siedzibą w Królewcu. Od 1 lipca 1867 powiat należał do Związku Północnoniemieckiego, od 1 stycznia 1871 do Cesarstwa Niemieckiego (Deutsches Reich). 1 kwietnia 1878 nastąpił podział prowincji i powrócono do sytuacji sprzed 1824 roku, powiat braniewski stał się ponownie częścią Prus Wschodnich.
30 września 1929 w powiecie braniewskim, podobnie jak w całych Prusach, dokonano zmian terytorialnych, w ramach których wszystkie obszary dworskie zostały zlikwidowane i przydzielone sąsiednim gminom wiejskim.
W marcu 1945 Armia Czerwona zajęła teren powiatu braniewskiego, a następnie, po zakończeniu wojny, przekazała pod administrację władz polskich. Początkowo utrzymywane były granice przedwojennego powiatu. 19 maja 1946 dla miasta oraz dla powiatu wprowadzono polską nazwę Braniewo[7].
80% przedwojennych mieszkańców powiatu opuściło domostwa uciekając na Zachód lub zostało wywiezionych do Związku Radzieckiego jako robotnicy przymusowi. Pozostali zostali poddani weryfikacji, w wyniku której większość zostało w okresie od lutego 1946 do 1948 roku wysiedlonych na Zachód.
Współczesny powiat braniewski z miastem powiatowym Braniewo różni się znacznie terytorialnie od przedwojennego – Orneta została wydzielona do powiatu lidzbarskiego, natomiast do powiatu włączono południową część zlikwidowanego powiatu świętomiejskiego.
W Cesarstwie Niemieckim okręg braniewski wraz z okręgiem lidzbarskim tworzyły jeden okręg wyborczy w wyborach do Reichstagu pod nazwą „Königsberg 6”. W tym mocno katolickim okręgu we wszystkich wyborach do Reichstagu w latach 1871–1912 wygrywali kandydaci z katolickiej partii Centrum lub kandydaci ze środowiska osób katolicko-duchownych[16]. W Republice Weimarskiej partia Centrum zdobyła bezwzględną większość głosów w wyborach do 1933 roku.
Okręg braniewski był podzielony na miasta, gminy wiejskie i do 1928 na obszary dworskie, kiedy to uległy one niemal całkowitej likwidacji. Wraz z wprowadzeniem pruskiej ustawy o samorządach z 15 grudnia 1933 roku wprowadzono z dniem 1 stycznia 1934 jednolite ustawodawstwo samorządowe dla wszystkich gmin.
Powiat braniewski składał się w dniu 1 stycznia 1945 z 96 gmin, w tym z miast: Braniewo, Frombork, Pieniężno i Orneta oraz z niezamieszkanego obszaru dworskiego Zalew Wiślany[6].
17 października 1928 kilka słabo zaludnionych gmin zostało włączonych do większych[6].
W 1894 roku gmina Schloßdamm-Braunsberg, dotychczas należąca do urzędu Szyleny, została włączona do miasta Braniewa[17].