Okratek australijski, kwiatowiec australijski (Clathrus archeri (Berk.) Dring) – gatunek grzybów z rodziny sromotnikowatych (Phallaceae)[1].
Systematyka i nazewnictwo
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Clathrus, Phallaceae, Phallales, Phallomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w roku 1859 Berkeley nadając mu nazwę Lysurus archeri. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w roku 1980 Donald M. Dring, przenosząc go do rodzaju Clathrus[1]. Synonimy naukowe[2]:
Początkowo jajowaty, stożkowaty lub gruszkowaty otoczony okrywą. Jest to tzw. jajo. Ma wysokość 3,5–6 cm, średnicę 2,5–5 cm, barwę białoszarą i jest częściowo zagłębione w podłożu. Podczas jego rozwoju osłona w górnej części jaja pęka i wysuwa się receptakl o kształcie banana. Receptakl osiąga wysokość 5–15 cm, gdy jest dojrzały pęka na 4-6 czerwonych ramion. W tej postaci przypomina ośmiornicę. Ramiona te stopniowo odchylają się na zewnątrz, tak, że receptakl przybiera kształt rozgwiazdy. Jego dolna część o wysokości 2–9 cm i szerokości 2–5 cm pozostaje niepęknięta, ma barwę białawą lub białoszarą i jest porowata. Zewnętrzna powierzchnia ramion ma koralowoczerwoną barwę i ma siatkowato-jamkowatą strukturę. Wewnętrzna warstwa jest intensywnie czerwonowiśniowa i znajduje się na niej śluzowata warstwa gleby z zarodnikami. Warstwa ta wydziela nieprzyjemny zapach padliny podobny do zapachu sromotnika smrodliwego. Podczas starzenia gleba zsycha się i czernieje[4]. Na poprzecznym przekroju przez ramię widoczne są 2-3 rurki i dwa szerokie wgłębienia zwane globiferami[5].
Wąsko-eliptyczne, hialinowe, o rozmiarach 4-7,5 × 2,5 μm[5].
Występowanie i siedlisko
Uważa się, że pierwotnym obszarem występowania okratka australijskiego są Australia z Tasmanią i Nowa Zelandia. Być może jest on gatunkiem rodzimym także na wyspach Archipelagu Malajskiego, na Mauritiusie i w południowo-wschodniej Afryce[6]. Z tego pierwotnego obszaru rozprzestrzenił się na tereny Azji i obu Ameryk (m.in. stan Kalifornia w USA)[7]. W Europie po raz pierwszy zaobserwowano go w 1914 roku we Francji[8]. Prawdopodobnie został zawleczony wraz z ziemią i roślinami sprowadzonymi z Australii do europejskich ogrodów botanicznych i zaaklimatyzował się.
W Polsce po raz pierwszy jego występowanie zaobserwowali w 1975 mieszkańcy wsi z okolic Biłgoraja. Jego owocniki w początkowym okresie rozwoju („jaja”) uważali za jaja węży. Obfite wystąpienie owocników okratka australijskiego zanotowano na podmokłej, piaszczystej glebie we wsi Wólka koło Biłgoraja. Dziś w Polsce nadal jest rzadki, ale coraz bardziej rozprzestrzenia się[5].
Obecnie (2014 r.) znany jest z blisko 100 stanowisk, położonych głównie w południowej części kraju: w Sudetach i na ich przedpolu, w Karpatach i na wyżynach południowo-wschodniej Polski. W północno-zachodniej części kraju stwierdzono jedynie pojedyncze stanowiska, a w Polsce północno-wschodniej dotychczas go nie stwierdzono. Około 30% wszystkich znanych polskich stanowisk leży w Karpatach, jednak w Tatrach został stwierdzony dopiero w 2012 r. (na Olczy i na Polanie Chochołowskiej), a w 2014 r. na polanie Brzanówka koło Zazadniej[6].
↑ abWładysław Wojewoda: Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003. ISBN 83-89648-09-1. Brak numerów stron w książce
↑Pavol Škubla: Wielki atlas grzybów. Poznań: Elipsa, 2007. ISBN 978-83-245-9550-1. Brak numerów stron w książce
↑ abcWanda Rudnicka-Jezierska: Grzyby (Mycota). Tom XXIII. Podstawczaki (Basidiomycetes): purchawkowe (Lycoperdales), tęgoskórowe (Sclerodematales), pałeczkowe (Tulostomatales), gniazdnicowe (Nidulariales), sromotnikowe (Phallales), osiakowe (Podaxales). Kraków: Instytut Botaniki PAN, 1991. ISBN 83-85444-01-7. Brak numerów stron w książce
↑ abZbigniew Mirek, Agnieszka Nikiel, Łukasz Wilk: Okratek australijski na Brzanówce, w: „Tatry” nr 4 (50), jesień 2014, s. 49.
