Niedźwiedź jaskiniowy (Ursus spelaeus) – gatunekssaka z rodziny niedźwiedziowatych (Ursidae), zamieszkującego Europę w okresie plejstocenu ok. 300 tysięcy lat temu i wymarłego pod koniec ostatniej epoki lodowcowej, ok. 28 tysięcy lat temu[1].
Zarówno polska nazwa niedźwiedź jaskiniowy, jak też łacińska Ursus spelaeus, wiąże się z faktem, iż szczątki tych zwierząt znajdowano głównie w jaskiniach. To sprawia, że uważa się, iż zwierzę to spędzało o wiele więcej czasu w jaskiniach niż żyjący współcześnie niedźwiedź brunatny, który takie miejsca wykorzystuje wyłącznie do snu zimowego.
Niedźwiedzie jaskiniowe osiągały do 1,5 m wysokości w kłębie, do 1000 kg wagi i do 2 m długości[2], samice były zwykle nieco mniejsze.
Najbardziej zauważalnymi cechami różniącymi obydwa gatunki, poza wielkością, są: odmienna budowa czaszki – niedźwiedzie jaskiniowe miały wysokie, stromo nachylone czoło, natomiast czoło niedźwiedzia brunatnego jest niskie i raczej płaskie, oraz szerokie korony zębów trzonowych typowe dla roślinożerców[2].
Niedźwiedzie jaskiniowe były prawie wyłącznie roślinożerne, o czym świadczy budowa ich zębów[1][3].
Przyczyny wymarcia
Przypuszczalnie w wymarciu niedźwiedzi jaskiniowych znaczącą rolę odegrała zmiana klimatu u schyłku zlodowacenia bałtyckiego (Würm), do którego niedźwiedzie jaskiniowe nie zdołały się przystosować. Wcześniej uważano, że zwierzęta te wymarły około 11 tys. lat temu i do ich wyginięcia przyczynili się w dużym stopniu także ludzie. W wyniku dalszych badań przesunięto okres wymarcia na 27 800 lat temu, co wyklucza wpływ ludzi na wymarcie niedźwiedzi, populacja ludzka na terenie Europy była wówczas zbyt mała, aby znacząco wpłynąć na stan populacji niedźwiedzi jaskiniowych[1].
Niektórzy badacze uważają, iż niedźwiedzie jaskiniowe były w jakiś sposób czczone przez prehistorycznych Europejczyków, o czym świadczą liczne malowidła i rysunki naskalne przedstawiające te zwierzęta. Dowodzi tego także np. znalezisko w szwajcarskiej jaskini Drachenloch, gdzie natrafiono na niedźwiedzie czaszki zamknięte w kamiennym sarkofagu, nakrytym kamienną płytą, co by świadczyło o celowym pochówku zwierząt.
Z badań Barlowa i współpracowników (2018) wynika, że w plejstocenie niedźwiedzie jaskiniowe krzyżowały się z niedźwiedziami brunatnymi i że do dziś żyją niedźwiedzie brunatne będące potomkami niedźwiedzi jaskiniowych[4].
↑Mały słownik zoologiczny: ssaki. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1978. Brak numerów stron w książce
↑Axel Barlow, James A. Cahill, Stefanie Hartmann, Christoph Theunert, Georgios Xenikoudakis, Gloria G. Fortes, Johanna L. A. Paijmans, Gernot Rabeder, Christine Frischauf, Aurora Grandal-d’Anglade, Ana García-Vázquez, Marine Murtskhvaladze, Urmas Saarma, Peeter Anijalg, Tomaž Skrbinšek, Giorgio Bertorelle, Boris Gasparian, Guy Bar-Oz, Ron Pinhasi, Montgomery Slatkin, Love Dalén, Beth Shapiro i Michael Hofreiter. Partial genomic survival of cave bears in living brown bears. „Nature Ecology & Evolution”. 2 (10), s. 1563–1570, 2018. DOI: 10.1038/s41559-018-0654-8. PMID: 30150744. (ang.).
Bibliografia
Mały słownik zoologiczny: ssaki. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1978. Brak numerów stron w książce
