Niedźwiedź grizli

Niedźwiedź grizli

Ursus arctos horribilis[1][2]
Ord, 1815
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	drapieżne
Rodzina	niedźwiedziowate
Rodzaj	niedźwiedź
Gatunek	niedźwiedź brunatny
Podgatunek	niedźwiedź grizli
Synonimy Ursus horribilis Ord, 1815[3] Ursus cinereus Desmarest, 1820[4] Ursus griseus Choris, 1822[5] Ursus candescens C.E.H. Smith, 1827[6] Ursus richardsoni Swainson, 1838[7] U. horribilis var. horriaeus Baird, 1858[8] Ursus hylodromus Elliot, 1904[9] Ursus russelli Merriam, 1914[10] Ursus imperator Merriam, 1914[11] Ursus absarokus Merriam, 1914[12] Ursus phaeonyx latifrons Merriam, 1914[13] Ursus shoshone Merriam, 1914[14] Ursus shoshone canadensis Merriam, 1914[14] Ursus nelsoni Merriam, 1914[15] Ursus navaho Merriam, 1914[16] Ursus horriaeus texensis Merriam, 1914[16] Ursus bairdi Merriam, 1914[17] Ursus utahensis Merriam, 1914[18] Ursus kennerleyi Merriam, 1914[19] Ursus apache Merriam, 1916[20] Ursus arizonae Merriam, 1916[21] Ursus kluane Merriam, 1916[22] Ursus ophrus Merriam, 1916[23] Ursus pallasi Merriam, 1916[24] Ursus selkirki Merriam, 1916[25] Ursus washake Merriam, 1916[26] Ursus dusorgus Merriam, 1918[27] Ursus planiceps Merriam, 1918[28] Ursus macrodon Merriam, 1918[29] Ursus mirus Merriam, 1918[30] Ursus rungiusi Merriam, 1918[31] Ursus rungiusi sagittalis Merriam, 1918[32] Ursus macfarlani Merriam, 1918[33] Ursus idahoensis Merriam, 1918[34] Ursus pulchellus Merriam, 1918[35] Ursus pulchellus ereunetes Merriam, 1918[36] Ursus oribasus Merriam, 1918[36] Ursus perturbans Merriam, 1918[37] Ursus rogersi Merriam, 1918[38] Ursus rogersi bisonophagus Merriam, 1918[39] Ursus kluane impiger Merriam, 1918[40] Ursus pellyensis Merriam, 1918[41] Ursus andersoni Merriam, 1918[42] Ursus crassus Merriam, 1918[43] Vetularctos inopinatus Merriam, 1918[44]
Zasięg występowania

Niedźwiedź grizli^[45], grizli^[46][47], grizzly, niedźwiedź szary^[47] (Ursus arctos horribilis) – podgatunek niedźwiedzia brunatnego, drapieżnego ssaka należącego do rodziny niedźwiedziowatych. Pierwotnie zamieszkiwał rozległe obszary Ameryki Północnej, obecnie głównie północno-zachodnią jej część.

Taksonomia

Takson ten po raz pierwszy naukowo opisał w 1815 roku amerykański przyrodnik George Ord, nadając mu nazwę Ursus horribilis^[3]. Jako miejsce typowe odłowu okazu typowego Ord wskazał „rzekę Missouri, trochę powyżej ujścia rzeki Poplar, na północny wschód od Montany”^[3].

Niedźwiedzie grizli w postawie bojowej

Zasięg występowania

Niedźwiedź grizli występuje w zach. Kanadzie (Jukon, Terytoria Północno-Zachodnie, Kolumbia Brytyjska i Alberta) oraz środkowej części zach. Stanów Zjednoczonych (wytępiony od płd. Wyomingu aż do Meksyku)^[48].

W przeszłości niedźwiedzie te zasiedlały znaczną część dzisiejszych Stanów Zjednoczonych, a ich zasięg na południe ciągnął się aż po Meksyk. Zamieszkiwały Wielkie Równiny i obszary pustynne, gdzie występowały wzdłuż rzek. Grizli zostały wytępione w wielu miejscach, między innymi z regionu Wielkich Równin i całego obszaru na południe od Parków Narodowych Yellowstone i Grand Teton. W amerykańskiej części Gór Skalistych populacje ostały się w Parkach Narodowych Yellowstone i Glacier, w północno-zachodniej Montanie oraz skrajnie północnym Idaho. Duża populacja zamieszkuje Alaskę i północną Kanadę, natomiast populacja w Kolumbii Brytyjskiej i Albercie została mocno przetrzebiona^[49].

Morfologia

Długość ciała wynosi 1–2,8 m^[50], masa 180-680 kg; samce są przeciętnie 1,8 raza cięższe od samic^[51]. Sierść ma barwę od jasnopłowej po ciemnobrązową. Pysk zaokrąglony, uszy krótkie i okrągłe. Pazury przednich łap są bardzo długie, dzięki czemu mogą z powodzeniem grzebać w ziemi. Nazwa grizzly pochodzi od faktu, że niekiedy włosy są biało zakończone, co nadaje im szpakowaty wygląd – ang. grizzled^[49].

Ekologia i zachowanie

Zamieszkują tereny otwarte, takie jak tundra, górskie łąki i wybrzeża^[50]. Preferują obszary położone nad rzekami lub strumieniami^[49]. Są wszystkożerne. Z roślin najczęściej jedzą mięsiste korzenie, owoce (w tym jagody), trawy i rośliny zielne. Zjadają również ryby (w szczególności łososie), gryzonie takie jak świstaki, padlinę i kopytne, np. łosie, karibu i jelenie^[49]. Biegnąc mogą osiągać prędkość 55 km/h^[51].

Zależnie od długości zimy w gawrze mogą spędzić do 7 miesięcy. W styczniu lub lutym samice rodzą od 1 do 4 (przeważnie 2) młodych. Do wiosny opiekują się nimi w gawrze. Matka zajmuje się potomstwem przez kolejne 2 lata; zazwyczaj młode oddzielają się od niej w wieku 2,5 roku. Na wolności grizli dożywają 30 lat, większość ginie jednak przed 25. rokiem życia^[49].

W 2005 roku Werner Herzog nakręcił film Grizzly Man o samozwańczym obrońcy tych niedźwiedzi i dokumentaliście amatorze Timothym Treadwellu^[52].

Przypisy

1. Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.) Ursus arctos horribilis. w: Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. (ang.) [dostęp 2011-06-23]
2. Ursus arctos horribilis, [w:] Integrated Taxonomic Information System  (ang.).
3. G. Ord: North American zoology. W: W. Guthrie: A new geographical, historical, and commercial grammar: and present state of the several kingdoms of the world. Wyd. The Second American Edition improved. Philadelphia: Johnson and Warner, 1815, s. 291. (ang.).
4. A.G. Desmarest: Mammalogie, ou, Description des espèces de mammifères. Paris: Chez Mme. Veuve Agasse, imprimeur-libraire, 1820, s. 164. (fr.).
5. L. Choris: Voyage pittoresque autour de monde : avec des portraits de sauvages d'Amérique, d'Asie, d'Afrique, et des iles du Grand océan; des paysages, des vues maritimes, et plusieurs objets d'histoire naturelle; accompagné de descriptions par le Baron Cuvier, et A. de Chamisso, et d'observations sur les crânes humains, par m. le docteur Gall. Paris: Imprimerie de Firmin Didot, 1822, s. ryc. 27. (fr.).
6. C.E.H. Smith: upplement on the Carnivora. W: G. Cuvier: The animal kingdom: arranged in conformity with its organization. Cz. 2. London: Printed for G.B. Whittaker, 1827. (ang.). Brak numerów stron w książce
7. W. Swainson: Animals in menageries. London: Printed for Longman, Orme, Brown, Green, & Longmans, and John Taylor, 1838, s. 54. (ang.).
8. S.F. Baird: Reports of explorations and surveys, to ascertain the most practicable and economical route for a railroad from the Mississippi River to the Pacific Ocean. T. 8. Cz. 1. Washington: A.O.P. Nicholson, Printer, 1858, s. 224. (ang.).
9. D.G. Elliot. Description of twenty-seven apparently new species and subspecies of mammals. „Publication. Field Columbian Museum. Zoological series”. 3 (14), s. 257, 1903. (ang.). 
10. Merriam 1914 ↓, s. 178.
11. Merriam 1914 ↓, s. 180.
12. Merriam 1914 ↓, s. 181.
13. Merriam 1914 ↓, s. 183.
14. Merriam 1914 ↓, s. 184.
15. Merriam 1914 ↓, s. 190.
16. Merriam 1914 ↓, s. 191.
17. Merriam 1914 ↓, s. 192.
18. Merriam 1914 ↓, s. 193.
19. Merriam 1914 ↓, s. 194.
20. Merriam 1916 ↓, s. 134.
21. Merriam 1916 ↓, s. 135.
22. Merriam 1916 ↓, s. 141.
23. Merriam 1916 ↓, s. 148.
24. Merriam 1916 ↓, s. 149.
25. Merriam 1916 ↓, s. 150.
26. Merriam 1916 ↓, s. 152.
27. Merriam 1918 ↓, s. 33.
28. Merriam 1918 ↓, s. 37.
29. Merriam 1918 ↓, s. 38.
30. Merriam 1918 ↓, s. 40.
31. Merriam 1918 ↓, s. 49.
32. Merriam 1918 ↓, s. 50.
33. Merriam 1918 ↓, s. 51.
34. Merriam 1918 ↓, s. 54.
35. Merriam 1918 ↓, s. 55.
36. Merriam 1918 ↓, s. 56.
37. Merriam 1918 ↓, s. 64.
38. Merriam 1918 ↓, s. 65.
39. Merriam 1918 ↓, s. 66.
40. Merriam 1918 ↓, s. 81.
41. Merriam 1918 ↓, s. 82.
42. Merriam 1918 ↓, s. 83.
43. Merriam 1918 ↓, s. 90.
44. Merriam 1918 ↓, s. 132.
45. W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 152. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
46. Praca zbiorowa: Zwierzęta: encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 130. ISBN 83-01-14344-4.
47. K. Kowalski (redaktor naukowy), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska, L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8. Brak numerów stron w książce
48. D.L. Garshelis: Family Ursidae (Bears). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier: Handbook of the Mammals of the World. Cz. 1: Carnivores. Barcelona: Lynx Edicions, 2009, s. 495. ISBN 978-84-96553-49-1. (ang.).
49. Grizzly Bear. National wildlife Federation. [dostęp 2017-04-19].
50. Alina Bradford: Grizzly Bear Facts. Live Science, 18 kwietnia 2016. [dostęp 2017-04-19].
51. Grizzly bear (Ursus arctos horribilis). [w:] ECOS Environmental Conservation Online System [on-line]. US Fish&Wildlife Serive. [dostęp 2017-04-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (15 stycznia 2017)].
52. Grizzly Man w bazie IMDb (ang.)

Bibliografia

• C.H. Merriam. Descriptions of the thirty apparently new grizzly and brown bears from North America. „Proceedings of the Biological Society of Washington”. 27, s. 173–196, 1914. (ang.). 
• C.H. Merriam. Nineteen apparently new grizzly and brown bears from western America. „Proceedings of the Biological Society of Washington”. 29, s. 133–154, 1916. (ang.). 
• C.H. Merriam: Review of the grizzly and big brown bears of North America (genus Ursus) with description of a new genus, Vetularctos. Washington, D.C.: Government Printing Office, 1918, s. 1–136, seria: North American fauna. (ang.).

Kontrola autorytatywna (takson):

• NKC: ph115257

Encyklopedie internetowe:

• PWN: 3907927
• Britannica: animal/grizzly-bear
• БРЭ: 1930977
• SNL: grizzlybjørn

Identyfikatory zewnętrzne:

• EoL: 1241477
• GBIF: 6163845
• iNaturalist: 125461
• ITIS: 202385
• NCBI: 116960
• CoL: 5LPWV