Michał Elwiro Andriolli

Elwiro Michał Andriolli

Michał Elwiro Andriolli (fotografia portretowa)
Data i miejsce urodzenia	14 listopada 1836 Wilno
Data i miejsce śmierci	23 sierpnia 1893 Nałęczów
Narodowość	Polak
Dziedzina sztuki	malarstwo rysunek
Epoka	romantyzm
Muzeum artysty	Biograficzne Muzeum Elwiro Michała Andriollego w Józefowie

Tablica nagrobna z cmentarza w Nałęczowie

Michał Elwiro Andriolli – metrykalnie Elwiro Michał Andriolli^[1][2][3] (ur. 14 listopada^[4][5] 1836 roku w Wilnie, zm. 23 sierpnia 1893 roku w Nałęczowie) – polski rysownik, ilustrator i malarz, przedstawiciel romantyzmu. Mąż rzeźbiarki Natalii Andriolli z d. Tarnowskiej.

Rodzina

Elwiro [Elwiryon^[6]] Michał Andriolli był synem Franciszka Andriollego oraz polskiej szlachcianki herbu Nowina Petroneli Gośniewskiej córki Michała i Anny Toszewskiej. Ojciec Elwiro Michała Andriollego – Francesco Andriolli urodził się w 1794 r. w Brentonico^[7] w pobliżu miasta Rovereto w Tyrolu, obecnie leżącym we Włoszech. W 1812 r. uczestniczył w kampanii napoleońskiej, a po klęsce Wielkiej Armii, w randze kapitana, trafił do niewoli rosyjskiej. W 1818 osiadł w Wilnie, gdzie wkrótce rozpoczął współpracę z „Kurierem Litewskim”, nazywając się „artystą wydoskonalonym w snycerstwie tak z drzewa, jako też i z kamienia”. W 1827 przyjął poddaństwo rosyjskie i wkrótce się ożenił. W 1832 Francesco Andriolli złożył w Wilnie egzamin uprawniający go do wykonywania zawodu dekoratora i malarza oraz do wykładania rysunku w szkołach powiatowych. Po przedłożeniu kilku prac do oceny przez Cesarską Akademię Sztuk Pięknych w Petersburgu, w 1839 zdobył wysoko ceniony dyplom akademii. Francesco Andriolli zmarł pod koniec lat sześćdziesiątych, miał pięcioro dzieci, z których Erminio (starszy brat Elwira), Adela (młodsza siostra Elwira) oraz Elwiro dożyli pełnoletniości^[8][9].

Życiorys

List Andriollego do Władysława Bełzy

Elwiro Michał Andriolli, według metryki chrztu Elwiryon Michał Andriolli^[10], według oficjalnych dokumentów Elwiro (Elwir) Michał Andriolli lub Elwiro Francewicz Andriolli, znany również jako Michał Elwiro Andriolli, Michał Andriolli lub Michał Francewicz Andriolli jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych ilustratorów literatury polskiej i obcej drugiej połowy XIX w. Artysta urodził się w Wilnie 14 listopada 1836, a 5 grudnia tegoż roku został ochrzczony w wileńskim kościele (wg kalendarza juliańskiego odpowiednio 2 listopada i 23 listopada 1836). Pierwszym po ojcu mistrzem i nauczycielem chłopca był zamożny ziemianin, utalentowany malarz oraz rysownik Antoni Zaleski, który wywarł ogromny wpływ na rozwój zainteresowań przyszłego artysty.

W latach 1855–1858 studiował Andriolli w Moskiewskiej Szkole Malarstwa i Rzeźby pod kierunkiem S. Zaranki oraz w Cesarskiej Akademii Sztuk Pięknych w Sankt Petersburgu, a od 1861 w Akademii Świętego Łukasza w Rzymie. W 1857 roku za Portret studenta Akademia w Petersburgu nadała mu tytuł „niekłassnyj chudożnik”. Andriolli uczestniczył w powstaniu styczniowym w oddziale Ludwika Narbutta. Po klęsce insurekcji ukrywał się pod nazwiskiem Malinowski, a następnie Brzozowski; w październiku aresztowano go w Petersburgu. Po aresztowaniu w 1864 uciekł z więzienia i przedostał się do Londynu, a następnie do Paryża. Do kraju wrócił jako emisariusz Komitetu Emigracji Polskiej; w 1866 ponownie został aresztowany i zesłany do Wiatki w środkowej Rosji^[11]. Ułaskawiony w 1871, przyjechał do Warszawy, gdzie pracował jako ilustrator.

W 1873 zakupił ziemię i zamieszkał w Stasinowie koło ówczesnego Nowomińska (dziś w granicach Mińska Mazowieckiego). W 1877 poślubił młodszą o 19 lat Natalię Tarnowską. Nowe wyzwania oraz tragiczne wydarzenie z 1878 roku – śmierć półtorarocznej córeczki, a następnie śmierć matki, a także krajobrazowe zafascynowanie doliną Świdra przyczyniły się do zmiany miejsca pobytu.

W 1880 osiedlił się na północ od Karczewa, w folwarku Anielin (ok. 200 hektarów na terenie dzisiejszego Otwocka i Józefowa), zakupionym od Zygmunta Kurtza, byłego właściciela majątku Otwock Wielki. W swojej posiadłości nad Świdrem artysta wybudował według własnych projektów oprócz swej willi również kilkanaście domów na wynajem, nadając im specyficzny styl, dla którego określenia przyjęła się później nazwa świdermajer, wymyślona już w XX wieku przez Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego^[12] (forma pośrednia pomiędzy stylem mazowieckim i szwajcarskich schronisk alpejskich). Andriolli był prekursorem działalności letniskowej i wypoczynkowej na terenie dzisiejszego Józefowa, Świdra i Otwocka, czym istotnie przyczynił się do rozwoju tych miejscowości.

W marcu 1883 artysta wyjechał razem z żoną do Paryża, gdzie zamieszkali u Władysława Mickiewicza – najstarszego syna Adama Mickiewicza. Do 1886 pracował jako ilustrator przede wszystkim dla wydawców Firmin-Didot i Hachette. Jego małżeństwo z Natalią, na które mocno wpłynęła śmierć małoletniej córki, zakończyło się ostatecznie w 1887. Para rozwiodła się z orzeczeniem winy po jego stronie^[13]. Andriolli żył i pracował w różnych krajach, współpracował i przyjaźnił się z wieloma polskimi pisarzami, publicystami i osobami powszechnie znanymi^[14]. Od 1871 jego losy były związane z Warszawą, a także z obszarami południowo-wschodniego Mazowsza, do których należą dzisiejsze miejscowości: Mińsk Mazowiecki, Kałuszyn, Karczew, Otwock i Józefów, oraz odleglejszy Nałęczów, gdzie twórca zmarł i został pochowany^{[8][9][15][16][17][18]}.

Twórczość artystyczna

Okładka powieści Maria Antoniego Malczewskiego (1876) autorstwa Michała Andriollego

Andriolli specjalizował się w malarstwie oraz grafice. Posługiwał się głównie ołówkiem, tuszem oraz gwaszem. Współpracował m.in. z polskimi czasopismami ilustrowanymi: „Tygodnik Illustrowany”, „Kłosy”, „Tygodnik Powszechny”, „Biesiada Literacka”, „Wieniec”, dla których wykonał wiele ilustracji przedstawiających obiekty zbudowane na ziemiach Rzeczypospolitej (znajdujących się na obecnych terytoriach Polski, Litwy, Ukrainy i Białorusi) – wielu już dziś nieistniejących.

Był wziętym ilustratorem książkowym, który współpracował z warszawskimi, paryskimi i londyńskimi wydawcami. Spośród najbardziej znanych utworów literatury polskiej i obcej ilustrowanych przez Andriollego, należy wymienić takie jak: Stara baśń J.I. Kraszewskiego, Lilla Weneda J. Słowackiego, Meir Ezofowicz E. Orzeszkowej, Urodzony Jan Dęboróg W. Syrokomli, Pamiętniki kwestarza I. Chodźki, Marya A. Malczewskiego oraz Ostatni z Mohikanów J.F. Coopera, Legenda wieków W. Hugo czy Romeo i Julia W. Szekspira. Artysta intensywnie pracował nad obrazami do dzieł Adama Mickiewicza, będąc autorem m.in. najbardziej znanych i dotąd najpopularniejszych ilustracji do Pana Tadeusza.

Osobną część twórczości Andriollego stanowi malarstwo olejne, w szczególności malarstwo religijne. Andriolli wykonał obrazy dla świątyń prawosławnych w Wiatce (Kirów, Rosja) i dla kościołów katolickich w Karczewie, Kownie, Nowogrodzie i Kałuszynie^{[15][16][19][9][20]} oraz w okolicy Otwocka^[21].

Jego cykle ilustracyjne wprawdzie formalnie pokrewne były podobnej twórczości Gustawa Doré, lecz silnie osadzone w polskiej tradycji i obyczajowości, reprezentatywne dla rodzimej kultury szlacheckiej. Fantazyjne i o brawurowym rysunku, dokumentowały również codzienność życia Warszawy (dla czasopism Andriolli pisywał ilustrowane korespondencje). Jednakże wskutek uporczywego pozostawania w tej samej konwencji i maniery powielania kompozycji wcześniejszych, artysta w ostatnim dziesięcioleciu stopniowo tracił popularność w kraju^[21].

Prace swe wystawiał na Salonach paryskich, w petersburskiej Akademii Sztuk Pięknych i w warszawskiej „Zachęcie”, jak również na licznych ekspozycjach indywidualnych^[21].

Spuścizna Andriollego

• Grafika i malarstwo^{[9][15][19][22][20]}.
• Architektura świdermajer, styl nadświdrzański (świdermajer), wilegiatura linii otwockiej^{[16][17][18][23][24]}.

Ilustracje w wydaniach utworów^[25]

Dyngus

Pan Tadeusz

Konrad Wallenrod

Konrad Wallenrod – cz. IV, Powrót Litwinów

Ostatni Mohikanin

Powódź na Wiśle w 1813

Śmierć Ludwika Narbutta w Dubiczach (litografia,1864–1865)

Władysław Bełza

Kobieta w poezji polskiej, 1885

Antologia polska, 1887

Ignacy Chodźko

Pamiętniki kwestarza, 1881

James Fenimore Cooper

Le Dernier des Mohicans, 1884

L’Espion, 1884

Les Pionniers, 1885

La Prairie, 1885

Deotyma (Jadwiga Łuszczewska)

Branki w jasyrze, 1889

Eryk Jachowicz

Ilustrowany przewodnik po Warszawie, 1893

Józef Ignacy Kraszewski

Stara baśń, 1879

Witolorauda, 1879

Dwa światy, 1881

Powieść bez tytułu, 1881

Chata za wsią, 1881

Kunigas, 1882^[26]

Bajeczki, 1882

Antoni Malczewski

Marya, 1876

Adam Mickiewicz

Pan Tadeusz, 1882^[27]

Konrad Wallenrod, 1883

Ballady i romanse, sonety, sonety krymskie i pomniejsze poezje, 1891^[28]

Pani Twardowska

Lilie

Czaty

Ludwik Niemojowski

Obrazki Syberii, 1875^[29]

Eliza Orzeszkowa

Meir Ezofowicz, 1879^[30]

Niziny, 1885^[31]

Dziurdziowie^[32]

Adam Pług

Bakałarze, 1875

Duch i krew, 1875

Sroczka, 1875

Trzy legendy z dawnych lat, 1889

Henryk Rzewuski

Les récits d’un vieux gentilhomme polonais, 1865^[33]

Votum, 1875

Pamiątki starego szlachcica litewskiego, 1884

William Szekspir

Romeo et Juliette, 1886^[34]

Juliusz Słowacki

Lilla Weneda, 1883^[35]

Balladyna

W Szwajcarii

Władysław Syrokomla

Święty Franciszek z Asyżu, 1857

Urodzony Jan Dęboróg, 1880

Kazimierz Władysław Wóycicki

Klechdy. Starożytne podania i powieści ludowe, 1876

Czasopisma publikujące ilustracje Andriollego^[25]

Czasopisma w języku polskim

Tygodnik Ilustrowany

Kłosy

Tygodnik Powszechny

Biesiada Literacka

Wieniec

Czasopisma w języku francuskim

La Chasse illustrée

Le Monde illustré

Le Figaro illustré

Czasopisma w języku włoskim

L’Illustrazione Italiana

Czasopisma w języku angielskim

The Graphic

Malarstwo Andriollego^[25]

Gwasz

Walka powstańcza (Scena z powstania 1863 roku), 1889, Muzeum Narodowe w Krakowie^[36].

Skąd Litwini wracali?..., 1892, Muzeum Narodowe w Warszawie^[37].

Malarstwo olejne

Święty Jan Apostoł, 1868–1871, Muzeum im. Wiktora i Apolinarego Wasniecowych w Kirowie, Rosja^[38].

Pejzaż morski, 1868–1871, Muzeum im. Wiktora i Apolinarego Wasniecowych w Kirowie, Rosja^[38].

Elena Karłowna Lichanowa, 1868–1871, zbiory Alberta Lichanowa, Moskwa, Rosja^[38].

Bogurodzica z dzieciątkiem, 1870, Muzeum Krajoznawcze w Słobodskoj, Rosja^[38].

Portret kobiety, 1874, Muzeum im. Wiktora i Apolinarego Wasniecowych w Kirowie, Rosja^[38].

Upamiętnienie

22 lutego 1980 w Warszawie jednej z ulic na terenie obecnej dzielnicy Bemowo zostało nadanie imię Michała Elwira Andriollego^[39]. Także jedna z ulic w Otwocku i Nałęczowie nosi imię Michała Elwira Andriollego.

Zobacz też

Przypisy

1. Robert Lewandowski, Imiona Andriollego. Materiały źródłowe, w: „Rocznik Józefowski”, tom 1(2015), s. 99–106.
2. Przemek Skoczek, Elwiro wpycha się przed Michała, w: „Linia Otwocka”, 10.08.2016.
3. Andriolli.
4. Andriolli urodził się 14 listopada w Wilnie, a 5 grudnia 1836 został ochrzczony w wileńskim kościele (wg kalendarza juliańskiego odpowiednio 2 listopada i 23 listopada 1836).
5. Robert Lewandowski: Imiona Andriollego. Materiały źródłowe, w: „Rocznik Józefowski”, tom 1(2015), s. 99–106. http://www.rocznikjozefowski.pl/images/RJ_web.pdf http://www.andriollowka.pl/archiwum/gazeta/andriolowka_79.pdf.
6. Imiona Andriollego. Materiały źródłowe, w: „Rocznik Józefowski”, tom 1(2015), s. 101. http://www.rocznikjozefowski.pl/images/RJ_web.pdf.
7. http://www.andriollowka.pl/archiwum/gazeta/andriolowka_79.pdf
8. Janina Wiercińska: Andriolli. Opowieść biograficzna, Warszawa 1981.
9. Robert Lewandowski: Andriolli... właściciel obu brzegów Świdra... Józefów 2006.
10. Robert Lewandowski, w: Polski Słownik Biograficzny. Zeszyt 207, tom L, s.XIII (Uzupełnienia i sprostowania), Warszawa – Kraków 2014–2015.
11. Wiatka Andriollego.
12. Świdermajer.
13. JaninaJ. Wiercińska JaninaJ., Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających (zmarłych przed 1966 r.). Malarze, rzeźbiarze, graficy, t. 1, Wrocław 1971, s. 31–32 .
14. Listy Andriollego do Władysława Bełzy (podpisane: Andriolli, Andriollego, Elwiro Andriolli, Michał), rękopis w Bibliotece Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, sygn. 6197/I. [Listy Michała E. Andriollego do Władysława Bełzy z lat 1881–1891. Sztuk 16].
15. Henryk Piątkowski, Henryk Dobrzycki: Andriolli: w sztuce i życiu społecznem. Józefów 2011 [repr., oryg.: Warszawa: nakł. Henryka Dobrzyckiego, 1904].
16. Robert Lewandowski: Brzegi Andriollego. Józefów 2010.
17. Robert Lewandowski: Kronenberg, Andriolli i wilegiatura, czyli podwarszawskie letniska linii otwockiej. Józefów 2011.
18. Robert Lewandowski: Twórcy stylu świdermajer. Józefów 2012.
19. Janina Wiercińska (opr.), Władysława Jaworska (red.): Andriolli – świadek swoich czasów. Listy i wspomnienia. Źródła do Dziejów Sztuki Polskiej, t. 16, Wrocław 1976.
20. Biuletyny.
21. Anna Lewicka-Morawska, Marek Machowski, Maria Anna Rudzka: Słownik malarzy polskich. T. 1: Od średniowiecza do modernizmu. Warszawa: Wydawnictwo „Arkady”, 1998, s. 9.
22. Gabriela Socha: Andriolli i rozwój drzeworytu w Polsce. Wrocław 1988.
23. Świdermajer Team https://www.facebook.com/swidermajerteam/.
24. Zob. wystawa pt. Miasteczko w stylu świdermajer. Dziedzictwo Andriollego, https://archive.ph/143E0.
25. Por. Robert Lewandowski: Brzegi Andriollego. Józefów 2010, s. 38–40.
26. Kunigas. Powieść z podań litewskich przez J. I. Kraszewski ; z piętnastu drzeworytami M.E. Andriollego [online], polona.pl [dostęp 2018-09-08] .
27. Pan Tadeusz. Adam Mickiewicz ; z il. E. M. Andriollego, wyd. 1882 [online], polona.pl [dostęp 2018-09-08] .
28. Ballady i romanse, sonety miłośne, sonety krymskie i pomniejsze poezye. Adam Mickiewicz ; z il. E. M. Andriollego [online], polona.pl [dostęp 2018-09-08] .
29. Obrazki Syberyi przez Ludwika Niemojowskiego ; il. E. M. Andriolli [online], polona.pl [dostęp 2018-09-08] .
30. Meir Ezofowicz. Powieść z życia Żydów przez Elizę Orzeszkową ; z 26 il. M. Andriollego [online], polona.pl [dostęp 2018-09-08] .
31. Niziny. Powieść. Eliza Orzeszkowa [online], z il. E.M. Andriollego, polona.pl [dostęp 2018-09-08] .
32. Dziurdziowie. Powieść. Eliza Orzeszkowa ; z il. E. M. Andriollego, wyd. 1888 [online], polona.pl [dostęp 2018-09-08] .
33. Les récits d’un vieux gentilhomme polonais trad. préf. et notes par Ladislas Mickiewicz; avec eaux fortes et ill. de Bronislas Zaleski et Elviro Andriolli [online], polona.pl [dostęp 2018-09-08] .
34. Oferta Aquila [online], andriollowka.pl [dostęp 2024-04-28] .
35. Lilla Weneda. Tragedya w pięciu aktach przez Juliusza Słowackiego ; il. A. M. Andriolli [online], polona.pl [dostęp 2018-09-08] .
36. http://www.andriollowka.pl/archiwum/gazeta/andriolowka_99.pdf
37. Zaproszenie do Karczewa.cdr [online], andriollowka.pl [dostęp 2024-04-28] .
38. http://www.andriollowka.pl/archiwum/gazeta/andriolowka_98.pdf
39. Uchwała nr 60 Rady Narodowej Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 22 lutego 1980 r. w sprawie nadania nazw ulicom, „Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy, Warszawa, dnia 29 czerwca 1980 r., nr 8, poz. 6, s. 2.

Bibliografia

• RobertR. Lewandowski RobertR., Andriolli... właściciel obu brzegów Świdra..., Józefów: Robert Lewandowski, 2006, ISBN 83-924935-0-8, ISBN 978-83-924935-0-1, OCLC 750717745 . Brak numerów stron w książce
• RobertR. Lewandowski RobertR., Brzegi Andriollego, Józefów: Robert Lewandowski, 2010, ISBN 978-83-929130-1-6, OCLC 750717692 . Brak numerów stron w książce
• RobertR. Lewandowski RobertR., Kronenberg, Andriolli i wilegiatura, czyli podwarszawskie letniska linii otwockiej, Józefów: Robert Lewandowski, 2011, ISBN 978-83-933117-1-2, OCLC 838714138 . Brak numerów stron w książce
• RobertR. Lewandowski RobertR., Twórcy stylu świdermajer, Józefów: Wydawnictwo Świdermajer, 2012, ISBN 978-83-933117-2-9 . Brak numerów stron w książce
• Robert Lewandowski, w: Polski Słownik Biograficzny. Zeszyt 207, tom L, s.XIII (Uzupełnienia i sprostowania), Warszawa – Kraków 2014–2015, ISBN 978-83-63352-53-0.
• Henryk Piątkowski, Henryk Dobrzycki: Andriolli: w sztuce i życiu społecznem. Józefów 2011 [repr., oryg.: Warszawa: nakł. Henryka Dobrzyckiego, 1904.], ISBN 978-83-929130-5-4.
• Gabriela Socha: Andriolli i rozwój drzeworytu w Polsce. Wrocław 1988, ISBN 83-04-02685-6.
• JaninaJ. Wiercińska JaninaJ., Andriolli. Opowieść biograficzna, Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1981, ISBN 83-205-3215-9, OCLC 830251717 . Brak numerów stron w książce
• Janina Wiercińska (opr.), Władysława Jaworska (red.): Andriolli – świadek swoich czasów. Listy i wspomnienia. „Źródła do Dziejów Sztuki Polskiej”, t. 16, Wrocław 1976.
• http://www.andriollowka.pl/
• http://www.rocznikjozefowski.pl/

Zobacz w Wikiźródłach Ilustracje Andriollego do Pana Tadeusza (1881)

Linki zewnętrzne

• Twórczość Michała Elwiro Andriolli
• Biograficzne Muzeum Elwiro Michała Andriollego
• Strona www poświęcona artyście
• Fundacja Andriollego
• 2011 – Inauguracja Roku Andriollego na Mazowszu
• 2011 – Rok Andriollego na Mazowszu. Wystawa w Centrum Historycznym Ziemi Karczewskiej Muzeum „Stara Plebania”
• Wystawa 2006 – Andriolli i rozwój drzeworytu w Polsce. Wernisaż wystawy. andriollowka.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-11-20)].
• Wystawa 2011 – Andriolli. andriollowka.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-11-20)].
• Wystawa 2011 – Kronenberg, Andriolli i wilegiatura, czyli podwarszawskie letniska linii otwockiej
• Wystawa 2012 – Zaczarowane domy Andriollego. andriollowka.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-11-20)].
• Wystawa 2013 – Nieznane szczegóły z życia Andriollego 1863–1872. andriollowka.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-11-20)].
• Wystawa 2015 – Sceny walki w twórczości Elwiro Michała Andriollego. andriollowka.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-11-20)].
• Wystawa 2015 – Miasteczko w stylu świdermajer. Dziedzictwo Andriollego
• Dziedzictwo Andriollego – Świdermajer Team
• Wydawnictwo Świdermajer. swidermajer.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-24)].
• Kolekcja książek z ilustracjami Michała Elwiro Andriollego w bibliotece Polona

Kontrola autorytatywna (osoba):

• ISNI: 0000000108998408
• VIAF: 50025644
• ULAN: 500073832
• LCCN: n80148723
• GND: 118973819
• BnF: 11888842d
• SUDOC: 026686813
• SBN: NAPV073435
• NLA: 35866652
• NKC: jx20070207001
• NTA: 140204342, 418729506
• Open Library: OL1698552A
• PLWABN: 9810608794705606
• NUKAT: n94250111
• J9U: 987007257614905171
• LNB: 000138887

Encyklopedie internetowe:

• PWN: 3869325