Édouard Joseph Dantan, Salon 1880, 1880Karykatura publiczności Salonu, 1840Karykatura Honoré Daumier, Darmowy dzień Salonu (z podpisem: Dzień, gdy wejście jest bezpłatne. Dwadzieścia pięć stopni gorąca[1]), 1852Karykatura Honoré Daumier ukazująca mieszczan, zbulwersowanych pokazanymi na salonie wizerunkami Wenus
Salon – czasowa wystawa, prezentowana publicznie, przedstawiająca dorobek współczesnych artystów. Salony organizowane są cyklicznie, przeważnie przez instytucje.
Termin „salon” odnosi się przede wszystkim do Salonu Paryskiego (fr.Salon de Paris), mającego dominującą pozycję w życiu artystycznym XIX-wiecznej Europy. Aż do 1881 roku był instytucją kontrolowaną przez Akademię, włączoną w administrację państwową. Salon miał monopol w zakresie wystawiania dzieł. Prezentował sztukę oficjalną, akademicką, przyznając najlepszym pracom nagrody i zazwyczaj nie dopuszczając na wystawę prac nowatorskich i niezgodnych z obowiązującą doktryną. Było to przyczyną powstawania od końca XIX wieku niezależnych instytucji.
Salon paryski
Pierwszy salon artystyczny został zorganizowany w Paryżu za Ludwika XIV w 1667 roku, w Salon Carré w Luwrze (stąd jego nazwa). Pokazywano na nim nagrodzone prace studentów i członków Królewskiej Akademii Malarstwa i Rzeźby. Początkowo paryskie salony odbywały się nieregularnie, od 1737 – co rok lub dwa lata[2]. Po czasach rewolucji francuskiej wprowadzono zmiany w zasadach przyjmowania prac – odtąd swoje prace mógł zgłosić każdy artysta[3]. Lokalizacja salonu w Luwrze przetrwała do Drugiego Cesarstwa (1852–70), gdy przeniesiono go do Palais-Royal, a potem Palais de l’Industrie. Salon umożliwił kontakt publiczności ze sztuką i wykształcenie się krytyki artystycznej ("salonem" nazywano wówczas także artykuły i recenzje z salonów, pisane m.in. przez Charles’a Baudelaire’a i Denisa Diderota).
Choć w XIX wieku podobne wystawy organizowano także przy innych szkołach artystycznych w Europie, to jednak właśnie paryski salon stał się tym najważniejszym; w 1841 roku miało go odwiedzić milion osób[4].
Wszystkie akademie urządzały wystawy, ale pod słowem „salon” rozumie się Salon paryski, co jest odbiciem dominującej roli Paryża w życiu artystycznym ubiegłego stulecia. Zresztą, jak można sądzić po wielkim odzewie prasowym, Salony były istotnie wydarzeniem, rodzajem festiwalu artystycznego, ściągającego nie tylko znawców i nabywców, ale także tłumy ciekawych i ciekawskich, szukających rozrywki, nowości, plotek[5].
W 1748 roku wprowadzono instytucję jury, które decydowało o dopuszczeniu dzieł na wystawę. Skład i zasady wyboru członków jury były dość często zmieniane, a nawet samo jury likwidowane (tak było podczas salonu za rewolucji francuskiej w 1791 roku)[6]. Jury wybierało państwo, potem składało się z członków Akademii czy wreszcie z osób wybieranych przez samych artystów. Ciało to szybko stało się celem krytyki, podobnie jak sam salon (salon krytykował np. Honoré Daumier w swoich karykaturach; losy odrzucanego przez salon artysty przedstawił Émile Zola w powieści Dzieło). Niemniej jednak stale zwiększająca się liczba dzieł (w 1801 wystawiono 485 obrazów[3], w 1806 – 707, w 1848 – 5180[6]) w zasadzie wykluczała możliwość zlikwidowania wstępnej selekcji; odrzucana liczba dzieł ciągle rosła. W 1855 roku Gustave Courbet otwarcie zamanifestował swój sprzeciw, pokazując swoje odrzucone przez jury Wystawy Powszechnej obrazy w baraku z napisem „Realizm”. W tym czasie, za Drugiego Cesarstwa, zaczęła już wyrastać poważna konkurencja dla salonu: prywatne galerie[7]. W 1863 liczba dzieł nieprzyjętych na salon sięgnęła trzech tysięcy[8]. Napoleon III polecił pokazanie odrzuconych dzieł na odrębnej wystawie, tzw. Salonie Odrzuconych:
Liczne reklamacje zostały przedłożone Cesarzowi w związku z dziełami odrzuconymi przez jury Salonu. Jego Cesarska Mość, pragnąc żeby publiczność oceniła słuszność tych reklamacji, postanowił, że dzieła artystów odrzuconych zostaną pokazane w innej części Palais de l’Industrie. Artyści, którzy nie chcą brać udziału w tej wystawie, będą mogli wycofać swoje prace po zawiadomieniu administracji. Wystawa zostanie otwarta 15 maja. Prace można wycofać do 7 maja; po upływie tego terminu zostaną one umieszczone w salach wystawowych[9].
Salon Odrzuconych stał się zatem widomym znakiem, że dotychczasowy system się wyczerpał. W 1863 roku pokazano na nim m.in. Śniadanie na trawieManeta i Dziewczynę w bieliWhistlera. Oba (a zwłaszcza Śniadanie...) spotkały się z niechęcią zarówno ze strony krytyki, jak i publiczności. Salon Odrzuconych pozbawiony powagi oficjalnego Salonu stał się miejscem odwiedzanym przez szukający rozrywki tłum, ale także istotnym środkiem rozpowszechnienia sztuki impresjonistów.
W 1881 roku, za Trzeciej Republiki, i ten quasi-monopol salonu został złamany: republikanie zadecydowali o wycofaniu się z opieki nad Salonem; pieczę nad nim przejęło Société des Artistes Français. Wkrótce salonowi wyrosła konkurencja. W 1884 miał miejsce pierwszy Salon Niezależnych, zorganizowany przez artystów zniechęconych do jury i nagród. W 1890 powstał Salon organizowany przez Société Nationale des Beaux-Arts, a na początku XX – Salon d'Automne (Salon Jesienny).
Przypisy
↑Un jour oú l'on ne paye pas. Vingt cinq degrés de chaleur.
↑Nowa encyklopedia powszechna PWN, Warszawa 1996, s. 707.
↑ abThe Dictionary of Art, Oxford 1996, t. 24, s. 171.
↑The Dictionary of Art, Oxford 1996, t. 24, s. 172.