Medal Półwyspu (ang.The Peninsular Medal) oraz Krzyż Złoty Półwyspu (The Peninsular Gold Cross)[1] inaczej zwane Medal Złoty Armii (Army Gold Medal) lub Krzyż Złoty Armii (Army Gold Cross)[2] – odznaczenie wojskowe ustanowione w 1810. Jeden z pierwszych medali kampanii brytyjskich, nadawany oficerom wojsk lądowych w randze co najmniej dowódcy batalionu za sukcesy w dowodzeniu w latach 1806–1814, przeważnie za działania podczas wojny na Półwyspie w czasie wojen napoleońskich przeciwko Francuzom[3][2].
Wygląd Krzyża Złotego jest pierwowzorem najwyższego brytyjskiego odznaczenia – Krzyża Wiktorii[4][5][6].
Odpowiednikiem tego medalu dla wszystkich uczestników danej bitwy, czyli również zwykłych żołnierzy, był autoryzowany w 1847 roku Medal Służby Ogólnej Wojskowej, obejmujący kampanie w latach 1793–1814. Osoby odznaczone wcześniej Krzyżem Półwyspu lub Medalem Półwyspu nie były nim nagradzane[3].
Historia i wygląd
Król Wilhelm II Holenderski z Krzyżem Złotym za sześć bitew wiszącym na wstążce z dziurki od guzika
Pierwsze nadania złotego medalu miały być nagrodą dla trzynastu starszych oficerów dowodzących w zwycięskiej bitwie pod Maidą 4 lipca 1806 roku przeciwko Francuzom. Awers medalu przedstawiał ozdobioną liściem laurowym głowę Jerzego III oraz napis „GEORGE III REX”, a na rewersie figurę Brytanii z rzucaną włócznią w prawej i tarczą z symbolem unii (jak w brytyjskiej fladze) w lewej ręce, a ponad nią kobiecą postać zwycięstwa z wieńcem w dłoni. Na nich umieszczono napis „MAIDA. JUL. IV. MDCCCVI” z symbolem Sycylii ponad nim (tzw. trinacria jak na fladze Sycylii) i skrzyżowanymi włóczniami poniżej[3].
Marszałek polny Henry Paget z dwoma Medalami Złotymi na szyi (mały i duży) za bitwy Sahagún i Benavente w 1808
W 1810 zuniformowano wygląd złotego medalu i rozpoczęto nadawanie go za inne bitwy, a napisy: Roleia, Vimeira, Sahagun, Benevente, Corunna i Talavera pojawiły się na rewersie w miejsce poprzedniego[3].
Istniały trzy rodzaje tego odznaczenia:
Mały Złoty Medal o średnicy 38 mm, noszony na wstążce wystającej z dziurki od guzika w mundurze, przeznaczony dla oficerów polowych lub osób dowodzących batalionem, w którym poległ dowódca, oraz dla oficerów artylerii, inżynierów, adiutantów, generałów sztabowych i wojskowych sekretarzy[3].
Duży Złoty Medal o średnicy 54 mm, noszony na szyi, jako nagroda dla generałów. Na awersie posiadał kobiecą figurę zwycięstwa w hełmie na głowie, siedzącą na globie, trzymającą w lewej ręce gałąź palmową, a w prawej – wieniec laurowy. Za nią, na wysokości kolan, umieszczono głowę brytyjskiego lwa, a lewa dłoń przytrzymywała tarczę unii, stojącą koło figury. Rewers miał tylko napis z miejscem bitwy otoczony wieńcem laurowym[3].
Krzyż Złoty o szerokości 38 mm, noszony w przypadku czterech nadań; kolejne nadania powyżej czterech oznaczano na wstążce za pomocą dodatkowych złotych klamer. Odznaka krzyża miała kształt krzyża kawalerskiego, na którego każdym z ramion opisano po jednej nazwie miejsca zwycięskiej bitwy, z umieszczonym w środku stojącym lwem skierowanym w prawo. Krzyż mocowano do wstążki za pomocą zawieszki w kształcie dużego, ozdobnego pierścienia zawieszonego na małym kółeczku[3].
Od 1813 dozwolone było noszenie tylko jednego medalu, więc noszono tylko pierwszy z nich z pierwszą bitwą na rewersie (lub jeden krzyż z nazwami pierwszych czterech bitew na ramionach), a każde kolejne nadania oznaczane były przy pomocy okucia na wstążce w postaci złotej, masywnej klamry z wygrawerowaną nazwą zwycięskiej bitwy, o wymiarach 50 mm szerokości i 16 mm wysokości[3].
Bitwy
Nazwy miejsc bitew pojawiające się na rewersie lub klamrze[1][3]:
Łącznie nadano 65 krzyży oraz 88 dużych i 596 małych medali[7]. Największą liczbą nadań uhonorowano księcia Wellingtona – posiadał krzyż z dziewięcioma klamrami za łącznie 13 zwycięskich bitew[8].
Listy odznaczonych można odnaleźć w brytyjskim archiwum narodowym (The National Archives of the UK, Kew, Surrey, England) pod sygnaturą WO 100/16 (War Office: Campaign Medal and Awards Roll [General Series] 1793–1949)[9].
