Lista organów piszczałkowych
Organy piszczałkowe to instrument muzyczny dęty, klawiszowy, największy rozmiarami, najbogatszy pod względem dynamiki, barwy brzmienia, o najszerszej skali dźwiękowej i najbardziej skomplikowanej budowie[1][2]. Organy nieprzenośne ustawione są w budynku lub w plenerze na stałe i często stanowią istotny element wystroju wnętrza lub krajobrazu[3]. Konstrukcja organów nie jest ujednolicona: organy małe, o gabarytach szerokiej szafy odzieżowej mają kilkadziesiąt piszczałek, a organy wielkie zajmują powierzchnię kilkudziesięciu metrów kwadratowych, osiągają wysokość kilkunastu metrów i mają kilkadziesiąt tysięcy piszczałek.
Największe organy piszczałkowe
Niejednolita struktura głosów organowych bywa przyczyną sporów dotyczących rankingów wielkości organów piszczałkowych. W rankingach organów podaje się kilka parametrów – ilość głosów, ilość rzędów, ilość piszczałek, ilość nieoddzielonych sekcji (zespołów brzmieniowych), ilość klawiatur[4].
Piszczałki organowe ustawione są w rzędy odpowiadające dźwiękom skali chromatycznej gamy C-dur i zazwyczaj obejmują pięć oktaw, czyli 61 piszczałek[5]. Rzędy piszczałek tworzą głosy organowe; niektóre głosy obejmują mniej niż 5 oktaw, inne więcej. Niektóre głosy (np. mikstury) składają się z kilku rzędów piszczałek. Istnieje zatem możliwość, że dwa instrumenty o 10 głosach będą miały diametralnie różną ilość pojedynczych piszczałek, a informacje o całkowitej ilości piszczałek w organach są często niedostępne[6][4].
Niektóre instrumenty budowane są jako zespoły organowe (np. zespół organowy w bazylice licheńskiej[7], organy katedry w Paderborn[8], organy katedry w Kolonii[9]), których poszczególne i wyposażone we własne stoły gry części mogą funkcjonować zarówno jako osobne organy, jak i jako zespoły brzmieniowe głównego instrumentu. Inne, dzięki zastosowaniu traktury elektrycznej, mogą mieć jeden stół gry i zespoły brzmieniowe umieszczone w znacznej odległości od głównego instrumentu (np. organy katedry we Fromborku[10], organy Wanamakera w Filadelfii[11]).
Na świecie
Poniższe zestawienie prezentuje instrumenty z całego świata, posiadające ponad 100 głosów, które mogą być obsługiwane z jednego stołu gry, niezależnie od tego, czy instrument składa się z jednego czy większej ilości części i niezależnie od rodzaju traktury.
Opis kolumn w tabelach: Miejsce – budynek, w którym znajduje się instrument, Rok – rok, w którym instrument został oddany do użytku po raz pierwszy, Głosy – całkowita ilość głosów, Rzędy – ilość rzędów piszczałek, Manuały – ilość klawiatur ręcznych, TG – rodzaj traktury gry (m – mechaniczna, p – pneumatyczna, e – elektryczna, ep – elektropneumatyczna), TR – rodzaj traktury rejestrowej, Źródła – przypisy bibliograficzne, Uwagi – dodatkowe informacje (link do głównego artykułu, uwagi dotyczące danego wpisu; nie opis).
Miejsce
|
Rok
|
Głosy
|
Rzędy
|
Piszczałki
|
Manuały
|
TG
|
TR
|
Źródła
|
Uwagi
|
Dom towarowy Macy's(inne języki) w Filadelfii, PA (USA)
|
1904
|
401
|
464
|
28750
|
6
|
ep
|
ep
|
[12]
|
|
Hala widowiskowo-sportowa Boardwalk Hall(inne języki) w Atlantic City, NJ (USA)
|
1932
|
314
|
449
|
33451
|
7
|
|
|
[13]
|
|
Kaplica Kadetów w Akademii West Point(inne języki), NY (USA)
|
1911
|
305
|
375
|
23500
|
4
|
|
|
[14]
|
|
Katedra św. Szczepana w Pasawie (Niemcy)
|
1928
|
242
|
348
|
19371
|
5
|
|
|
[15]
|
|
Pierwszy Kościół Kongregacyjny(inne języki) w Los Angeles, CA (USA)
|
1931
|
230
|
346
|
20417
|
5
|
|
|
[16]
|
|
Katedra Chrystusa w Garden Grove, CA (USA)
|
1982
|
230
|
293
|
17106
|
5
|
e
|
e
|
[17]
|
|
Katedra w Moguncji (Niemcy)
|
2021
|
192
|
264
|
14526
|
4
|
|
|
[18]
|
|
Katedra w Mediolanie (Włochy)
|
1938
|
186
|
255
|
15800
|
5
|
e
|
e
|
[19][20]
|
|
Centrum rozrywki Sala Narodowa(inne języki) w Meksyk (Meksyk)
|
1958
|
186
|
255
|
15633
|
5
|
|
|
[21]
|
|
Kościół św. Mateusza w Hanover, PA (USA)
|
1964
|
185
|
227
|
14341
|
4
|
e
|
e
|
[22]
|
|
Kościół św. Bartłomieja(inne języki) w Nowym Jorku, NY (USA)
|
1971
|
163
|
225
|
12422
|
5
|
e
|
e
|
[23]
|
|
Kościół św. Wawrzyńca w Norymberdze (Niemcy)
|
1879
|
162
|
232
|
12156
|
5
|
e
|
e
|
[24]
|
|
Bazylika katedralna(inne języki) w Mesynie (Włochy)
|
1949
|
160
|
223
|
15700
|
5
|
ep
|
ep
|
[25][26]
|
|
Bazylika NMP Licheńskiej w Licheniu Starym (Polska)
|
2007
|
157
|
227
|
12323
|
6
|
e
|
e
|
[7]
|
artykuł
|
Kościół Mormon Tabernacle(inne języki) w Salt Lake City, UT (USA)
|
1990
|
155
|
206
|
11623
|
5
|
|
|
[27]
|
|
Kościół Kalwaryjski(inne języki) w Charlotte, NC (USA)
|
1990
|
152
|
205
|
11499
|
5
|
e
|
e
|
[28]
|
|
Międzynarodowy Kościół Chrystusowy(inne języki) w Bostonie, MA (USA)
|
1952
|
151
|
233
|
13384
|
4
|
ep
|
ep
|
[29]
|
|
Katedra w Paderborn (Niemcy)
|
1981
|
151
|
201
|
|
4
|
e
|
e
|
[8]
|
|
Kościół przy Riverside w Nowym Jorku, NY (USA)
|
1980
|
149
|
207
|
|
5
|
|
|
[30]
|
|
Katedra Kolońska w Kolonii (Niemcy)
|
1948
|
146
|
200
|
|
4
|
e
|
e
|
[9]
|
|
W Polsce
Poniższe zestawienie prezentuje organy wielkie (czyli instrumenty posiadające ponad 60 głosów[31][32]) w Polsce, które mogą być obsługiwane z jednego stołu gry, niezależnie od tego, czy instrument składa się z jednego czy większej ilości części i niezależnie od rodzaju traktury.
Opis kolumn w tabelach: Miejsce – budynek, w którym znajduje się instrument, Rok – rok, w którym instrument został oddany do użytku po raz pierwszy, Głosy – całkowita ilość głosów, Rzędy – ilość rzędów piszczałek, Manuały – ilość klawiatur ręcznych, TG – rodzaj traktury gry (m – mechaniczna, p – pneumatyczna, e – elektryczna, ep – elektropneumatyczna), TR – rodzaj traktury rejestrowej, Źródła – przypisy bibliograficzne, Uwagi – dodatkowe informacje (link do głównego artykułu, uwagi dotyczące danego wpisu; nie opis).
Miejsce
|
Rok
|
Głosy
|
Rzędy
|
Piszczałki
|
Manuały
|
TG
|
TR
|
Źródła
|
Uwagi
|
Bazylika Najświętszej Maryi Panny Licheńskiej, Licheń Stary
|
2005
|
157
|
|
12323
|
4
|
e
|
e
|
[7][33]
|
– uwzględniono cały zespół organowy połączony trakturą elektryczną – artykuł
|
Archikatedra św. Jana Chrzciciela, Wrocław
|
1913
|
151
|
|
|
5
|
e
|
e
|
[34]
|
|
Bazylika jasnogórska, Częstochowa
|
1956
|
105
|
|
|
4
|
ep
|
ep
|
[35]
|
|
Narodowa Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia, Katowice
|
2023
|
105
|
|
7660
|
4, 5
|
m, e
|
e
|
[36][37][38]
|
2211 piszczałek drewnianych, 5449 metalowych
|
Kościół Najświętszego Serca Jezusa, Gdynia
|
1980
|
102
|
|
|
4
|
ep
|
ep
|
[39]
|
|
Bazylika archikatedralna Świętej Rodziny, Częstochowa
|
1949
|
101
|
|
|
4
|
p
|
p
|
[40]
|
|
Bazylika archikatedralna w Gdańsku-Oliwie, Gdańsk
|
1788
|
94
|
|
|
5
|
ep
|
ep
|
[41][42]
|
|
Filharmonia Bałtycka, Gdańsk
|
2007
|
91
|
|
|
4
|
e
|
e
|
[43]
|
Zbudowane w 1988 dla katedry w Lozannie, zainstalowane w filharmonii w 2007.
|
Kościół św. Kazimierza, Białystok
|
1977
|
90
|
|
|
5
|
e
|
e
|
[44]
|
|
Bazylika Bożego Ciała, Kraków
|
1963
|
83
|
|
5950
|
4
|
ep
|
e
|
[45]
|
– uwzględniono cały zespół organowy połączony trakturą elektryczną – artykuł
|
Kościół Jezuitów, Jastrzębia Góra
|
1962
|
76
|
|
|
4
|
m
|
e
|
[46]
|
|
Kościół św. Pawła Apostoła, Ruda Śląska
|
1928
|
75
|
|
|
4
|
p
|
p
|
[47]
|
|
Bazylika mniejsza pw. św. Antoniego Padewskiego, Rybnik
|
1965
|
66
|
|
|
4
|
ep
|
ep
|
[48]
|
|
Bazylika św. Erazma i św. Pankracego, Jelenia Góra
|
1906
|
60
|
|
|
3
|
ep
|
ep
|
[49]
|
– artykuł
|
Organy z trakturą mechaniczną
Traktura mechaniczna jest najstarszą stosowaną w budownictwie organów. Elementami przekazującymi ruch są w niej zawory mechaniczne, dźwignie, cięgła i wałki. W kolejnych epokach konstruktorzy wdrażali ulepszenia mechaniki systemu przenoszenia ruchu pomiędzy klawiszami oraz przełącznikami rejestrowymi a zaworami regulującymi dostęp powietrza do piszczałek. Traktura mechaniczna zaczęła być wypierana z produkcji przez pneumatyczną w XIX i elektryczną w XX wieku, ale do dziś pozostaje cenioną ze względu na precyzję, trwałość wykonania i walory historyczne[50][51].
Poniższe zestawienie prezentuje najstarsze, sprawne (grywalne) instrumenty z całego świata wyposażone w mechaniczną trakturę gry i rejestrów. Niektóre, budowane od połowy XIX wieku instrumenty posiadają mechaniczno-pneumatyczną dźwignię Barkera, która nie wpływa na sposób przenoszenia ruchu, a jedynie na zmniejszenie oporu gry.
Opis kolumn w tabelach: Miejsce – budynek, w którym znajduje się instrument, Rok – rok, w którym instrument został oddany do użytku po raz pierwszy, Głosy – całkowita ilość głosów, Rzędy – ilość rzędów piszczałek, Manuały – ilość klawiatur ręcznych, Źródła – przypisy bibliograficzne, Uwagi – dodatkowe informacje (link do głównego artykułu, uwagi dotyczące danego wpisu; nie opis).
Przypisy
- ↑ Zbigniew Indyk: organy. W: Wojciech Marchwica: Słownik muzyki. Kraków: Wydawnictwo Zielona Sowa, 2006, s. 205–206. ISBN 83-7435-239-6.
- ↑ Chwałek 1971 ↓, Wiadomości wstępne, s. 23–26.
- ↑ Sebastian Biernat. Organy w przestrzeni. Rozważania z zakresu geografii muzyki. „Prace i Studia Geograficzne”. 67.2, s. 131-148, 2022. Warszawa: Wydział Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego. ISSN 2543-7313.
- ↑ a b MichałM. Szostak MichałM., The Largest Pipe Organs in the World [online], Vox Humana. An affiliate of the American Guild of Organists, 30 września 2018 [dostęp 2023-08-26] (ang.).
- ↑ Chwałek 1971 ↓, Klawiatury, s. 129–131.
- ↑ Chwałek 1971 ↓, Głosy organowe: pojęcia wstępne, s. 44–54.
- ↑ a b c Organy licheńskie, [w:] www.lichen.pl [online], Sanktuarium w Licheniu [dostęp 2023-08-25] (pol.).
- ↑ a b Die Orgeln im Paderborner Dom – Paderborner Dommusik [online], 9 kwietnia 2020 [dostęp 2023-08-26] (niem.).
- ↑ a b Domorgeln [online], www.koelner-dommusik.de [dostęp 2023-08-26] .
- ↑ Organy fromborskiej katedry, [w:] katedra-frombork.pl [online], Parafia Katedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny we Fromborku [dostęp 2023-08-25] (pol.).
- ↑ The Wanamaker Organ – Inside the world's largest operating musical instrument. [dostęp 2023-08-26].
- ↑ About the Grand Court Organ [online], The Friends of the Wanamaker Organ, Inc. [dostęp 2023-08-26] (ang.).
- ↑ Disposition der Orgel in / Specification of the Organ at Atlantic City (NJ), Boardwalk Hall (''Convention Hall'') [online], www.die-orgelseite.de [dostęp 2023-08-26] .
- ↑ Disposition der Orgel in / Specification of the Organ at West Point (NY), Military Academy Cadet Chapel [online], www.die-orgelseite.de [dostęp 2023-08-26] .
- ↑ Disposition der Orgel in / Specification of the Organ at Passau, Dom St. Stephan [online], www.die-orgelseite.de [dostęp 2023-08-26] .
- ↑ Richard F. Muench (1994) First Congregational Church [online], Pipe Organ Database [dostęp 2023-08-26] .
- ↑ The organs and the carillon of the Crystal Cathedral [online] [dostęp 2023-08-26] (ang.).
- ↑ Disposition der Orgel in / Specification of the Organ at Mainz, Dom St. Martin und St. Stephan [online], die-orgelseite.de [dostęp 2023-08-26] .
- ↑ The Organ of the Duomo [online], DuomoMilano [dostęp 2023-08-26] (ang.).
- ↑ Stop list of the Duomo organ [online], Duomo di Milano [dostęp 2023-08-26] (ang.).
- ↑ Tamburini (1958), [w:] pipeorgandatabase.org [online], Pipe Organ Database, Organ Historical Society, 28 października 2020 [dostęp 2023-08-26] (ang.).
- ↑ Austin Organs, Inc. (Opus 1215R, 1964), [w:] pipeorgandatabase.org [online], Pipe Organ Database, Organ Historical Society, 26 października 2019 [dostęp 2023-08-25] (ang.).
- ↑ Aeolian-Skinner Organ Co. (Opus 275-E/F, 1971), [w:] pipeorgandatabase.org [online], Pipe Organ Database, Organ Historical Society, 21 listopada 2021 [dostęp 2023-08-26] (ang.).
- ↑ Orgeln [online], Lorenzkirche [dostęp 2023-08-26] (niem.).
- ↑ The Tamburini pipe organ of the Cathedral in Messina [online], Guide Turistiche Messina, 24 czerwca 2018 [dostęp 2023-08-26] (ang.).
- ↑ The transept [online] [dostęp 2023-08-26] (ang.).
- ↑ Tabernacle Organ [online], www.thetabernaclechoir.org [dostęp 2023-08-26] .
- ↑ About the Calvary Grand Oorgan Calvary Church, Charlotte, North Carolina [online], danmillermusic.com [dostęp 2023-08-26] (ang.).
- ↑ Foley-Baker Inc. (1990s), [w:] pipeorgandatabase.org [online], Pipe Organ Database, Organ Historical Society, 29 kwietnia 2022 [dostęp 2023-08-26] (ang.).
- ↑ Anthony A. Bufano (1980), [w:] pipeorgandatabase.org [online], Pipe Organ Database, Organ Historical Society, 29 grudnia 2018 [dostęp 2023-08-26] (ang.).
- ↑ Chwałek 1971 ↓, s. 24.
- ↑ Konrad Zacharski: Amatorski Leksykon Organowy. Wadowice: 2009.
- ↑ Licheń Stary ( Bazylika Matki Bożej Bolesnej Królowej Polski (organy południowe)) [online], musicamsacram.pl [dostęp 2023-08-26] (pol.).
- ↑ Wrocław ( Archikatedra św. Jana Chrzciciela) [online], musicamsacram.pl [dostęp 2023-08-26] (pol.).
- ↑ Częstochowa ( Bazylika Znalezienia Krzyża Świętego i Narodzenia NMP (Jasna Góra) – organy w nawie głównej) [online], musicamsacram.pl [dostęp 2023-08-26] (pol.).
- ↑ Organy – NOSPR [online], organy.nospr.org.pl [dostęp 2023-08-26] (pol.).
- ↑ Inauguracja organów Narodowej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia w Katowicach – Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego – Portal Gov.pl [online], Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego [dostęp 2023-08-26] (pol.).
- ↑ Katowice ( Narodowa Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia) [online], musicamsacram.pl [dostęp 2023-08-26] (pol.).
- ↑ Gdynia ( Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa) [online], musicamsacram.pl [dostęp 2023-08-26] (pol.).
- ↑ Częstochowa ( Bazylika archikatedralna Świętej Rodziny – organy w nawie głównej) [online], musicamsacram.pl [dostęp 2023-08-26] (pol.).
- ↑ Organy – Organy oliwskie – Organy Oliwskie – Archikatedra Oliwska w Gdańsku [online], Organy – Organy oliwskie – Organy Oliwskie – Archikatedra Oliwska w Gdańsku [dostęp 2023-08-26] .
- ↑ Gdańsk ( Bazylika archikatedralna Świętej Trójcy (Oliwa)) [online], musicamsacram.pl [dostęp 2023-08-26] (pol.).
- ↑ Historia Filharmonii – Polska Filharmonia Bałtycka im. F. Chopina w Gdańsku [online], www.filharmonia.gda.pl [dostęp 2023-08-26] .
- ↑ Białystok ( Kościół św. Kazimierza (kościół górny)) [online], musicamsacram.pl [dostęp 2023-08-26] (pol.).
- ↑ Parafia Bożego Ciała w Krakowie – Organy [online], www.bozecialo.net [dostęp 2023-08-26] .
- ↑ Jastrzębia Góra ( Kościół św. Ignacego Loyoli) [online], musicamsacram.pl [dostęp 2023-08-26] (pol.).
- ↑ Ruda Śląska ( Kościół św. Pawła Apostoła (Nowy Bytom)) [online], musicamsacram.pl [dostęp 2023-08-26] (pol.).
- ↑ Rybnik ( Bazylika św. Antoniego) [online], musicamsacram.pl [dostęp 2023-08-26] (pol.).
- ↑ RomualdR. Witczak RomualdR., Miejski kościół parafialny w Jeleniej Górze, [w:] Cyfrowy Dolny Śląsk [online], Jeleniogórskie Centrum Informacji i Edukacji Regionalnej - Książnica Karkonoska, 2013 [dostęp 2023-12-03] (pol.).
- ↑ Chwałek 1971 ↓, s. 169.
- ↑ Erdman 1989 ↓, s. 47.
- ↑ Disposition der Orgel in / Specification of the Organ at Soest – Ostönnen, St. Andreas [online], www.die-orgelseite.de [dostęp 2023-08-26] .
- ↑ Ostönnen, Deutschland (Nordrhein-Westfalen) – Evangelische Sankt Andreaskirche [online], www.orgbase.nl [dostęp 2023-08-26] .
- ↑ Organ, c.1435, (open and closed) at the Basilica of Valere in Sion, Switzerland [online], www.pipedreams.org [dostęp 2023-08-26] (ang.).
- ↑ HolgerH. Balder HolgerH., Die gotische Orgel in der Rysumer Kirche [online], Rady Kościoła Ewangelickiego parafii Rysum, 2012 [dostęp 2023-09-10] (niem.).
- ↑ QuistorpQ. Foundation QuistorpQ., Rysum – Familie v. Quistorp [online], Quistorp Foundation, 29 stycznia 2013 [dostęp 2023-09-10] (niem.).
- ↑ Église Notre-Dame, Lorris (France) [online], www.musiqueorguequebec.ca [dostęp 2023-08-30] .
- ↑ Orgue de tribune [online], www.pop.culture.gouv.fr [dostęp 2023-08-30] .
- ↑ JetteJ. Kjær JetteJ., Roskilde Domkirke · Hovedorgel [online], Marcussen & Søn, 30 maja 2019 [dostęp 2023-08-31] (duń.).
- ↑ AlfredA. Reichling AlfredA., MatthiasM. Reichling MatthiasM., Die Innsbrucker Ebert-Orgel im Fluss der Zeit, „Wissenschaftliches Jahrbuch der Tiroler Landesmuseen”, Zooligical-Botanical Database, 2012 [dostęp 2023-09-04] (niem.).
- ↑ Disposition der Orgel in / Specification of the Organ at Évora (Evora), Catedral [online], die-orgelseite.de [dostęp 2023-09-05] .
- ↑ Miguel del BarcoM.B. Díaz Miguel del BarcoM.B., Sebastián Aguilera de Heredia and his work [online], Brilliant Classics, 2021 [dostęp 2023-09-07] (hiszp.).
- ↑ Decreto 6/2020, de 26 de febrero, por el que se declara bien de interés cultural el bien mueble Órgano de la iglesia parroquial de Santa María de la Consolación, en Garrovillas de Alconétar (Cáceres) [online], Comunidad autónoma de Extremadura, Boletín Oficial del Estado, 23 kwietnia 2020 [dostęp 2023-09-07] (hiszp.).
- ↑ StanislavaS. Spoustová StanislavaS., Varhany znějící 2009 [online], Odbor kultury Městského úřadu ve Slaném [dostęp 2023-09-21] (cz.).
- ↑ Odrestaurowane organy zagrały w kościele Świętej Trójcy po ponad 70 latach [online], trojmiasto.wyborcza.pl [dostęp 2023-08-26] (pol.).
- ↑ Gdańsk ( Kościół Świętej Trójcy (franciszkanów)) [online], musicamsacram.pl [dostęp 2023-08-26] (pol.).
- ↑ Zespół zabytkowy kościoła parafialnego – Kazimierz – Fara – zabytek powiśla [online], 13 października 2017 [dostęp 2023-08-26] (pol.).
- ↑ KatarzynaK. Gurmińska KatarzynaK., To najstarsze grające organy w Polsce? W tym roku skończą 400 lat [online], Historia, 28 czerwca 2020 [dostęp 2023-08-26] (pol.).
- ↑ Kazimierz Dolny ( Kościół farny św. Jana Chrzciciela i św. Bartłomieja) [online], musicamsacram.pl [dostęp 2023-08-26] (pol.).
- ↑ Tech Studio s c-Strony WWWT.S.S.W. Katowice Tech Studio s c-Strony WWWT.S.S.W., Organy – Bazylika Św. Andrzeja Apostoła w Olkuszu [online], Bazylika św. Andrzeja [dostęp 2023-08-26] (pol.).
- ↑ Olkusz ( Bazylika św. Andrzeja – organy w nawie głównej) [online], musicamsacram.pl [dostęp 2023-08-26] (pol.).
- ↑ Organový pozitív I / 6, Štítnik [online], Hudobné centrum [dostęp 2023-10-09] (słow.).
- ↑ Parafia [online], Parafia Św. Apostołów Piotra i Pawła w Węgorzewie [dostęp 2023-08-26] (pol.).
- ↑ Węgorzewo ( Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła) [online], musicamsacram.pl [dostęp 2023-08-26] (pol.).
- ↑ Broszura informacyjna kościoła zamkowego w Słupsku [online], Parafia pw. św. Jacka w Słupsku [dostęp 2024-02-18] (pol.).
- ↑ Jacek Kulig. O organach historycznych Małopolski. „Małopolska: regiony, regionalizmy, małe ojczyzny”. XX, s. 191–226, 2018. Kraków. ISSN 2299-565X. (pol.).
- ↑ LucynaL. Borczuch LucynaL., Organy, [w:] Kościół Orawka [online], 10 czerwca 2014 [dostęp 2023-11-27] [zarchiwizowane z adresu 2023-11-27] (pol.).
- ↑ Organy w Kamieniu Pomorskim – Parafia św. Ottona w Kamieniu Pomorskim [online], Parafia rzymskokatolicka p.w. św. Ottona [dostęp 2023-08-26] (pol.).
- ↑ Historia organów konkatedry kamieńskiej | Kamień Pomorski [online], kamienpomorski.pl [dostęp 2023-08-26] .
- ↑ Kamień Pomorski ( Konkatedra św. Jana Chrzciciela) [online], musicamsacram.pl [dostęp 2023-08-26] (pol.).
- ↑ Dorawa 2011 ↓, s. 72–73.
- ↑ Orgels – Martinikerk Groningen [online], www.martinikerk.nl [dostęp 2023-08-29] .
- ↑ Organ Groningen St. Martini [online], www.arpschnitger.nl [dostęp 2023-08-29] .
Bibliografia
Linki zewnętrzne
|
|