Laureaci Nagrody Nobla w dziedzinie chemii

Alfred Nobel

Laureaci Nagrody Nobla w dziedzinie chemii – laureaci nagrody przyznawanej corocznie osobom, które dokonały odkrycia naukowego lub wynalazku w dziedzinie chemii (jednej z pięciu, w których tę nagrodę ustanowiono), wyświadczając tym największe dobrodziejstwo ludzkości. Na początku nagradzano zwykle jedną osobę w danym roku, potem coraz częściej były to dwie lub trzy osoby.

Kryterium oceny osiągnięć kandydatów do Nagrody Nobla sformułował Alfred Nobel (1833–1896) w swoim testamencie. Fundusz nagród pochodzi z odsetek od majątku fundatora, którym zarządza Fundacja Nobla. Decyzje w sprawach wyróżnień podejmuje Królewska Szwedzka Akademia Nauk, zgodnie ze ściśle opisaną procedurą^[1]. Ceremonie wręczania nagród odbywają się od roku 1901, zawsze 10 grudnia, co jest uhonorowaniem rocznicy śmierci fundatora (10 grudnia 1896)^[2].

Rys historyczny

Pierwsza strona testamentu Alfreda Nobla (27 listopada 1895)

Alfred Nobel – wynalazca i przedsiębiorca (autor 355 patentów) – był człowiekiem o wszechstronnych zainteresowaniach, jednak wielki majątek zgromadził głównie dzięki studiom w zakresie inżynierii chemicznej i kontaktom z wieloma znanymi wówczas chemikami. Najbardziej znany z jego wynalazków – dynamit – przyczynił się do przełomu w górnictwie i budowie tuneli. Zgromadzony majątek postanowił przeznaczyć na wspieranie nauki i wynalazczości. Zadysponował, że fundacja, dobrze zarządzająca jego majątkiem, powinna dzielić swoje roczne zyski na pięć równych części i przeznaczać je na nagrody pieniężne, między innymi^[3]:

…jedną część osobie, która dokona najważniejszego odkrycia lub ulepszenia w chemii… (Alfred Nobel, 1895)

Podział obszaru działalności naukowców i wynalazców z czasów Alfreda Nobla szybko stracił aktualność. Na pograniczach między fizyką, chemią i medycyną powstały i rozwinęły się nowe dyscypliny naukowe: chemia fizyczna, termodynamika chemiczna, astrochemia, biochemia, medycyna molekularna, fizyka medyczna i wiele innych. Już pierwsza z nagrodzonych prac z dziedziny chemii dotyczyła zagadnień fizykochemicznych (Jacobus Henricus van 't Hoff^[4], za odkrycie praw dynamiki chemicznej i ciśnienia osmotycznego). Z upływem lat coraz bardziej dominowały osiągnięcia dotyczące różnych aspektów „chemii życia” (biochemia, biotechnologia). Coraz częściej zdarzały się równoczesne zgłoszenia osiągnięć poszczególnych naukowców do różnych komisji (do nagrody w dziedzinie chemii, fizyki i medycyny). Lista laureatów Nagrody Nobla w dziedzinie chemii, podobnie jak analogiczne listy laureatów w innych dziedzinach, stała się zapisem ponad stuletniej historii rozwoju nowych dziedzin nauki oraz rosnącej roli badań zespołowych (współpracy naukowców reprezentujących różne dyscypliny i różne ośrodki naukowe na świecie^[5][6]).

W latach 1901–2024 w gronie laureatów 116 przyznanych Nagród Nobla w dziedzinie chemii znalazło się 196 osób, z których 63 otrzymały wyróżnienie indywidualne. Dwukrotnie wyróżnionymi byli: Frederick Sanger, specjalista w dziedzinie biologii molekularnej (lata 1958 i 1980) i Barry Sharpless (2001 i 2022)^[2]. Średnia wieku laureatów w chwili odbierania nagrody wynosiła 61 lat^{[potrzebny przypis]} (najmłodszy z laureatów: Frédéric Joliot-Curie, 35 lat; najstarszy z laureatów: John B. Goodenough, 97 lat). Nagrodę otrzymało 8 kobiet: Maria Skłodowska-Curie (1911), Irene Joliot-Curie (1935), Dorothy Crowfoot Hodgkin (1964), Ada Jonath (2009), Frances Arnold (2018), Emmanuelle Charpentier, Jennifer Doudna (2020) oraz Carolyn Bertozzi (2022)^[2].

Lista laureatów

Rok	Wyróżniony[7]		Afiliacja	Uzasadnienie
1901		Jacobus Henricus van 't Hoff	Uniwersytet Humboldtów w Berlinie	za odkrycie praw dynamiki chemicznej i ciśnienia osmotycznego[4]
1902		Hermann Emil Fischer	Uniwersytet Humboldtów w Berlinie	za syntezy związków z grupy cukrów i puryn[8]
1903		Svante August Arrhenius	Uniwersytet Sztokholmski	za teorię dysocjacji elektrolitycznej[9]
1904		sir William Ramsay	University College London	za odkrycie gazów szlachetnych w powietrzu oraz określenie ich miejsca w układzie okresowym pierwiastków[10]
1905		Adolf von Baeyer	Uniwersytet Ludwika i Maksymiliana w Monachium	za badania barwników organicznych oraz związków hydroaromatycznych[11]
1906		Henri Moissan	Uniwersytet Paryski	za prace nad wyodrębnieniem fluoru pierwiastkowego oraz jego zaistnienie w służbie nauki dzięki piecowi elektrycznemu, który nosi jego imię[12]
1907		Eduard Buchner	Uniwersytet Humboldtów w Berlinie	za badania biochemiczne i odkrycie fermentacji zachodzącej poza żywą komórką[13]
1908		Ernest Rutherford	Victoria University of Manchester(inne języki)	za badania rozpadu promieniotwórczego pierwiastków i właściwości chemicznych substancji promieniotwórczych[14]
1909		Wilhelm Ostwald	Uniwersytet Lipski	za pracę nad katalizą i warunkami równowagi chemicznej oraz szybkością reakcji chemicznych[15]
1910		Otto Wallach	Uniwersytet Jerzego Augusta w Getyndze	za jego wkład do chemii organicznej i chemii przemysłowej przez pionierskie badania na polu związków alicyklicznych[16]
1911		Maria Skłodowska-Curie	Uniwersytet Paryski	za wydzielenie czystego radu i uzyskanie radu w postaci krystalicznej[17]
1912		Victor Grignard	Uniwersytet w Nancy(inne języki)	za odkrycie tzw. związku Grignarda, który okazał się wielce pomocny w rozwoju chemii organicznej[18]
		Paul Sabatier	Uniwersytet w Tuluzie	za metodę hydrogenacji związków organicznych w obecności subtelnie rozdrobnionych metali[18]
1913		Alfred Werner	Uniwersytet Zuryski	za pracę nad wiązaniami atomów w cząsteczkach, które rzuciły nowe światło na wcześniejsze badania i otworzyły nowe pola badań naukowych, szczególnie w chemii nieorganicznej[19]
1914		Theodore William Richards	Uniwersytet Harvarda	za dokładne określenie mas atomowych dużej liczby pierwiastków chemicznych[20]
1915		Richard Martin Willstätter	Uniwersytet Ludwika i Maksymiliana w Monachium	za badania barwników roślinnych, szczególnie chlorofilu[21]
1916	nagrody nie przyznano[22]
1917	nagrody nie przyznano[23]
1918		Fritz Haber	Kaiser-Wilhelm-Institut w Berlinie	za syntezę amoniaku z pierwiastków składowych: azotu i wodoru[24]
1919	nagrody nie przyznano[25]
1920		Walther Hermann Nernst	Uniwersytet Humboldtów w Berlinie	za pracę w zakresie termochemii[26]
1921		Frederick Soddy	Uniwersytet Oksfordzki	za wkład do chemii związków radioaktywnych, oraz badania pochodzenia i charakteru izotopów[27]
1922		Francis William Aston	Uniwersytet w Cambridge	za odkrycie izotopów wielu pierwiastków niepromieniotwórczych[28]
1923		Fritz Pregl	Uniwersytet w Grazu	za opracowanie metody mikroanalizy substancji organicznych[29]
1924	nagrody nie przyznano[30]
1925		Richard Adolf Zsigmondy	Uniwersytet Jerzego Augusta w Getyndze	za wykazanie heterogenicznej natury roztworów koloidalnych oraz stosowane metody, które stały się podstawą współczesnej chemii koloidów[31]
1926		Theodor Svedberg	Uniwersytet w Uppsali	za prace związane z systemami dyspersyjnymi[32]
1927		Heinrich Otto Wieland	Uniwersytet Ludwika i Maksymiliana w Monachium	za badania nad konstytucją kwasów żółciowych i podobnych substancji[33]
1928		Adolf Otto Reinhold Windaus	Uniwersytet Jerzego Augusta w Getyndze	za osiągnięcia w badaniach nad konstytucją steroli i ich związku z witaminami[34]
1929		Arthur Harden	Uniwersytet Londyński	za badania nad fermentacją cukru i enzymów fermentacyjnych[35]
		Hans Karl August Simon von Euler-Chelpin	Uniwersytet Sztokholmski
1930		Hans Fischer	Uniwersytet Techniczny w Monachium	za badania nad konstytucją hemu i chlorofilu oraz w szczególności nad syntezą hemu[36]
1931		Carl Bosch	Uniwersytet Ruprechta i Karola w Heidelbergu IG Farbenindustrie AG	za wkład w opracowanie i rozwój chemicznych metod wysokociśnieniowych[37]
		Friedrich Bergius
1932		Irving Langmuir	General Electric	za odkrycia i badania w dziedzinie chemii powierzchni[38]
1933	nagrody nie przyznano[39]
1934		Harold Clayton Urey	Uniwersytet Columbia	za odkrycie deuteru[40]
1935		Frédéric Joliot	Instytut Radowy w Paryżu	za syntezę nowych pierwiastków promieniotwórczych[41]
		Irene Joliot-Curie
1936		Petrus (Peter) Josephus Wilhelmus Debye	Uniwersytet Humboldtów w Berlinie Kaiser-Wilhelm-Institut	za wkład w poznanie struktury molekularnej dzięki badaniom nad momentem dipolowym i dyfrakcją promieniowania rentgenowskiego i elektronów w gazach[42]
1937		Walter Norman Haworth	Uniwersytet w Birmingham	za badania węglowodanów i witaminy C[43]
		Paul Karrer	Uniwersytet Zuryski	za badania karotenoidów, flawin oraz witaminy A i B2[43]
1938		Richard Kuhn	Uniwersytet Ruprechta i Karola w Heidelbergu Kaiser-Wilhelm-Institut	za badania karotenoidów i witamin[44]
1939		Adolf Friedrich Johann Butenandt	Uniwersytet Humboldtów w Berlinie Kaiser-Wilhelm-Institut	za badania hormonów płciowych[45]
		Leopold Ružička	Politechnika Federalna w Zurychu	za badania polimetylenów i wyższych terpenów[45]
1940	nagrody nie przyznano[46]
1941	nagrody nie przyznano[47]
1942	nagrody nie przyznano[48]
1943		George de Hevesy	Uniwersytet Sztokholmski	za pracę nad wykorzystaniem izotopów jako wskaźników w badaniach procesów chemicznych[49]
1944		Otto Hahn	Kaiser-Wilhelm-Institut	za odkrycie zjawiska rozszczepienia jądra atomowego[50]
1945		Artturi Ilmari Virtanen	Uniwersytet Helsiński	za badania i wynalazki w dziedzinie chemii rolniczej i chemii żywności, w szczególności za metodę konserwacji paszy[51]
1946		James Batcheller Sumner	Uniwersytet Cornella	za odkrycie, że enzymy można krystalizować[52]
		John Howard Northrop	Instytut Badań Medycznych Rockefellera	za preparację enzymów i białek wirusowych w czystej postaci[52]
		Wendell Meredith Stanley
1947		sir Robert Robinson	Uniwersytet Oksfordzki	za badania produktów pochodzenia roślinnego o znaczeniu biologicznym, w szczególności alkaloidów[53]
1948		Arne Wilhelm Kaurin Tiselius	Uniwersytet w Uppsali	za badania nad metodami analitycznymi elektroforezy i adsorpcji, w szczególności za odkrycia dotyczące złożonej natury białek surowicy[54]
1949		William Francis Giauque	Uniwersytet Kalifornijski w Berkeley	za wkład w dziedzinie termodynamiki chemicznej, w szczególności dotyczący zachowania substancji w bardzo niskich temperaturach[55]
1950		Otto Diels	Uniwersytet Chrystiana Albrechta w Kilonii	za odkrycie i rozwój syntezy dienowej[56]
		Kurt Alder	Uniwersytet Koloński
1951		Edwin Mattison McMillan	Uniwersytet Kalifornijski w Berkeley	za odkrycia w dziedzinie chemii transuranowców[57]
		Glenn Theodore Seaborg
1952		Archer John Martin	National Institute for Medical Research(inne języki)	za opracowanie chromatografii podziałowej[58]
		Richard Laurence Synge	Rowett Research Institute(inne języki)
1953		Hermann Staudinger	Uniwersytet Albrechta i Ludwika we Fryburgu	za odkrycia w dziedzinie chemii supramolekularnej[59]
1954		Linus Pauling	Kalifornijski Instytut Techniczny	za prace nad wiązaniami chemicznymi i ich zastosowanie w wyjaśnieniu budowy związków kompleksowych[60]
1955		Vincent du Vigneaud	Uniwersytet Cornella	za prace nad ważnymi biochemicznie związkami siarki, w szczególności za pierwszą syntezę hormonu polipeptydowego[61]
1956		sir Cyril Norman Hinshelwood	Uniwersytet Oksfordzki	za badania nad mechanizmem reakcji chemicznych[62]
		Nikołaj Siemionow	Akademia Nauk ZSRR
1957		Lord Alexander R. Todd	Uniwersytet w Cambridge	za badania nukleotydów i koenzymów nukleotydowych[63]
1958		Frederick Sanger	Uniwersytet w Cambridge	za badania struktury białek, w szczególności insuliny[64]
1959		Jaroslav Heyrovský	Czechosłowacka Akademia Naukowa	za odkrycie i rozwój metod analizy polarograficznej[65]
1960		Willard Frank Libby	Uniwersytet Kalifornijski w Los Angeles	za metodę wykorzystującą węgiel ^14C do określania wieku w archeologii, geologii, geofizyce i w innych gałęziach nauki[66]
1961		Melvin Calvin	Uniwersytet Kalifornijski w Berkeley	za badania nad asymilacją dwutlenku węgla w roślinach[67]
1962		Max Ferdinand Perutz	Medical Research Council(inne języki)	za badania struktur białek globularnych[68]
		John Kendrew
1963		Karl Ziegler	Towarzystwo Maxa Plancka	za odkrycia w dziedzinie chemii i technologii polimerów wielkocząsteczkowych[69]
		Giulio Natta	Politechnika Mediolańska
1964		Dorothy Crowfoot Hodgkin	Uniwersytet Oksfordzki	za ustalenie technikami rentgenowskimi struktury ważnych substancji biochemicznych[70]
1965		Robert Burns Woodward	Uniwersytet Harvarda	za wybitne osiągnięcia w dziedzinie syntezy organicznej[71]
1966		Robert S. Mulliken	Uniwersytet Chicagowski	za fundamentalną pracę dotyczącą wiązań chemicznych i struktury elektronowej cząsteczek metodą orbitali molekularnych[72]
1967		Manfred Eigen	Towarzystwo Maxa Plancka	za badania nad bardzo szybkimi reakcjami chemicznymi wywołanymi zaburzeniem równowagi za pomocą bardzo krótkich impulsów energii[73]
		Ronald George Wreyford Norrish	Instytut Chemii Fizycznej w Cambridge
		George Porter	Royal Institution of Great Britain
1968		Lars Onsager	Uniwersytet Yale	za odkrycie relacji wzajemności noszącej jego imię, fundamentalnej dla termodynamiki procesów nieodwracalnych[74]
1969		Derek H. R. Barton	Imperial College London	za wkład w rozwój koncepcji konformacji i jej wykorzystanie w chemii[75]
		Odd Hassel	Uniwersytet w Oslo
1970		Luis Federico Leloir	Instytut Badań Biochemicznych w Buenos Aires	za odkrycie nukleotydów cukrowych i ich roli w biosyntezie węglowodanów[76]
1971		Gerhard Herzberg	National Research Council of Canada	za wkład w poznanie struktury elektronowej i geometrii molekularnej, zwłaszcza wolnych rodników[77]
1972		Christian B. Anfinsen	National Institutes of Health	za pracę nad rybonukleazą, zwłaszcza dotyczącą związku między sekwencją aminokwasów a aktywną biologicznie konformacją[78]
		Stanford Moore	Uniwersytet Rockefellera	za wkład w zrozumienie związku między strukturą chemiczną a aktywnością katalityczną centrum aktywnego cząsteczki rybonukleazy[78]
		William H. Stein
1973		Ernst Otto Fischer	Uniwersytet Techniczny w Monachium	za wykonywane niezależnie pionierskie prace w zakresie badań związków metaloorganicznych, tzw. związków sandwiczowych[79]
		Geoffrey Wilkinson	Imperial College London
1974		Paul J. Flory	Uniwersytet Stanforda	za osiągnięcia, zarówno teoretyczne, jak i eksperymentalne, w dziedzinie chemii fizycznej makromolekuł[80]
1975		John Cornforth	Uniwersytet Sussex	za prace dotyczące stereochemii reakcji katalizy enzymatycznej[81]
		Vladimir Prelog	Politechnika Federalna w Zurychu	za badania dotyczące stereochemii związków organicznych i reakcji organicznych[81]
1976		William N. Lipscomb	Uniwersytet Harvarda	za badania nad strukturą boranów wyjaśniające problemy z wiązaniami chemicznymi[82]
1977		Ilia Prigogine	Wolny Uniwersytet w Brukseli Uniwersytet Teksański w Austin	za wkład do termodynamiki nierównowagowej, w szczególności za teorię struktur dyssypatywnych[83]
1978		Peter D. Mitchell	Glynn Research Laboratories(inne języki)	za wkład dla zrozumienia biologicznego transferu energii dzięki sformułowaniu modelu chemiosmotycznego[84]
1979		Herbert C. Brown	Uniwersytet Purdue	za rozwój zastosowania związków boru i fosforu w ważnych reagentach w syntezie organicznej[85]
		Georg Wittig	Uniwersytet w Heidelbergu
1980		Paul Berg	Uniwersytet Stanforda	za podstawowe badania biochemii kwasów nukleinowych ze szczególnym uwzględnieniem rekombinacji DNA[86]
		Walter Gilbert	Uniwersytet Harvarda	za wkład związany z określeniem sekwencji zasad w kwasach nukleinowych[86]
		Frederick Sanger	Medical Research Council(inne języki)
1981		Ken’ichi Fukui	Uniwersytet Kiotyjski	za teorie, rozwijane niezależnie od siebie, związane z przebiegiem reakcji chemicznych[87]
		Roald Hoffmann	Uniwersytet Cornella
1982		Aaron Klug	Medical Research Council(inne języki)	za rozwinięcie krystalograficznej mikroskopii elektronowej oraz za określenie struktury biologicznie ważnych kompleksów białek z kwasami nukleinowymi[88]
1983		Henry Taube	Uniwersytet Stanforda	za prace nad mechanizmem reakcji związanych z przeniesieniem elektronu, szczególnie w kompleksach metali[89]
1984		Robert Bruce Merrifield	Uniwersytet Rockefellera	za rozwinięcie metodologii związanej z syntezą chemiczną na podłożu stałym[90]
1985		Herbert A. Hauptman	Medical Foundation of Buffalo	za niezwykłe osiągnięcia w rozwoju bezpośrednich metod określania struktury krystalicznej[91]
		Jerome Karle	United States Naval Research Laboratory
1986		Dudley R. Herschbach	Uniwersytet Harvarda	za pionierską pracę w zastosowaniu chemiluminescencji podczerwonej do badań dynamiki reakcji chemicznych za wkład związany z dynamiką elementarnych procesów chemicznych[92]
		Yuan T. Lee	Uniwersytet Kalifornijski w Berkeley
		John C. Polanyi	Uniwersytet w Toronto
1987		Donald J. Cram	Uniwersytet Kalifornijski w Los Angeles	za rozwinięcie i zastosowanie cząsteczek o szczególnie selektywnych oddziaływaniach zależnych od struktury[93]
		Jean-Marie Lehn	Uniwersytet Louis Pasteura
		Charles J. Pedersen	DuPont
1988		Johann Deisenhofer	University of Texas Southwestern Medical Center(inne języki)	za określenie struktury centrum reakcji fotosyntetycznej bakterii[94]
		Robert Huber	Towarzystwo Maxa Plancka
		Hartmut Michel
1989		Sidney Altman	Uniwersytet Yale	za odkrycie katalitycznych właściwości RNA[95]
		Thomas R. Cech	Uniwersytet Kolorado w Boulder
1990		Elias James Corey	Uniwersytet Harvarda	za rozwinięcie teorii metodologii syntezy organicznej[96]
1991		Richard Ernst	Politechnika Federalna w Zurychu	za wkład w rozwój metodologii wysokorozdzielczej spektroskopii magnetycznego rezonansu jądrowego[97]
1992		Rudolph Marcus	Kalifornijski Instytut Techniczny	za wkład do teorii reakcji przeniesienia elektronu w układach chemicznych[98]
1993		Kary Mullis		za metody ukierunkowanej mutagenezy i reakcji łańcuchowej polimerazy (PCR)[99]
		Michael Smith	Uniwersytet Kolumbii Brytyjskiej
1994		George Olah	Uniwersytet Południowej Kalifornii	za pionierskie badania karbokationów oraz ich roli w reakcjach chemicznych węglowodorów[100]
1995		Paul Crutzen	Towarzystwo Maxa Plancka	za badania reakcji zachodzących w atmosferze (m.in. procesy destrukcji warstwy ozonowej)[101]
		Mario Molina	Instytut Techniczny Massachusetts
		F. Sherwood Rowland	Uniwersytet Kalifornijski w Irvine
1996		Robert Curl	Uniwersytet Rice’a	za odkrycie fulerenów nowej odmiany węgla (obok grafitu i diamentu) w 1985[102]
		sir Harold Kroto	Uniwersytet Sussex
		Richard Smalley	Uniwersytet Rice’a
1997		Paul Boyer	Uniwersytet Kalifornijski w Los Angeles	za wyjaśnienie mechanizmu enzymatycznego syntezy kwasu adenozynotrifosforowego (ATP)[103]
		John Walker	Medical Research Council(inne języki)
		Jens Skou	Uniwersytet Aarhus	za odkrycie pierwszego enzymu przenoszącego jony[103]
1998		Walter Kohn	Uniwersytet Kalifornijski w Santa Barbara	za rozwój teorii funkcjonału gęstości (Walter Kohn) i metod obliczeniowych w chemii kwantowej (John Pople)[104]
		John Pople	Uniwersytet Northwestern
1999		Ahmed Zewail	Kalifornijski Instytut Techniczny	za badania nad przejściowymi stanami reakcji chemicznych przy użyciu spektroskopii femtosekundowej[105]
2000		Alan Heeger	Uniwersytet Kalifornijski w Santa Barbara	za odkrycie i badania nad polimerami przewodzącymi prąd elektryczny[106]
		Alan MacDiarmid	Uniwersytet Pensylwanii
		Hideki Shirakawa	Uniwersytet w Tsukubie
2001		William Knowles		za prace nad chiralnie katalizowanymi reakcjami utleniania[107]
		Ryōji Noyori	Uniwersytet w Nagoi
		Barry Sharpless	The Scripps Research Institute
2002		Kurt Wüthrich		za badania białek[108]
		John Fenn	Virginia Commonwealth University
		Kōichi Tanaka	Shimadzu Corp.(inne języki)
2003		Peter Agre	Uniwersytet Johnsa Hopkinsa	za badania kanałów w błonach komórkowych[109]
		Roderick MacKinnon	Uniwersytet Rockefellera
2004		Aaron Ciechanower	Technion	za odkrycie roli ubikwityn w degradacji białek w organizmie[110]
		Awram Herszko
		Irwin Rose	Uniwersytet Kalifornijski w Irvine
2005		Yves Chauvin	Institut Français du Pétrole(inne języki)	za badania mechanizmu reakcji metatezy olefin[111]
		Robert Grubbs	Kalifornijski Instytut Techniczny
		Richard Schrock	Instytut Techniczny Massachusetts
2006		Roger Kornberg	Uniwersytet Stanforda	za badania molekularnego mechanizmu transkrypcji w komórkach eukariotycznych[112]
2007		Gerhard Ertl	Towarzystwo Maxa Plancka	za badania procesów chemicznych zachodzących na powierzchni ciał stałych[113]
2008		Osamu Shimomura	Marine Biological Laboratory(inne języki), Boston University School of Medicine(inne języki)	za odkrycie i rozwój białek zielonej fluorescencji[114]
		Martin Chalfie	Uniwersytet Columbia
		Roger Y. Tsien	Uniwersytet Kalifornijski w San Diego Instytut Medyczny Howarda Hughesa
2009		Venkatraman Ramakrishnan	Medical Research Council(inne języki)	za badania nad strukturą i funkcją rybosomu[115]
		Thomas Steitz	Uniwersytet Yale Instytut Medyczny Howarda Hughesa
		Ada Jonath	Instytut Naukowy Weizmana
2010		Richard Heck	Uniwersytet Delaware(inne języki)	za katalizowane palladem reakcje sprzęgania krzyżowego w syntezie organicznej[116]
		Ei’ichi Negishi	Uniwersytet Purdue
		Akira Suzuki	Uniwersytet Hokkaido
2011		Dan Szechtman	Technion	za odkrycie kwazikryształów[117]
2012		Robert Lefkowitz	Instytut Medyczny Howarda Hughesa Duke University	za badania nad receptorami sprzężonymi z białkami G[118]
		Brian Kobilka	Uniwersytet Stanforda
2013		Martin Karplus	Uniwersytet Strasburski Uniwersytet Harvarda	za rozwój wieloskalowych modeli dla złożonych układów chemicznych[119]
		Michael Levitt	Uniwersytet Stanforda
		Arieh Warshel	Uniwersytet Południowej Kalifornii
2014		Eric Betzig	Janelia Research Campus(inne języki) Instytut Medyczny Howarda Hughesa	za wkład w rozwój mikroskopii fluorescencyjnej wysokiej rozdzielczości[120]
		Stefan Hell	Towarzystwo Maxa Plancka Deutsches Krebsforschungszentrum(inne języki)
		William Moerner	Uniwersytet Stanforda
2015		Tomas Lindahl	Francis Crick Institute Clare Hall Laboratory	za badania mechanistyczne nad naprawą DNA[121]
		Paul Modrich	Instytut Medyczny Howarda Hughesa Duke University
		Aziz Sancar	Uniwersytet Karoliny Północnej
2016		Ben Feringa	Uniwersytet w Groningen	za zaprojektowanie i syntezę maszyn molekularnych[122]
		Jean-Pierre Sauvage	Université de Strasbourg I
		Fraser Stoddart	Uniwersytet Północno-Zachodni
2017		Jacques Dubochet	Uniwersytet w Lozannie	za opracowanie kriomikroskopii elektronowej wysokiej rozdzielczości do ustalania struktury biocząsteczek w roztworze[123]
		Joachim Frank	Uniwersytet Columbia
		Richard Henderson	Uniwersytet w Cambridge
2018		Frances Arnold	Kalifornijski Instytut Techniczny	za sterowaną ewolucję enzymów[124]
		George P. Smith	University of Missouri	za zastosowanie metody prezentacji fagowej do peptydów i przeciwciał[124]
		Gregory P. Winter	MRC Laboratory of Molecular Biology(inne języki)
2019		John B. Goodenough	Uniwersytet Teksański w Austin	za rozwój akumulatorów litowo-jonowych[125]
		M. Stanley Whittingham	University of Missouri
		Akira Yoshino	Asahi Kasei(inne języki), Meijo University(inne języki)
2020		Emmanuelle Charpentier	Max-Planck-Institut für Infektionsbiologie	za rozwój metody edycji genomu[126]
		Jennifer Doudna	Uniwersytet Kalifornijski w Berkeley
2021		Benjamin List	Max-Planck-Institut für Kohlenforschung	za rozwój asymetrycznej organokatalizy[127]
		David MacMillan	Uniwersytet Princeton
2022		Carolyn Bertozzi	Uniwersytet Stanforda	za rozwój chemii „click” i chemii bioortogonalnej[128]
		Morten Meldal	Uniwersytet Kopenhaski
		Barry Sharpless	Scripps Research
2023		Moungi Bawendi	Massachusetts Institute of Technology	za odkrycie i syntezę kropek kwantowych[129]
		Louis Brus	Uniwersytet Columbia
		Aleksiej Jekimow	Nanocrystals Technology Inc.
2024		David Baker	University of Washington	za obliczeniowe projektowanie białek[130]
		Demis Hassabis	Google DeepMind	za przewidywanie struktury białek[130]
		John Jumper

Przypisy

1. Nomination and Selection of Chemistry Laureates [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2021-10-06]  (ang.).
2. Facts on the Nobel Prize in Chemistry [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2021-10-06]  (ang.).
3. Alfred Nobel’s Will [online], Nobel Prize Outreach AB [zarchiwizowane z adresu 2014-07-17]  (ang.).
4. The Nobel Prize in Chemistry 1901 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2021-10-06]  (ang.).
5. Bo G.B.G. Malmström Bo G.B.G., BertilB. Andersson BertilB., The Nobel Prize in Chemistry: The Development of Modern Chemistry [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2021-10-06]  (ang.).
6. MarcinM. Kawa MarcinM., Nagrody Nobla związanie z biotechnologią [online], BioTechnolog.pl, 20 października 2004 [dostęp 2021-10-06] .
7. All Nobel Prizes in Chemistry [online], Nobel Prize Outreach AB 2013 [dostęp 2021-10-06]  (ang.).
8. The Nobel Prize in Chemistry 1902 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
9. The Nobel Prize in Chemistry 1903 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
10. The Nobel Prize in Chemistry 1904 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
11. The Nobel Prize in Chemistry 1905 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
12. The Nobel Prize in Chemistry 1906 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
13. The Nobel Prize in Chemistry 1907 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
14. The Nobel Prize in Chemistry 1908 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
15. The Nobel Prize in Chemistry 1909 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
16. The Nobel Prize in Chemistry 1910 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
17. The Nobel Prize in Chemistry 1911 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
18. The Nobel Prize in Chemistry 1912 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
19. The Nobel Prize in Chemistry 1913 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
20. The Nobel Prize in Chemistry 1914 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
21. The Nobel Prize in Chemistry 1915 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
22. The Nobel Prize in Chemistry 1916 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
23. The Nobel Prize in Chemistry 1917 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
24. The Nobel Prize in Chemistry 1918 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
25. The Nobel Prize in Chemistry 1919 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
26. The Nobel Prize in Chemistry 1920 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
27. The Nobel Prize in Chemistry 1921 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
28. The Nobel Prize in Chemistry 1922 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
29. The Nobel Prize in Chemistry 1923 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
30. The Nobel Prize in Chemistry 1924 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
31. The Nobel Prize in Chemistry 1925 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
32. The Nobel Prize in Chemistry 1926 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
33. The Nobel Prize in Chemistry 1927 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
34. The Nobel Prize in Chemistry 1928 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
35. The Nobel Prize in Chemistry 1929 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
36. The Nobel Prize in Chemistry 1930 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
37. The Nobel Prize in Chemistry 1931 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
38. The Nobel Prize in Chemistry 1932 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
39. The Nobel Prize in Chemistry 1933 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
40. The Nobel Prize in Chemistry 1934 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
41. The Nobel Prize in Chemistry 1935 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
42. The Nobel Prize in Chemistry 1936 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
43. The Nobel Prize in Chemistry 1937 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
44. The Nobel Prize in Chemistry 1938 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
45. The Nobel Prize in Chemistry 1939 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
46. The Nobel Prize in Chemistry 1940 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
47. The Nobel Prize in Chemistry 1941 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
48. The Nobel Prize in Chemistry 1942 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
49. The Nobel Prize in Chemistry 1943 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
50. The Nobel Prize in Chemistry 1944 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
51. The Nobel Prize in Chemistry 1945 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
52. The Nobel Prize in Chemistry 1946 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
53. The Nobel Prize in Chemistry 1947 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
54. The Nobel Prize in Chemistry 1948 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
55. The Nobel Prize in Chemistry 1949 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
56. The Nobel Prize in Chemistry 1950 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
57. The Nobel Prize in Chemistry 1951 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
58. The Nobel Prize in Chemistry 1952 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
59. The Nobel Prize in Chemistry 1953 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
60. The Nobel Prize in Chemistry 1954 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
61. The Nobel Prize in Chemistry 1955 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
62. The Nobel Prize in Chemistry 1956 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
63. The Nobel Prize in Chemistry 1957 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
64. The Nobel Prize in Chemistry 1958 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
65. The Nobel Prize in Chemistry 1958 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
66. The Nobel Prize in Chemistry 1960 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
67. The Nobel Prize in Chemistry 1961 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
68. The Nobel Prize in Chemistry 1962 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
69. The Nobel Prize in Chemistry 1963 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
70. The Nobel Prize in Chemistry 1964 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
71. The Nobel Prize in Chemistry 1965 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
72. The Nobel Prize in Chemistry 1966 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
73. The Nobel Prize in Chemistry 1967 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
74. The Nobel Prize in Chemistry 1968 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
75. The Nobel Prize in Chemistry 1969 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
76. The Nobel Prize in Chemistry 1970 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
77. The Nobel Prize in Chemistry 1971 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
78. The Nobel Prize in Chemistry 1972 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
79. The Nobel Prize in Chemistry 1973 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
80. The Nobel Prize in Chemistry 1974 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
81. The Nobel Prize in Chemistry 1975 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
82. The Nobel Prize in Chemistry 1976 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
83. The Nobel Prize in Chemistry 1977 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
84. The Nobel Prize in Chemistry 1978 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
85. The Nobel Prize in Chemistry 1979 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
86. The Nobel Prize in Chemistry 1980 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
87. The Nobel Prize in Chemistry 1981 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
88. The Nobel Prize in Chemistry 1982 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
89. The Nobel Prize in Chemistry 1983 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
90. The Nobel Prize in Chemistry 1984 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
91. The Nobel Prize in Chemistry 1985 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
92. The Nobel Prize in Chemistry 1986 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
93. The Nobel Prize in Chemistry 1987 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
94. The Nobel Prize in Chemistry 1988 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
95. The Nobel Prize in Chemistry 1989 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
96. The Nobel Prize in Chemistry 1990 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
97. The Nobel Prize in Chemistry 1991 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
98. The Nobel Prize in Chemistry 1992 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
99. The Nobel Prize in Chemistry 1993 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
100. The Nobel Prize in Chemistry 1994 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
101. The Nobel Prize in Chemistry 1995 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
102. The Nobel Prize in Chemistry 1996 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
103. The Nobel Prize in Chemistry 1997 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
104. The Nobel Prize in Chemistry 1998 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
105. The Nobel Prize in Chemistry 1999 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
106. The Nobel Prize in Chemistry 2000 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
107. The Nobel Prize in Chemistry 2001 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
108. The Nobel Prize in Chemistry 2002 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
109. The Nobel Prize in Chemistry 2003 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
110. The Nobel Prize in Chemistry 2004 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
111. The Nobel Prize in Chemistry 2005 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
112. The Nobel Prize in Chemistry 2006 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
113. The Nobel Prize in Chemistry 2007 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
114. The Nobel Prize in Chemistry 2008 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
115. The Nobel Prize in Chemistry 2009 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
116. The Nobel Prize in Chemistry 2010 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
117. The Nobel Prize in Chemistry 2011 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
118. The Nobel Prize in Chemistry 2012 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
119. The Nobel Prize in Chemistry 2013 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-06-05]  (ang.).
120. The Nobel Prize in Chemistry 2014 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2014-10-08]  (ang.).
121. The Nobel Prize in Chemistry 2015 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2015-10-07]  (ang.).
122. The Nobel Prize in Chemistry 2016 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2017-10-04]  (ang.).
123. The Nobel Prize in Chemistry 2017 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2017-10-04]  (ang.).
124. The Nobel Prize in Chemistry 2018 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2018-10-03]  (ang.).
125. The Nobel Prize in Chemistry 2019 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2019-10-09]  (ang.).
126. The Nobel Prize in Chemistry 2020 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2020-10-08]  (ang.).
127. The Nobel Prize in Chemistry 2021 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2021-10-06]  (ang.).
128. The Nobel Prize in Chemistry 2022 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2022-10-05]  (ang.).
129. The Nobel Prize in Chemistry 2023 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2023-10-04]  (ang.).
130. The Nobel Prize in Chemistry 2024 [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2024-10-09]  (ang.).

Linki zewnętrzne

• The Nobel Prize in Chemistry [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2019-10-11]  (ang.).

Encyklopedie internetowe (lista w projekcie Wikimedia):

• DSDE: Modtagere_af_Nobelprisen_i_kemi