Komitet do spraw Bezpieczeństwa Publicznego

Komitet do spraw Bezpieczeństwa Publicznego przy Radzie Ministrów (KdsBP) – kolegialny naczelny organ administracji państwowej Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, działający w latach 1954–1956, pełniący rolę służby specjalnej (obejmującej wywiad, kontrwywiad i policję polityczną, a w latach 1955–1956 również kontrwywiad wojskowy). Nazwa instytucji i jej formuła była kopią nazwy i formuły KGB ZSRR, czyli Komitetu Bezpieczeństwa Państwowego przy Radzie Ministrów ZSRR. Zgodnie z ustawą lustracyjną KdsBP uznawany jest za organ bezpieczeństwa państwa.

Pieczęć: Komitet do spraw Bezpieczeństwa Publicznego, do użytku wewnętrznego

Utworzenie Komitetu do spraw Bezpieczeństwa Publicznego

Po ucieczce na Zachód podpułkownika Józefa Światły, byłego wicedyrektora departamentu X Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego, oraz po ujawnieniu w audycjach Radia Wolna Europa jego wspomnień ze służby w Ministerstwie BP ówczesne władze komunistyczne – chcąc zmienić wizerunek znienawidzonej przez społeczeństwo instytucji i całego systemu represyjnego – rozpoczęły jego reorganizację. 14 grudnia 1954 roku dekretem Rady Państwa rozwiązane zostało MBP^[1]. Dotychczasowego ministra bezpieczeństwa publicznego gen. dyw. Stanisława Radkiewicza przeniesiono na stanowisko ministra do spraw Państwowych Gospodarstw Rolnych. W miejsce rozwiązanego MBP utworzono dwa odrębne urzędy centralne chroniące wewnętrzne i zewnętrzne bezpieczeństwo PRL: Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Komitet do spraw Bezpieczeństwa Publicznego^[2].

Zadania KdsBP

Zakres działania KdsBP określiła uchwała Rady Ministrów nr 830 z 7 grudnia 1954 roku:

1. walka z działalnością obcego wywiadu uprawianego przez państwa kapitalistyczne i związane z nimi wywiady reakcyjnych ugrupowań emigracyjnych
2. walka z wrogą działalnością resztek podziemia reakcyjnego i próbami tworzenia nielegalnych organizacji, ich działalnością polityczną i terrorystyczną
3. walka z wrogą działalnością niemieckich elementów rewizjonistycznych
4. walka z dywersją, sabotażem, szkodnictwem uprawianym przez wroga na odcinku gospodarki narodowej
5. prowadzenie wywiadu przeciw działalności wywiadu państw kapitalistycznych i związanych z nimi ośrodków reakcyjnej emigracji działających przeciw Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, jak również prowadzenia działalności dla zdobycia niezbędnych informacji z dziedziny politycznej, ekonomicznej i naukowo-technicznej.

Struktura organizacyjna KdsBP

Początkowo struktura organizacyjna KdsBP pozostawała taka sama jak w zlikwidowanym MBP. Nowe nazewnictwo jednostek zostało wprowadzone 1 stycznia 1955 r. zgodnie z zarządzeniem nr 05 przewodniczącego komitetu z 29 grudnia 1954 r.^[3], faktycznych zmian dokonano jednak dopiero 1 kwietnia 1955 r. na podstawie poszczególnych rozkazów organizacyjnych przewodniczącego komitetu^[4]:

• rozkazem nr 04/org z 10 marca 1955 r. na bazie Gabinetu Ministra BP utworzono Gabinet Przewodniczącego KdsBP,
• rozkazem nr 05/org z 10 marca 1955 r. na bazie Inspektoratu Ministra BP utworzono Inspektorat Przewodniczącego KdsBP,
• rozkazem nr 031/org z 12 marca 1955 r. na bazie Departamentu VII MBP utworzono Departament I KdsBP (ds. wywiadu),
• rozkazem nr 017/org z 11 marca 1955 r. na bazie Departamentu I MBP utworzono Departament II KdsBP (ds. kontrwywiadu),
• rozkazem nr 06/org z 10 marca 1955 r. na bazie Departamentu III MBP oraz Samodzielnego Wydziału do Walki z Bandytyzmem MBP utworzono Departament III KdsBP (ds. walki z podziemiem reakcyjnym),
• rozkazem nr 07/org z 10 marca 1955 r. na bazie Departamentu IV MBP, Inspektoratu Wiejskiego MBP oraz Wydziału III Departamentu II MBP utworzono Departament IV KdsBP (ds. walki z wrogą działalnością w gospodarce narodowej),
• rozkazem nr 08/org z 10 marca 1955 r. na bazie Departamentu VIII MBP utworzono Departament V KdsBP (ds. walki z wrogą działalnością w transporcie),
• rozkazem nr 018/org z 11 marca 1955 r. na bazie Departamentu XI MBP utworzono Departament VI KdsBP (ds. walki z wrogą działalnością reakcyjnego kleru),
• rozkazem nr 09/org z 10 marca 1955 r. na bazie Departamentu Śledczego MBP utworzono Departament VII KdsBP (ds. śledczych),
• rozkazem nr 055/org z 18 marca 1955 r. na bazie Departamentu Ochrony Rządu MBP utworzono Departament VIII KdsBP (ds. ochrony rządu),
• rozkazem nr 054/org z 18 marca 1955 r. na bazie Departamentu II MBP oraz Instytutu Techniki Operacyjnej MBP utworzono Departament IX KdsBP (ds. techniki operacyjnej) oraz Instytut Techniki Operacyjnej KdsBP,
• rozkazem nr 019/org z 11 marca 1955 r. na bazie Wydziału I Departamentu II MBP utworzono Departament X KdsBP (ds. ewidencji operacyjnej i statystyki),
• rozkazem nr 058/org z 18 marca 1955 r. na bazie Departamentu Łączności MBP utworzono Departament Łączności KdsBP oraz inne jednostki (Centralny Warsztat Łączności, Centralną Składnicę Łączności, Składnicę nr 17, Składnicę nr 750),
• rozkazem nr 012/org z 10 marca 1955 r. na bazie Departamentu Kadr MBP, Departamentu Szkolenia MBP oraz Biura ds. Funkcjonariuszy MBP utworzono Departament Kadr i Szkolenia KdsBP,
• rozkazem nr 057/org z 18 marca 1955 r. na bazie Kierownictwa Generalnej Dyrekcji Zaopatrzenia MBP, Departamentu Organizacji i Planowania MBP, Departamentu Zaopatrzenia MBP, Departamentu Kwaterunkowo-Budowlanego MBP, Kwatermistrzostwa Centralnych Jednostek MBP, Biura Socjalnego MBP oraz Wydziału Kadr Jednostek Dyrekcji Zaopatrzenia MBP utworzono Departament Administracyjno-Gospodarczy KdsBP, Kwatermistrzostwo Centralnych Jednostek KdsBP oraz inne jednostki (Centralny Magazyn Mundurowy, Magazyn Uzbrojenia i Warsztatów Rusznikarskich, Centralny Garaż, Centralną Składnicę Samochodową),
• rozkazem nr 01/org z 12 stycznia 1955 r. na bazie Departamentu Finansowego MBP utworzono Departament Finansowy KdsBP,
• rozkazem nr 010/org z 10 marca 1955 r. na bazie Biura „C” MBP utworzono Biuro „A” KdsBP (ds. szyfrów),
• rozkazem nr 011/org z 10 marca 1955 r. na bazie Wydziału „A” MBP utworzono Wydział „B” KdsBP, rozkazem nr 0167/org z 15 grudnia 1955 r. na bazie Wydziału „B” KdsBP utworzono Biuro „B” KdsBP (ds. obserwacji),
• rozkazem nr 067/org z 21 kwietnia 1955 r. utworzono Biuro „W” przy Departamencie IX KdsBP, rozkazem nr 0159/org z 7 grudnia 1955 r. na bazie Biura „W” przy Departamencie IX KdsBP utworzono Biuro „W” KdsBP (ds. perlustracji korespondencji),
• rozkazem nr 070/org z 28 kwietnia 1955 r. na bazie Biura Wojskowego MBP utworzono Samodzielny Wydział „C” KdsBP (ds. wojskowych),
• rozkazem nr 013/org z 10 marca 1955 r. na bazie Centralnego Archiwum MBP utworzono Archiwum KdsBP,
• rozkazem nr 079/org z 14 maja 1955 r. na bazie Komendantury MBP utworzono Komendanturę KdsBP.

Działalność

Komitet do spraw Bezpieczeństwa Publicznego rozpoczął swoją działalność po wydaniu następującego rozkazu:

Na podstawie Dekretu z dnia 7 grudnia 1954 roku, o naczelnych organach organizacji państwowej w zakresie spraw wewnętrznych i bezpieczeństwa publicznego, utworzone zostało Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Komitet do spraw Bezpieczeństwa Publicznego jako organ kolegialny przy Radzie Ministrów.
Decyzją Partii i Rządu o podziale dotychczasowego Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego, powołania Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Komitetu do spraw Bezpieczeństwa Publicznego idzie w kierunku nowego ich ustawienia w systemie Władzy Ludowej i aparatu państwowego odpowiadającemu nowemu okresowi. Zmierza to do radykalnego usunięcia braków i wypaczeń w pracy, które nastąpiły w minionym okresie.
Aparat bezpieczeństwa w swej dotychczasowej działalności ma poważne zasługi w walce z wrogami Polski Ludowej. Rozbite zostało zbrojne podziemie, unieszkodliwiono dywersję reakcji mikołajczykowskiej, w walce z agenturami imperjalistycznymi, ze szpiegostwem, dywersją i terrorem organa bezpieczeństwa maja niewątpliwe osiągnięcia.
Wróg klasowy tracąc poparcie w społeczeństwie zmuszony jest do głębszego konspirowania swej działalności i będzie uciekał do coraz podstępniejszych form działania i maskowania się.
Natężenie szpiegowsko-dywersyjnych działalności obcych agentur szczególnie wobec prób odrodzenia militaryzmu niemieckiego, działalności reakcyjnej emigracji całkowicie zaprzedanej wrogim Polsce ośrodkom imperjalistycznym oraz aktualne wysiłki wrogiej działalności resztek wyzyskiwaczy i reakcyjnych elementów w kraju – stawia przed organami bezpieczeństwa pilne zadania wzmożenia czujności, doskonalenia metod pracy oraz w całej działalności i postępowaniu stania na straży praworządności ludowej.
Wymaga to od całego aparatu bezgranicznego oddania dla Partii, głębokiej partyjności w codziennej pracy zawodowej, wysokiej postawy moralno-politycznej oraz stałego zacieśnienia więzi z masami pracującymi.
Obejmując z dniem dzisiejszym kierownictwo organami bezpieczeństwa publicznego, Komitet wyraża głębokie przekonanie, że cały skład osobowy aparatu bezpieczeństwa publicznego przepojony ideowym hartem i poświęceniem dla dobra naszego ludu budującego socjalizm, dla Polski Ludowej będzie ściśle przestrzegał dyscypliny wewnętrznej, usprawni i wzmocni walkę z wrogiem przy zastosowaniu metod i środków przewidzianych prawem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.

Przewodniczący KdsBP Władysław Dworakowski, rozkaz nr 1 z 10 grudnia 1954

KdsBP przejął po MBP sieć tajnych współpracowników, która w 1955 liczyła 72 956 osób, w tym 864 agentów, 67 648 informatorów i 4444 rezydentów.

Organizacja terenowa Komitetu ds. BP. Nie we wszystkich województwach istniały GUdsBP, lecz Delegatury lub placówki b.p.

Komitet ds. BP w terenie

Oprócz potężnie rozbudowanej centrali w Warszawie KdsBP przejął po MBP rozbudowaną sieć jednostek terenowych rozsianych po całym kraju – wojewódzkich, miejskich (w miastach wydzielonych z województw), powiatowych i gminnych (po trzy etaty przy posterunku MO) Urzędów Bezpieczeństwa Publicznego, referatów ochrony („RO”) i referatów wojskowych („RW”). Po utworzeniu KdsBP stały się one jego delegaturami. Podstawową jednostką organizacyjną w MBP, a następnie w Komitecie ds. BP były departamenty, w których skład wchodziły wydziały, podzielone z kolei na sekcje. W delegaturach wojewódzkich odpowiednikami departamentów były wydziały składające się z kilku sekcji, delegatury powiatowe dzieliły się na referaty (sekcje).

Po podziale MBP na MSW i KdsBP siły Komitetu zostały znacznie uszczuplone, ale pozwoliły na dobrze zorganizowaną i prężną działalność policji politycznej.

Włączenie organów Informacji Wojskowej do KdsBP

Wszelkie reorganizacje aparatu bezpieczeństwa PRL i innych krajów satelickich ZSRR były wzorowane na ZSRR. Przykład sowiecki zaważył również na decyzji o włączeniu organów kontrwywiadu wojskowego – Głównego Zarządu Informacji Wojska Polskiego – pod nadzór administracji zarządzającej tzw. organami cywilnymi. Naśladowano ZSRR, gdzie rok wcześniej z Ministerstwa Spraw Wewnętrznych wyodrębniono piony wywiadu, kontrwywiadu i policji politycznej, które połączono w Komitet Bezpieczeństwa Państwowego, który wchłonął także kontrwywiad wojskowy jako III Zarząd Główny KGB.

Włączenie GZI WP w skład KdsBP nastąpiło na podstawie uchwały Radę Ministrów nr 683 z 3 września 1955 roku i zarządzenia 094/55 z 14 września 1955 wydanego przez przewodniczącego KdsBP Władysława Dworakowskiego, Ministra Spraw Wewnętrznych Władysława Wichę i Ministra Obrony Narodowej Konstantego Rokossowskiego. Za Przewodniczącego KdsBP zarządzenie podpisał Wiceprzewodniczący KdsBP Antoni Alster, za Ministra ON – Wiceminister ON gen. armii Stanisław Popławski.

Celem dalszego usprawnienia walki z wrogami ustroju ludowo-demokratycznego PRL i ochrony Ludowego Wojska Polskiego, poprzez ujednolicenie kierownictwa i lepszą koordynację wysiłków organów bezpieczeństwa publicznego i wojskowych organów bezpieczeństwa, Prezydium Rządu uchwala, co następuje:
pt1. Wojskowe Organy bezpieczeństwa (organy informacji Ministerstwa Obrony Narodowej i Wojsk Wewnętrznych) oraz ich zakres działania włącza się do Komitetu do spraw Bezpieczeństwa Publicznego.

Uchwała Rady Ministrów nr 683/55 z dnia 3 września 1955 roku o włączeniu wojskowych organów bezpieczeństwa oraz ich zakresu działania do Komitetu do spraw Bezpieczeństwa Publicznego

Kierownictwo KdsBP

Członkowie komitetu

Stanowisko	Członek KdsBP	Okres pełnienia obowiązków
przewodniczący KdsBP	Władysław Dworakowski	10 grudnia 1954 r.[5] – 29 marca 1956 r.
	Edmund Pszczółkowski	30 marca 1956 r. – 13 listopada 1956 r.
I zastępca przewodniczącego KdsBP	Antoni Alster	10 grudnia 1954 r.[5] – 11 grudnia 1956 r.
zastępca przewodniczącego KdsBP	Witold Sienkiewicz	10 grudnia 1954 r.[5] – 27 listopada 1956 r.
	Jan Ptasiński	10 grudnia 1954 r.[5] – 11 grudnia 1956 r.
sekretarz KdsBP	Zbigniew Paszkowski	1 kwietnia 1955 r.[5] – 27 listopada 1956 r.
szef Głównego Zarządu Informacji KdsBP	Karol Bąkowski	13 września 1955 r.[6] – 8 grudnia 1956 r.

Dyrektorzy jednostek organizacyjnych komitetu

Jednostka organizacyjna	Dyrektor jednostki	Okres pełnienia obowiązków
Gabinet Przewodniczącego KdsBP	Michał Drzewiecki	1 stycznia 1955 r. – 30 czerwca 1956 r.
	Jerzy Nowakowski	15 lipca 1956 r. – 27 listopada 1956 r.
Inspektorat Przewodniczącego KdsBP	Edward Tracz[7]	15 marca 1955 r. – 16 listopada 1956 r.
Departament I KdsBP (ds. wywiadu)	Józef Czaplicki	p.o. 1 stycznia 1955 r. – 1 lutego 1956 r.
		1 lutego 1956 r. – 27 listopada 1956 r.
Departament II KdsBP (ds. kontrwywiadu)	Edward Leśniewski	p.o. 1 stycznia 1955 r. – 14 marca 1955 r.
		15 marca 1955 r. – 27 listopada 1956 r.
Departament III KdsBP (ds. walki z podziemiem reakcyjnym)	Julia Brystiger	1 stycznia 1955 r. – 16 listopada 1956 r.
Departament IV KdsBP (ds. walki z wrogą działalnością w gospodarce narodowej)	Jan Górecki	1 stycznia 1955 r. – 27 listopada 1956 r.
Departament V KdsBP (ds. walki z wrogą działalnością w transporcie)	Jan Zabawski	1 stycznia 1955 r. – 31 maja 1955 r.
	Józef Jurkowski	1 czerwca 1955 r. – 31 maja 1956 r.
	Daniel Kubajewski	p.o. 1 czerwca 1956 r. – 14 września 1956 r.
		15 września 1956 r. – 16 listopada 1956 r.
Departament VI KdsBP (ds. walki z wrogą działalnością reakcyjnego kleru)	Karol Więckowski	1 stycznia 1955 r. – 31 maja 1955 r.
	Józef Dziemidok	1 czerwca 1955 r. – 27 listopada 1956 r.
Departament VII KdsBP (ds. śledczych)	Józef Kratko	p.o. 1 stycznia 1955 r. – 31 maja 1956 r.
	Ryszard Matejewski	p.o. 1 czerwca 1956 r. – 27 listopada 1956 r.
Departament VIII KdsBP (ds. ochrony rządu)	Faustyn Grzybowski	1 stycznia 1955 r. – 7 września 1956 r.
Departament IX KdsBP (ds. techniki operacyjnej)	Michał Taboryski	p.o. 1 marca 1955 r. – 31 maja 1955 r.
	Karol Więckowski	1 czerwca 1955 r. – 27 listopada 1956 r.
Departament X KdsBP (ds. ewidencji operacyjnej i statystyki)	Jan Zabawski	1 czerwca 1955 r. – 27 listopada 1956 r.
Departament Łączności KdsBP	Feliks Suczek	1 stycznia 1955 r. – 31 lipca 1956 r.
	Aleksander Bogusławski	p.o. 1 sierpnia 1956 r. – 27 listopada 1956 r.
Departament Kadr i Szkolenia KdsBP	Mikołaj Orechwa	1 stycznia 1955 r. – 21 września 1955 r.
	Edward Matusiak	22 września 1955 r. – 27 listopada 1956 r.
Departament Administracyjno-Gospodarczy KdsBP	Jan Lech	p.o. 17 grudnia 1954 r. – 31 maja 1955 r.
		1 czerwca 1955 r. – 27 listopada 1956 r.
Departament Finansowy KdsBP	Jan Kisielow	20 grudnia 1954 r. – 16 października 1956 r.
Biuro „A” KdsBP (ds. szyfrów)	Antoni Boński	1 stycznia 1955 r. – 27 listopada 1956 r.
Wydział „B” KdsBP / Biuro „B” KdsBP (ds. obserwacji)	Józef Wojciechowski[8]	p.o. 1 stycznia 1955 r. – 31 marca 1956 r.
	Michał Drzewiecki	1 lipca 1956 r. – 27 listopada 1956 r.
Biuro „W” KdsBP (ds. perlustracji korespondencji)	Henryk Palka	1 września 1956 r. – 27 listopada 1956 r.
Samodzielny Wydział „C” KdsBP (ds. wojskowych)	Aleksander Jałkowski[9]	1 sierpnia 1955 r. – 27 listopada 1956 r.
Instytut Techniki Operacyjnej KdsBP	Walenty Czysler	1 stycznia 1955 r. – 10 sierpnia 1955 r.
Archiwum KdsBP	Zygmunt Okręt	1 stycznia 1955 r. – 27 listopada 1956 r.
Kwatermistrzostwo Centralnych Jednostek KdsBP	Henryk Sawicki[10]	1 kwietnia 1955 r. – 27 listopada 1956 r.
Komendantura KdsBP	Wincenty Małecki[11]	1 lutego 1955 r. – 27 listopada 1956 r.

Przypisy

1. Dekret z dnia 7 grudnia 1954 r. o naczelnych organach administracji państwowej w zakresie spraw wewnętrznych i bezpieczeństwa publicznego. Dz.U. z 1954 r. nr 54, poz. 269.
2. Komitet do spraw Bezpieczeństwa Publicznego przy Radzie Ministrów, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-03-23] .
3. Historyczno-prawna analiza struktur organów bezpieczeństwa państwa w Polsce Ludowej (1944–1990). Zbiór studiów, red. Adrian Jusupović, Rafał Leśkiewicz, Warszawa 2013, s. 189–190 (Dokument nr 4).
4. Henryk Piecuch: W. Jaruzelski ból władzy – tajna historia Polski (poszczególne rozkazy powołujące nowe departamenty KdsBP, s. 226–227, Agencja Wydawnicza CB Warszawa 2001.
5. W rzeczywistości funkcję członka komitetu i stanowisko w kierownictwie objął 1 grudnia 1954 r., czyli jeszcze przed formalnym utworzeniem KdsBP.
6. We wcześniejszym okresie (od 21 grudnia 1953 r.) zajmował stanowisko szefa Głównego Zarządu Informacji MON.
7. Zajmował stanowisko kierownika inspektoratu.
8. Zajmował stanowisko p.o. naczelnika wydziału.
9. Zajmował stanowisko naczelnika wydziału.
10. Zajmował stanowisko kwatermistrza.
11. Zajmował stanowisko komendanta.

Źródła i publikacje

• Henryk Piecuch: Akcje specjalne. Od Bieruta do Ochaba. Wyd. Agencja Wydawnicza CB, Warszawa 1996, s. 532. ISBN 83-86245-10-7.
• Henryk Piecuch: W. Jaruzelski ból władzy – tajna historia Polski. Agencja Wydawnicza CB, Warszawa 2001, s. 226–227.
• Leszek Pawlikowicz: Tajny front zimnej wojny. Uciekinierzy z polskich służb specjalnych 1956-1964. Oficyna Wydawnicza „Rytm”, Warszawa 2004, ISBN 83-7399-074-7.

Kontrola autorytatywna (organizacja):

• ISNI: 0000000103838675
• VIAF: 295791529
• LCCN: no2010080369
• SUDOC: 145073378

Encyklopedie internetowe:

• PWN: 3924412