Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Krakowie

Kościół Świętych Apostołów
Piotra i Pawła

nr rej. A-4 [A-179/M] z 25 lutego 1931[1]
kościół parafialny
Fasada kościoła – widok z placu Marii Magdaleny (2020)
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Miejscowość	Kraków
Adres	ul. Grodzka 52a
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Parafia	Wszystkich Świętych w Krakowie
Wezwanie	Świętych Apostołów Piotra i Pawła
Wspomnienie liturgiczne	Świętych Apostołów Piotra i Pawła
Historia Data zakończenia budowy 1597–1619 Data poświęcenia 8 lipca 1635
Dane świątyni Architekt Józef Britius, Giovanni Maria Bernardoni, Giovanni Trevano Świątynia • materiał bud. • cegła Kopuła • liczba kopuł 1 Liczba naw 3 Organy • liczba głosów • liczba manuałów 45 3
Położenie na mapie Starego Miasta w Krakowie Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła
Położenie na mapie Polski Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła
Położenie na mapie województwa małopolskiego Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła
Położenie na mapie Krakowa Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła
50°03′25″N 19°56′20″E
Strona internetowa

Wnętrze kościoła.

Chór, organy, ambona.

Ołtarz główny.

Pokaz wahadła Foucaulta.

Bryła kościoła, widok z Wawelu.

Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła – zabytkowy parafialny kościół rzymskokatolicki znajdujący się w Krakowie, w dzielnicy I Stare Miasto przy ulicy Grodzkiej 52a, na Starym Mieście. Od 1830 roku służy parafii Wszystkich Świętych^[2].

Historia

Jest to pierwsza budowla architektury barokowej w Krakowie. Ufundowana została dla jezuitów przez króla Zygmunta III Wazę. Plan kościoła wykonał prawdopodobnie Giovanni de Rossis, plan ten był realizowany od 1597 roku – najpierw przez Józefa Britiusa (Giuseppe Brizio), a następnie modyfikowany przez Giovanniego Marię Bernardoniego. Ostateczny kształt kościołowi nadał w latach 1610–1619 Giovanni Trevano^[3], będący autorem projektów fasady, kopuły i wystroju wnętrza.

Uroczystej konsekracji kościoła dokonano 8 lipca 1635 roku. Po kasacie zakonu jezuitów w 1773 roku kościół i kolegium znalazły się w gestii Komisji Edukacji Narodowej, która przekazała te budowle uniwersytetowi krakowskiemu, a później, w roku 1786 oo. cystersom z Mogiły. W latach 1809–1815 świątynia funkcjonowała jako cerkiew prawosławna^[4]. Od 1830 roku służy parafii Wszystkich Świętych^[2]. Po restauracji kopuły w latach 1822–1825 prowadzonej z budżetu Wolnego Miasta Krakowa, przeniesiona została do kościoła parafia Wszystkich Świętych (uroczystość odbyła się 8 sierpnia 1830 r.)^[2]. W roku 1899 rozpoczęta została kompleksowa konserwacja kościoła, którą prowadził architekt Zygmunt Hendel^[5]. Objęto nią: kopułę z latarnią (1899–1901, 1906–1907), fasadę (1901–1907), dachy (1900, 1902–1908), wnętrze kościoła (1907–1916), schody przy ogrodzeniu. Około roku 1890 posługę wikarego sprawował w nim św. Józef Bilczewski.

Architektura

Kościół ma szeroki, jednonawowy korpus z nawami bocznymi o charakterze kaplic, transept z kopułą na skrzyżowaniu oraz prostokątne (krótkie) prezbiterium zamknięte półkolistą apsydą.

Fasada

Dwukondygnacyjna fasada z dolomitu przypomina rzymski kościół Santa Susana Carla Maderny, ale są w niej też echa fasady głównego kościoła jezuickiego Il Gesù w Rzymie.

W niszach znajdują się posągi świętych jezuickich: św. Ignacego Loyoli, św. Franciszka Ksawerego, św. Alojzego Gonzagi oraz św. Stanisława Kostki dłuta Dawida Heela, a nad portalem głównym godło zakonu jezuitów; w górnej kondygnacji św. Zygmunt i św. Władysław. Fasadę wieńczy herb fundatora, króla Zygmunta III (wizerunek Orła ze Snopem na piersi).

Ogrodzenie placu z rzeźbami apostołów zostało zaprojektowane przez Kacpra Bażankę, a wykonane w roku 1722 przez Dawida Heela z wapienia pińczowskiego. Dziś, na miejscu XVIII-wiecznych, bardzo zniszczonych oryginałów, znajdują się ich współczesne kopie (także z wapienia pińczowskiego), wykonane przez Kazimierza Jęczmyka. Przyczyną tego stanu są kwaśne deszcze wymywające twarze rzeźb.

Wnętrze

Stiukowa dekoracja, umieszczona głównie na sklepieniach, została wykonana przez kilka warsztatów sztukatorskich. W apsydzie prezbiterium znajdują się sceny z życia św. Piotra i św. Pawła oraz posągi patronów Polski – św. Wojciecha i św. Stanisława wykonane przez sztukatora Jana przed 1619 rokiem^[6]. Jego warsztat ozdobił również sklepienie kopuły. W nawach bocznych motywy zdobnicze stają się bardziej swobodne – pojawiają się tam postacie puttów wplecionych w ornamentalne kompozycje i kartusze dekorowane polichromiami. Dekoracje stiukowe kaplic wykonał m.in. warsztat Giovanniego Battisty Falconiego w latach 30. i 40. XVII wieku^[7]. Prace nad zdobieniem sklepienia ostatniej nieudekorowanej jeszcze kaplicy pw. św. Franciszka Borgiasza, prowadzone przez warsztat Kazimierza Kaliskiego, zakończono dopiero w 1698 roku^[8].

Późnobarokowy ołtarz główny z roku 1735 z rzeźbami Antoniego Frączkiewicza zaprojektowany został prawdopodobnie przez Kacpra Bażankę. Obraz w ołtarzu – Wręczenie kluczy św. Piotrowi – namalował około 1820 roku Józef Brodowski (wzorując się na niezachowanym XVIII-wiecznym obrazie Szymona Czechowicza).

Prezbiterium

Przy północnej ścianie prezbiterium znajduje się nagrobek biskupa Andrzeja Trzebickiego z końca XVII wieku ufundowany wujowi przez dziekana krakowskiego Kaspra Cieńskiego^[9], a przy południowej – obraz przedstawiający Wszystkich Świętych pędzla Szymona Czechowicza z 1763 roku przeniesiony z dawnego kościoła Wszystkich Świętych.

Nawa główna

• wczesnobarokowa ambona
• pomnik Kajetana Florkiewicza (autor: Franciszek Wyspiański, 1877)
• posąg Piotra Skargi (autor: Oskar Sosnowski, 1869) – przeniesiony z katedry na Wawelu na początku XX wieku.
• pomnik papieża Piusa IX (autorzy: Walery Gadomski i Michał Korpal, 1880)^[10].
• chrzcielnica (1528) – przeniesiona z dawnego kościoła pw. Wszystkich Świętych

Transept

Ramię północne:

• wczesnobarokowy ołtarz z obrazem przedstawiającym Matkę Boską i śś. Annę i Joachima;
• nagrobek Rohozińskich i Michałowskich z posągiem Ecce homo (autor: Marceli Guyski);

Ramię południowe:

• ołtarz św. Stanisława Kostki (z obrazem z I poł. XVII w. przedstawiającym świętego);
• pomnik rodziny Bartschów z 1827 roku;
• posąg Maurycego Poniatowskiego (autor: Wiktor Brodzki)
• statua Maurycego Drużbackiego (autor: Antoni Madeyski, 1912)
• epitafium rodziny Branickich (projektu Kacpra Bażanki, 1720–1727)

Nawy boczne

Nawa boczna północna składa się z kaplic: Męki Pańskiej, Matki Boskiej Loretańskiej, św. Ignacego Loyoli.

Nawa boczna południowa składa się z kaplic: Wieczerzy Pańskiej, Michała Archanioła, Trójcy Świętej.

W kaplicy Wieczerzy Pańskiej znajduje się nagrobek Brzechffów (projekt: Kacper Bażanka, 1716)

Oświetlenie wnętrza zostało podporządkowane teatralizacji sprawowania liturgii w baroku: światło miało skupiać się na księdzu odprawiającym mszę świętą, a boczne filary wspierające kopułę miały stwarzać wrażenie kulis teatralnych.

W 1638 roku przy kościele Jezuici założyli największą w ówczesnej Polsce kapelę muzyczną. Śpiewało w niej od 80 do 100 osób.

Krypty

W podziemiach kościoła pochowani są: ks. Piotr Skarga, biskup Andrzej Trzebicki oraz Witold Szeliga Bieliński.

Od stycznia 2010 r. trwają prace nad utworzeniem w podziemiach Panteonu Narodowego^[11]. Po jego utworzeniu w podziemiach zostali pochowani: Sławomir Mrożek (2013), Karol Olszewski (2018)^[12], Tadeusz Pieronek (2019), Adam Zagajewski (2021)^[13], Krzysztof Penderecki (2022)^[14].

Wahadło Foucaulta

W kościele jest zawieszone najdłuższe w Polsce wahadło Foucaulta (46,5 m). Co czwartek odbywają się demonstracje^[15], pozwalające zaobserwować (pośrednio) ruch obrotowy Ziemi wokół własnej osi.

Pomniki w kościele

• 
  Piotr Skarga
• 
  Kajetan Florkiewicz
• 
  Maurycy Drużbacki

Przypisy

1. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024 .
2. Joanna M. Dziewulska, Prace „reparacyjne” i restauracyjne kościoła śś. Piotra i Pawła w Krakowie w XIX wieku, „Rocznik Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie”, R. 53: 2008, s. 259-282.
3. Janowski Piotr Józef, Trevano Jan, [w:] "Polski Słownik Biograficzny", 55 (2023), s. 97–102.
4. K. Bąkowski, Kronika Krakowska 1796-1848, cz. 1, „Biblioteka Krakowska nr 36”, s. 104.
5. Joanna M. Dziewulska, Wokół restauracji kościoła śś. Piotra i Pawła w Krakowie, „Rocznik Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie”, R. 54: 2009, s.239-275.
6. Michał Kurzej, Siedemnastowieczne sztukaterie w Małopolsce, Kraków 2012, s. 336-337.
7. Michał Kurzej, Siedemnastowieczne sztukaterie w Małopolsce, Kraków 2012, s. 338-341.
8. Michał Kurzej, Siedemnastowieczne sztukaterie w Małopolsce, Kraków 2012, s. 341.
9. Jan Korytkowski, Prałaci i kanonicy katedry metropolitalnej gnieźnieńskiej od roku 1000 aż do dni naszych. Podług źródeł archiwalnych. T.1, Gniezno 1882, s. 138.
10. Anna Agaciak Papież Pius IX błogosławi Panteonowi
11. W Krakowie powstanie jednak Panteon Narodowy?. fakty.interia.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-06-11)]. (dostęp 18.04.2010).
12. Małgorzata Wosion-Czoba: Kraków: szczątki prof. Karola Olszewskiego złożono w Panteonie Narodowym. dzieje.pl, 2018-10-19. [dostęp 2019-03-23].
13. Julia Kalęba: Kraków pożegnał wybitnego poetę Adama Zagajewskiego. gazetakrakowska.pl, 2021-10-10. [dostęp 2022-04-02].
14. Pożegnanie Krzysztofa Pendereckiego. krakow.pl, 2022-03-29. [dostęp 2022-03-29].
15. Parafia Wszystkich Świętych w Krakowie. [dostęp 2016-02-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-08-10)].

Linki zewnętrzne

• Serwis internetowy Parafii Wszystkich Świętych w Krakowie
• Historia i galeria zdjęć
• Organy Kościoła Świętych Piotra i Pawła w Krakowie
• Wirtualna wędrówka po Kościele. ipanos.eu. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].

Kontrola autorytatywna (kościół jezuicki):

• VIAF: 65145424507186831272
• LCCN: n99043095