Klon ściętolistny (Acer truncatum) – gatunek rośliny z rodziny mydleńcowatych (Sapindaceae). Jest to małe drzewo występujące naturalnie w lasach wschodniej Azji od Chin po Półwysep Koreański i obwód amurski w Rosji. W różnych obszarach, zwłaszcza w Chinach, Japonii oraz w Ameryce Północnej bywa uprawiany jako roślina ozdobna, szczególnie zalecana ze względu na odporność na trudne warunki oraz niewielkie rozmiary do nasadzeń w miastach. W Chinach nasiona służyły jako surowiec do produkcji oleju jadalnego. Odkryto także szereg zastosowań medycznych tego gatunku.
Jest to małe drzewo osiągające 4–8 m wysokości[9] (rzadko do 10 m[10][8]). Koronę ma rozłożystą[11] (osiąga 3–5 m szerokości[12]), dość gęstą i jednolitą[13]. Kora jest chropowata – jest najbardziej szorstka i popękana spośród wszystkich klonów[5]. Kora na starszych gałęziach i pniu ma szaro-brązową barwę, natomiast nagie, młode gałązki mogą mieć purpurowy odcień. Pąki są owalne[10] i bardzo małe, z 2 lub 3 parami łusek[8].
Naprzeciwległe, o blaszce liściowej 5-, rzadko 7-klapowej. Klapy są głęboko wcięte, trójkątnie-owalne lub trójkątnie-lancetowate[10], z długo wyciągniętymi końcami[8]. Dolny brzeg klap nasadowych znajduje się w jednej osi – są ucięte (łac. truncatus), ew. płytko tylko sercowate. Błyszcząca i sztywna blaszka ma 5–10 cm długości i 12 cm szerokości. Jest całobrzega (czasem tylko liście z długopędów na środkowej klapie mają dwie małe klapki). Liście są nagie z wyjątkiem małych kępek włosków (domacjów) u nasady blaszki w kątach nerwów. Z ogonków liścia po jego przerwaniu wypływa sok mleczny[8]. Liście pojawiające się wiosną mają brązowy lub czerwonobrązowy kolor, latem są obustronnie zielone[8], natomiast jesienią przebarwiają się na odcienie żółci i pomarańczy akcentowane przez czerwienie i fiolety[15]. Blaszka liściowa osadzona jest na ogonku o długości 3–9 cm[10]. Z powodu długich ogonków liście często trzepoczą na wietrze[16].
Czerwono zabarwione skrzydlaki[15] o długości około 3 cm, ustawione pod kątem prostym lub rozwartym do siebie[8]. Charakterystyczną cechą gatunku są krótkie skrzydełka równe mniej więcej spłaszczonemu orzeszkowi[8].
Gatunki podobne
Mylony jest najczęściej z klonem mono (różni się pędami żółto-brązowymi i spękanymi) i klonem kolchidzkim (różni się odrostami). Z kolei identyczny niemal z liści klon Lobela oraz Acer mayri mają skrzydlaki ze skrzydełkami ponad 2-krotnie dłuższymi od orzeszka[8].
Systematyka
Gatunek blisko spokrewniony z klonem Lobela[5] i Acer pictum[10], klasyfikowany do sekcji Platanoidea rodzaju klon[8]. Przez niektórych systematyków uznawany za podgatunek Acer pictum subsp. truncatum[10]. Pierwszy opis naukowy wyróżniający ten takson w randze gatunku sporządził Alexander Bunge w 1833 roku, bazując na materiale zielnikowym zebranym w 1831 roku podczas wyprawy botanicznej na północ od Pekinu[17].
Synonimy
Uznawaną za ważną nazwą naukową dla klona ściętolistnego jest Acer truncatum Bunge. Jednak ten gatunek posiada liczne synonimy[18]:
Wraz z rosnącą popularnością w stosowaniu jako rośliny przyulicznej wyróżniane są różne odmiany uprawne. Szereg kultywarów wyselekcjonowanych zostało z roślin powstałych w wyniku zmieszania z odmianami uprawnymi klonu zwyczajnego (A. platanoides). Cechują się one barwnym ulistnieniem, szybszym wzrostem, regularną, wzniesioną koroną osadzoną na pojedynczym pniu i odziedziczonymi po klonie ściętolistnym niewielkimi rozmiarami[7][5]:
'Crimson Sunset' – odmiana pochodzenia mieszańcowego od kultywaru A. platanoides 'Crimson King',
'Norwegian Sunset' – odmiana pochodzenia mieszańcowego od kultywaru A. platanoides 'Keithsform',
'Pacific Sunset' – odmiana pochodzenia mieszańcowego od kultywaru A. platanoides 'Warrenred',
'Main Street' – jest wyselekcjonowaną odmianą (nie mieszańcową) wyróżniającą się kulistą koroną i intensywnie pomarańczową barwą jesienną liści,
'Akikaze nishiki' – jest wyselekcjonowaną odmianą (nie mieszańcową) wyróżniającą się pstrymi liśćmi biało-zielonymi.
Biologia i ekologia
Rozwój
Siewki klona ściętolistnego rozwijają się nie wysuwając liścieni nad powierzchnię gruntu (kiełkowanie hipogeiczne jest u tego gatunku wyjątkowe wśród klonów)[8]. Drzewa wcześnie rozpoczynają wegetację[9]. Kwitną w kwietniu, a owoce dojrzewają w sierpniu[10]. Cechują się umiarkowanym tempem wzrostu[15]. Pozostawione w formie naturalnej wyrastają na niewysokie, często wielopniowe drzewko. Przycinając można nadać mu formę jednopniowego drzewa[9].
Gatunek ma zastosowanie komercyjne – uprawiany jest jako roślina ozdobna w Europie i Ameryce Północnej[21][22], także jako bonsai[23]. W wielkich miastach chińskich, m.in. w Pekinie jest jednym z najbardziej rozpowszechnionych drzew używanych w nasadzeniach przyulicznych[6]. Ze względu na tolerancję na warunki ekologiczne, niewielkie rozmiary i regularny, gęsty pokrój, zalecany jest do nasadzeń miejskich, przyulicznych, zwłaszcza tam, gdzie większe gatunki nie mogą być użyte[7]. W Chinach służy także do zalesień chroniących przed pustynnieniem zachodnią część kraju[14]. Dostarcza pożytku dla pszczół[11].
W latach 70. XX wieku w Chinach z nasion tego gatunku, które w liścieniach zawierają do 48% olejów, uzyskiwano olej jadalny. Wraz z rozpowszechnianiem się uprawy tego gatunku odkrywano kolejne jego właściwości[6]. Stwierdzono m.in. działanie lecznicze składników liści i uzyskiwanych z nich ekstraktów. Pozwalają one obniżyć poziom cukru we krwi działając leczniczo przy hiperglikemii[24], zmniejszają łaknienie, pozwalając leczyć otyłość[25]. Potwierdzono także działanie przeciwbakteryjne[26] i przeciwnowotworowe[27]. Gatunek jest źródłem wielu substancji chemicznych, m.in. należy do nielicznych roślin zawierających kwas nerwonowy, który u tego gatunku stanowi ok. 5% oleju zawartego w nasionach[6].
Gatunek odporny na mróz – rośnie w strefach mrozoodporności od 4A do 8B[28]. Wytrzymuje spadki temperatur do -25 °C. Jest odporny na niesprzyjające warunki siedliskowe, na silny wiatr, zanieczyszczoną glebę i powietrze (zanieczyszczenie dwutlenkiem siarki, fluorowodorem i pyłem)[14][9]. Dobrze toleruje miejskie warunki[9]. Najlepiej rośnie na glebach kwaśnych lub lekko kwaśnych (5,6–6,5 pH)[28], ale toleruje gleby zakwaszone i alkaliczne[7]. Preferuje stanowiska słoneczne, ale toleruje również półcień[28]. Dobrze rośnie na glebie przepuszczalnej[12] i wilgotnej, jednak jest też tolerancyjny na suszę[15].
Rozmnażanie
Nasiona zebrane po dojrzeniu wymagają dwumiesięcznej stratyfikacji, po czym przechowane w następnym roku dobrze kiełkują[29].
Choroby i szkodniki
Brak istotnych patogenów owadzich lub problemów chorobowych[15]. Na liściach tego gatunku żerują larwy motyli z rodzaju Caloptilia (rodzina kibitnikowateGracillariidae)[30].
↑Michael A.M.A.RuggieroMichael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20](ang.).
↑ abJiří Kolbek, Elgene Owen Box: Forest vegetation of Northeast Asia. Dordrecht: Kluwer Academic Publishers, 2003, seria: Geobotany 28. ISBN 1-4020-1370-1. Brak numerów stron w książce
↑Stanley Dennis Richardson: Forests and forestry in China: changing patterns of resource development. Washington: Island Press, 1990, s. 47-48. ISBN 1-55963-022-1.
↑A. Huxley: New RHS Dictionary of Gardening. Macmillan, 1992. ISBN 0-333-47494-5. Brak numerów stron w książce
↑K. Rushforth: Trees of Britain and Europe. Collins, 1999. ISBN 0-00-220013-9. Brak numerów stron w książce
↑Zhao WH, Gao LF, Gao W, Yuan YS, Gao CC, Cao LG, Hu ZZ, Guo JQ, Zhang YX. Weight-reducing effect of Acer truncatum Bunge may be related to the inhibition of fatty acid synthase. „Nat Prod Res.”. 25, 4, s. 422-431, 2011. PMID: 21328136. (ang.).
↑Zhang F, Luo SY, Ye YB, Zhao WH, Sun XG, Wang ZQ, Li R, Sun YH, Tian WX, Zhang YX. The antibacterial efficacy of an aceraceous plant [Shantung maple (Acer truncatum Bunge)] may be related to inhibition of bacterial beta-oxoacyl-acyl carrier protein reductase (FabG). „Biotechnol Appl Biochem.”. 21, 5, s. 589-596, 2008. PMID: 18208374. (ang.).
↑Zhao WH, Zhang JF, Zhe-Wang, Zhang YX, Tian WX. The extract of leaves of Acer truncatum Bunge: A natural inhibitor of fatty acid synthase with antitumor activity. „J Enzyme Inhib Med Chem.”. 21, 5, s. 589-596, 2006. PMID: 17194032. (ang.).
.jpg)
