Janina Steinbok

Janina Steinbok^[1][2][3] (ur. 6 stycznia 1883 w Warszawie, zm. 12 stycznia 1945 w Krakowie) – polska nauczycielka, dyrektorka szkół w Częstochowie, Kościerzynie i we Włocławku, publicystka, siostra zakonna.

Życiorys

Wczesne lata

Urodziła się w Warszawie, w rodzinie Ludwika Steinbok i Marianny Chmielewskiej^[4].

W 1904 roku wstąpiła do świeckiego zakonu Zjednoczenia Pań pw. Matki Boskiej Częstochowskiej Królowej Korony Polskiej^[2][4].

11 lipca 1911 roku uzyskała dyplom z polonistyki na Wydziale Literackim Kursów Wyższych im. Adriana Baranieckiego w Krakowie. Uprawniał on ją do nauczania języka polskiego w szkołach średnich ogólnokształcących i pedagogicznych. Jeszcze w trakcie studiów, albo krótki po ich ukończeniu rozpoczęła współpracę z nielegalnym czasopismem Myśl Katolicka, za co była poszukiwana przez carską policję^[2][4].

W 1911 roku została mianowana dyrektorką żeńskiej szkoły średniej w Częstochowie, prowadzonej przez Zjednoczenie Pań. Wykładała język polski, francuski, przyrodę i historię. Uczyła także na kursach dla kobiet ze średnim wykształceniem^[4]. Z początkiem 1915 roku została współdyrektorką pensji Zofii Garzteckiej w Częstochowie. Uczennice pensji przedstawiały każdego roku popis swoich umiejętności. Prezentowały na nich wykonanie pieśni ludowych, deklamowały wiersze i wystawiały wykonane przez siebie robótki ręczne. Prezentowały też swoje umiejętności gimnastyczne^[5].

Dyrektorka we Włocławku

Gimnazjum Janiny Steinbokówny mieściło się początkowo w piętrowym budynku po lewej stronie

W 1915 roku na zaproszenie biskupa Stanisława Zdzitowieckiego przyjechała do Włocławka. W roku szkolnym 1915/16 była współdyrektorką prywatnej pensji Tekli Busz, także członkini Zjednoczenia Pań. W tym czasie dojeżdżała jeszcze do Częstochowy, by wykładać język polski w seminarium nauczycielskim należącym do Zjednoczenia Pań^[2][4].

17 lipca 1916 roku biskup Zdzitowiecki uzyskał zgodę generała gubernatora Hansa Beselera na założenie we Włocławku dwóch szkół katolickich – dla dziewcząt i dla chłopców. Janinie Steinbok powierzono misję organizacji żeńskiej szkoły katolickiej^[4].

2 września 1916 roku odbyło się uroczyste otwarcie 8-klasowego Gimnazjum Żeńskiego Janiny Steinbokówny, działającego też pod nazwą Gimnazjum Filologiczne Żeńskie Janiny Steinbokówny. Powstało ono z przekształcenia pensji Tekli Busz i zajęło lokale po jej szkole w budynku przy ul. Cyganka 28-30 we Włocławku. Było to sześć pokoi oraz kuchnia i łazienka, wynajmowanych od Antoniego Śliwińskiego^[2][4]. Mieściła się tu też kaplica szkolna^[6]. W kolejnym roku z inicjatywy Janiny Steinbok Zjednoczenie Pań nabyło plac przy ul. Przejazd 5 we Włocławku. Ulica ta obecnie nie istnieje, a wspomniany teren leży przy dzisiejszym Placu Kopernika 5. W latach 1923–24 i 1927-28 wzniesiono tu dwa okazałe, nowoczesne gmachy projektu inż. Pietrzykowskiego, istniejące do dziś. Budynki wypełniały wszystkie wymogi stawiane wówczas budynkom szkolnym. Posiadały m.in. centralne ogrzewanie, oświetlenie elektryczne i instalację wodociągowo-kanalizacyjną. Pieniądze na budowę gmachów pożyczono od banków (głównie Bank Gospodarstwa Krajowego) i osób prywatnych, świeckich i duchownych^[2][4].

Przy szkole uruchomiono dodatkowo 3 klasy szkoły wstępnej. W latach 1926–34 z inicjatywy organizacji Oświata i Wychowanie działało przy nim 5-letnie Seminarium Nauczycielskie^[4]. Uczennice miały możliwość zamieszkania w internacie^[7]. 5 czerwca 1917 roku biskup Zdzitowiecki nadał szkole sztandar. Widniała na nim Matka Boska w białej szacie i niebieskiej szarfie oraz Orzeł Biały. Podkreślało to wartości religijne i patriotyczne, bliskie dyrektorce szkoły, funkcjonującej w czasie I wojny światowej i pierwszych lat niepodległości^[8].

Janina Steinbok przeszła do historii jako zaradna i pracowita dyrektorka. Jej szkoła była pierwszą pensją dla dziewczyn z polskim językiem wykładowym^[4][9]. Uczyło się w niej od 198 do 338 uczennic^[10]. Oprócz uczestnictwa w zajęciach, uczennice m.in. jeździły na wycieczki, organizowały loterie, koncerty, wieczorki artystyczne, przedstawienia i doroczne popisy swoich umiejętności, brały udział w miejskich uroczystościach czy wspomagały biedne dzieci mieszkające w ochronkach. W szkole odbywały się liczne odczyty^[8][11][12]. Uczyli tu m.in. Tadeusz Cyprian Fopp^[13], Paweł Bojakowski^[14] i ks. Apolinary Leśniewski^[15]. Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego nadało szkole kategorię A^[10]. M.in. w roku szkolnym 1919/20, 1920/21, 1924/25 i 1925/26 nadawano szkole niepełne prawa gimnazjów państwowych^[16][17][18]. Następnie miano jej nadać pełnię praw gimnazjów państwowych^[10]. Za swoją działalność, w 1925 roku Janina Steinbok została uhonorowana Orderem Papieskim oraz Dyplomem Papieskim. Dekoracji we Włocławku dokonał nuncjusz apostolski w Polsce Achilles Ratti, późniejszy papież Pius XI^[9].

Steinbok patronowała wydawanemu przez uczennice w latach 1916-19 i 1921-28 czasopismu Orlątko. Na jego łamach uczennice prezentowały swoje wiersze, felietony, utwory humorystyczne i rysunki. Dyrektorka osobiście poddawała korekcie artykuły uczennic, dbała o kształt graficzny pisma i opatrywała każdy numer słowem wstępnym. Podkreślała w nim, że misją szkoły jest wychowanie uczennic w duchu patriotycznym. W szczytowym okresie rozwoju, pismo liczyło sobie ponad 70 stron. Wydawano je nakładem własnym dyrektorki pensji^{[2][4][8][9][19][20]}. W 1924 roku na łamach Orlątka zadebiutowała późniejsza poetka i prozaiczka Janina Siwkowska^[21]. Sama dyrektorka współpracowała z pismem Dziś i jutro^[4][9].

Szkoła początkowo należała do Zjednoczenia Pań. W 1923 roku przekształciło się ono w Zgromadzenie pw. Matki Bożej Częstochowskiej. Był to zakon ukryty, nie posiadający klauzury (siostry ubierały się w strój świecki), ale składający ślubowania. Przełożoną Zgromadzenia została Tekla Busz, a Janina Steinbok była jego zakonnicą. Prawdopodobnie z tego powodu jej gimnazjum zostało przejęte przez katolicką organizację Oświata i Wychowanie. Prezesem i inicjatorką powstania stowarzyszenia była Janina Steinbok^[4][9][10]. Steinbok spłacała zadłużenie z opłat wnoszonych przez uczennice gimnazjum i seminarium nauczycielskiego. Kryzys lat 30. spowodował, że organizacja Oświata i Wychowanie nie podołały spłaty ratom, mimo pomocy biskupa i kapituły^[4].

Zainicjowano wtedy wcielenie Zgromadzenia pw. Matki Bożej Częstochowskiej do zakonu Unii Urszulanej Polskich. Akces odbył się za zgodą papieża Piusa XI 8 lipca 1931 roku w Częstochowie. Tym samym Steinbok została urszulanką. Nowa przełożona zakonu, Cecylia Łubieńska przejęła od Oświaty i Wychowania szkoły we Włocławku^[4]. Nie utrzymała ona Gimnazjum Janiny Steinbokówny, które rozwiązano w 1933 roku^[10].

Ostatnie lata, II wojna światowa

Po przejęciu szkoły przez Unię Urszulanek Polskich, Janinę Steinbok mianowano dyrektorką Gimnazjum (później Liceum) i Seminarium Nauczycielskiego Sióstr Uszulanek w Kościerzynie. Uczyła również języka polskiego i prowadziła Koło Rodzicielskie. W latach 1937–39 była przełożoną Domu Zakonnego Urszulanek w Kościerzynie^[4][9].

15 września 1939 roku Steinbok wraz z innymi zakonnicami została aresztowana przez niemiecką policję. Siostry uwięziono w Domu Społecznym w Starogardzie Gdańskim. 15 listopada wywieziono je za miasto i nakazano opuścić Rzeszę Niemiecką. Steinbok wyjechała wtedy do Krakowa^[4].

5 marca 1940 roku została przełożoną Sióstr Urszulanek. Będąc w Krakowie, włączyła się w prace Rady Głównej Opiekuńczej. Prowadzony przez nią dom zakonny prowadził kuchnię społeczną, opiekował się więźniami Auschwitz, oflagów i stalagów oraz wysiedleńcami i uciekinierami z ziem wcielonych do Rzeszy i ZSRR. Janina Steinbok uczestniczyła też w tajnym nauczaniu^[4].

W 1944 roku z powodu złego stanu zdrowia zrezygnowała ze wszystkich funkcji społecznych i zakonnych. Zmarła 12 stycznia 1945 roku w Krakowie i tam została pochowana^[4].

Przypisy

1. Według innych źródeł: Stenibock. Źródła współczesne autorce zapisują ją jako Janina Steinbokówna.
2. CW 24tv, Tomasz Dziki: Z Archiwum Państwowego. Janina Steinbock.. [w:] Z Archiwum Państwowego w Toruniu. Oddział we Włocławku [on-line]. YouTube, 2014-01-30. [dostęp 2019-03-25]. (pol.).
3. Michał Morawski: Monografja Włocławka (Włocławia). Włocławek: 1933. Brak numerów stron w książce
4. Marian Pawlak: STEINBOK JANINA. W: Włocławski Słownik Biograficzny. T. II. Włocławek: Włocławskie Towarzystwo Naukowe, 2005. ISBN 83-88115-85-5. Brak numerów stron w książce
5. Kronika. Z popisów szkolnych. „Goniec Częstochowski”, s. 2, 1915-06-25. Częstochowa: Franciszek Dionizy Wilkoszewski. 
6. Chmurka. Ucz. VI-ej klasy. Obrazek z życia szkolnego. „Orlątko”. 2, 1918. Włocławek: Janina Steinbok. brak numeru strony
7. Józef Dębiński. BISKUPIE GIMNAZJUM IM. KS. JANA DŁUGOSZA WE WŁOCŁAWKU W LATACH 1916–1939. „Studia Włocławskie”, 2005. Włocławek: Teologiczne Towarzystwo Naukowe. brak numeru strony
8. Kronika miejscowa. „Orlątko”. 1, 1917. Włocławek: Janina Steinbok. brak numeru strony
9. Teresa Bojarska: Janina Steinbok. W: Zasłużeni dla Włocławka. Włocławek: Włocławskie Towarzystwo Naukowe, 1991. Brak numerów stron w książce
10. Hanna Szczechowicz: Odbudowa państwa polskiego na Kujawach wschodnich i ziemi dobrzyńskiej 1918–1921. Włocławek: Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa we Włocławku, 2014. ISBN 978-83-60607-57-2. Brak numerów stron w książce
11. Kronika. „Orlątko”. 2, 1918. Włocławek: Janina Steinbok. brak numeru strony
12. Op. cit. Primavera. Ucz. VI-ej klasy, Jesienią
13. Anzelm Janusz Szteinke, Bogdan Ziółkowski: Fopp Tadeusz Cyprian. W: Włocławski Słownik Biograficzny. T. IV. Włocławek: Włocławskie Towarzystwo Naukowe, 2006. ISBN 83-60150-27-3. Brak numerów stron w książce
14. Barbara Jankowska: Paweł Roman Bojakowski. W: Zasłużeni dla Włocławka. Włocławek: Włocławskie Towarzystwo Naukowe, 1991. Brak numerów stron w książce
15. Ewelina Ślązak. Biografia księdza Apolinarego Leśniewskiego na tle włocławskich szkół w okresie międzywojennym. „Koło Historii”. 20, 2017. Lublin: Koło Naukowe Historyków Studentów UMCS. ISSN 1505-8530. brak numeru strony
16. Tadeusz Łopuszański. 71. Rozporządzenie Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Rzeczypospolitej Polskiej”. 10 (30), 1920-05-11. Warszawa: Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. brak numeru strony
17. Maciej Rataj. 71. Rozporządzenie Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Rzeczypospolitej Polskiej”. 6 (49), 1921-06-10. Warszawa: Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. brak numeru strony
18. Stanisław Grabski. 19. Organizacja szkół. „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Rzeczypospolitej Polskiej”. 3 (165), 1926-02-01. Warszawa: Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. brak numeru strony
19. Andrzej Notkowski. Z dziejów prasy polskiej na Kujawach wschodnich do 1918 r. : część II. „Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego”, s. 457, 1971. Komisja Prasoznawcza PAN. 
20. Z galerji naszych typów. „Orlątko”. 2, 1918. Włocławek: Janina Steinbok. brak numeru strony
21. Ewa Głebicka: Janina Siwkowska. W: Polski Słownik Biograficzny. T. XXXVII. Polska Akademia Nauk, 1997. Brak numerów stron w książce