Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.
Inuktitut posiada trzy samogłoski (a, i oraz u). Dzielą się one na długie i krótkie, tj. samogłoska może być pojedyncza, krótka /a/ lub podwojona, długa /aː/. W alfabecie łacińskim długie samogłoski są zapisywane podwójnie (aa, ii, uu). Istnieje jeszcze jedna dwugłoska, ai, która jest liczona jako jedna litera.
W języku inuktitut zróżnicowana jest wymowa samogłosek. Np. na Grenlandii literę i czyta się /i/, lecz w północnej Kanadzie jest już ona wymawiana /ə/, a na Alasce, gdzie są tylko dwie samogłoski, i jest wymawiane /a/.
Spółgłoski
W języku inuktitut występuje piętnaście spółgłosek (p, t, k, q, s, v, l, j, g, c, m, n oraz ng /ŋ/). W niektórych dialektach występują jeszcze dwie: /ɬ/, zapisywane jako ł (lub, w razie braku odpowiednich czcionek, znakiem &), oraz wydłużone ng /ŋː/, zapisywane jako nng.
S wymawia się /sl/. Spółgłoski: m, n oraz ng zaliczają się do spółgłosek nosowych.
Akcent i intonacja
W języku inuktitut bardzo ważna jest intonacja i akcent, bowiem postawienie akcentu w złym miejscu może zmienić znaczenie wypowiadanego zdania. Odpowiednia intonacja jest bardzo ważna przy zadawaniu pytań. Przedłużona głoska na końcu zdania powoduje przekształcenie go w zdanie pytające, działa tak jak polskie czy na jego początku. Przykład:
Inuktitut uqaqtuq.
(ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ ᐅᖃᖅᑐᖅ)
Ona umie mówić w inuktitut.
Inuktituk uqatuuq?
(ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ ᐅᖃᖅᑑᖅ)
Czy ona umie mówić w inuktitut?
Gramatyka
Jest to język typu SOV, tj. zdanie ma konstrukcję podmiot+dopełnienie+orzeczenie. ZdanieJa oglądałem ten film brzmiałoby Ja ten film oglądałem. Podobną konstrukcję mają m.in. języki chińskie. Inuktitut jest językiem polisyntetycznym – tworzenie zdania polega na dodawaniu do słowa – czasownika lub rzeczownika – specjalnych sufiksów albo prefiksów, które określają osobę, czas itp. Przykładowo w inuktitut nie ma słowa ja. Aby określić, że daną czynność wykonuje pierwsza osoba liczby pojedynczej, dodaje się końcówkę -nga, -ngai lub inną. Można tym sposobem tworzyć bardzo długie, praktycznie niekończące się słowa, np.:
Quviasuktunga tamaaniinnama
(ᖁᕕᐊᓱᒃᑐᖓ ᑕᒫᓃᓐᓇᒪ)
Jestem szczęśliwy, że jestem tutaj.
Pariliarumaniralauqsimanngittunga
(ᐸᕆᓕᐊᕈᒪᓂᕋᓚᐅᖅᓯᒪᙱᑦᑐᖓ)
Nigdy nie powiedziałem, że chcę jechać do Paryża.
W języku inuktitut nie ma żadnych „wyjątków”, i każde słowo tworzy się według ustalonych zasad, dlatego kiedy zna się owe zasady, gramatyka jest bardzo łatwa. Przykład odmiany czasownika:
Malik
ᒪᓕᒃ
gonić
Maliktunga
ᒪᓕᒃᑐᖓ
(ja) gonię
Malikkassik
ᒪᓕᒃᑲᓯᒃ
ty też gonisz
Malikkit!
ᒪᓕᒃᑭᑦ
gońcie ich!
Malikkuttikkuk
ᒪᓕᒃᑯᑦᑎᑦᑯᑦ
jeżeli my gonimy ich dwoje
Malingmangaakku?
ᒪᓕᖕᒪᖓᐊᒃᑯ
czy (ja) ją gonię?
W inuktitut, podobnie jak w języku francuskim lub języku islandzkim, występuje tak zwany puryzm; to znaczy, że nie zapożycza się wyrazów z innych języków. Jeśli do użytku wchodzi jakaś nowa rzecz, która nie posiada nazwy w inuktitut, jest ona nazywana zrozumiale dla Inuitów, np. komputer w inuktitut to qarasaujaq. Oznacza to dosłownie coś, co pracuje jak mózg, zaś helikopter to qulimiguulik – dosłownie coś, co samo przemierza przestrzeń itp.
Inuktikut może być zapisywany zarówno alfabetem łacińskim, jak i abugidą inuktikut, będącą odmianą sylabariusza kanadyjskiego. Dzisiaj pismem inuktitut posługują się Inuici z północnej Kanady. Pismo to jest pismem alfabetyczno-sylabicznym, w którym jeden znak oznacza jedną sylabę, ale sylaby z taką samą spółgłoską, różniące się tylko samogłoską, są pochodne w stosunku do sylaby podstawowej z tą samą spółgłoską i z samogłoską -a – powstają poprzez obrót odpowiedniej litery o odpowiedni kąt. Poniżej znajduje się transliteracja abugidy inuktitut na alfabet łaciński.
–
ᑉ p
ᑦ t
ᒃ k
ᒡ g
ᒻ m
ᓐ n
ᔅ s
ᓪ l
ᔾ j
ᕝ v
ᕐ r
ᖅ q
ᖕ ng
ᖖ nng
ᖦ ł
ᐁ ai
ᐯ pai
ᑌ tai
ᑫ kai
ᒉ gai
ᒣ mai
ᓀ nai
ᓭ sai
ᓓ lai
ᔦ jai
ᕓ vai
ᕃ rai
ᙯ qai
ᙰ ngai
ᖖᒉ nngai1
ᐃ i
ᐱ pi
ᑎ ti
ᑭ ki
ᒋ gi
ᒥ mi
ᓂ ni
ᓯ si
ᓕ li
ᔨ ji
ᕕ vi
ᕆ ri
ᕿ qi
ᖏ ngi
ᙱ nngi
ᖠ łi
ᐄ ii
ᐲ pii
ᑏ tii
ᑮ kii
ᒌ gii
ᒦ mii
ᓃ nii
ᓰ sii
ᓖ lii
ᔩ jii
ᕖ vii
ᕇ rii
ᖀ qii
ᖐ ngii
ᙲ nngii
ᖡ łii
ᐅ u
ᐳ pu
ᑐ tu
ᑯ ku
ᒍ gu
ᒧ mu
ᓄ nu
ᓱ su
ᓗ lu
ᔪ ju
ᕗ vu
ᕈ ru
ᖁ qu
ᖑ ngu
ᙳ nngu
ᖢ łu
ᐆ uu
ᐴ puu
ᑑ tuu
ᑰ kuu
ᒎ guu
ᒨ muu
ᓅ nuu
ᓲ suu
ᓘ luu
ᔫ juu
ᕘ vuu
ᕉ ruu
ᖂ quu
ᖒ nguu
ᙴ nnguu
ᖣ łuu
ᐊ a
ᐸ pa
ᑕ ta
ᑲ ka
ᒐ ga
ᒪ ma
ᓇ na
ᓴ sa
ᓚ la
ᔭ ja
ᕙ va
ᕋ ra
ᖃ qa
ᖓ nga
ᙵ nnga
ᖤ ła
ᐋ aa
ᐹ paa
ᑖ taa
ᑳ kaa
ᒑ gaa
ᒫ maa
ᓈ naa
ᓵ saa
ᓛ laa
ᔮ jaa
ᕚ vaa
ᕌ raa
ᖄ qaa
ᖔ ngaa
ᙶ nngaa
ᖥ łaa
1Dwa znaki ᖖᒉ są tu traktowane jak jedna litera.
Różne zwroty w inuktitut
Zwrot
Zapis w alfabecie inuktitut
Zapis w alfabecie łacińskim
Cześć.
ᐊᐃ
Ai.
Wejdź!
ᐃᓯᖅᑯᑦ
Isiqqut!
Jak się czujesz?
ᖃᓄᐃᑉᐱᑦ
Qanuippit?
Jak się nazywasz?
ᑭᓇᐅᕕᑦ
Kinauvit?
Nazywam się...
... ᐅᕙᖓ
... uvanga
Skąd jesteś?
ᓇᓂᓄᐃᑕᐅᕕᑦ
Nani nuitauvit?
Jestem z...
... ᓄᓇᒐ
... nunaga
Jestem Inuitą
ᐃᓅᔪᖓ
Inuujunga
Jestem dumny, że jestem Inuitą.
ᐃᓅᔪᖓᐱᕈᕙᓯᔭᓵ
Inuujunga piruvasijasaa
Szanuję starszych ludzi.
ᐃᓄᒃᑐᑦᙰ ᑕᑭᐃᓐᓇᖃ
Inuktutngai takinnaqa
Przypisy
↑Według różnych źródeł liczba mówiących w inuktitut sięga od 30 000 do około 90 000. Dokładna ich liczba jest nieznana.
