Ina Benita

Ina Benita

Ina Benita, 1939
Imię i nazwisko	Inna Florow-Bułhak Ina Scudder
Data i miejsce urodzenia	1 marca 1912 Kijów
Data i miejsce śmierci	9 września 1984 Mechanicsburg, Pensylwania
Zawód	aktorka
Współmałżonek	Gieorgij Tiesławski (1931–1933; rozwód) Stanisław Lipiński (1938−1945/1974[a]) Hans Georg Pasch (1945; śmierć) Lloyd Fraser Scudder (1954–1964; śmierć)
Lata aktywności	1931–ok. 1950

Ina Benita (ok. 1935)

Ina Benita w filmie Ludzie Wisły (1938)

Ina Benita, właściwie Ina Scudder, de domo Inna Florow-Bułhak^[b] (ur. 1 marca 1912 w Kijowie^[1][2][c], zm. 9 września 1984 w Mechanicsburgu^[3]) – polska aktorka teatralna i filmowa, określana pierwszą femme fatale polskiego kina lat międzywojennych^[4].

Życiorys

Urodziła się na terytorium Imperium Rosyjskiego jako córka Mikołaja Florow-Bułhaka (ur. w 1875 w Symferopolu na Krymie – zm. w sierpniu 1944 w Warszawie) i Heleny z domu Jeszczenko (ur. w 1880 w Kijowie – zm. w 1920 w Warszawie); rodzice byli wyznania prawosławnego^[5][6]. W 1920, wskutek ofensywy bolszewickiej w czasie wojny domowej w Rosji, rodzina aktorki przyjechała do Polski^[7].

Benita ukończyła paryską szkołę Sacré-Cœur, a także Kursy Wokalno-Dramatyczne Heleny Józefy Hryniewieckiej w Warszawie. Zadebiutowała 29 sierpnia 1931 w warszawskim teatrzyku „Nowy Ananas”, w programie Raj bez mężczyzn. Występowała także w „Morskim Oku” i kabarecie „Femina”. W 1932 debiutowała w filmie Ryszarda Biskego pt. Puszcza, w którym grała rolę młodej dziedziczki – Reni. Od tej pory poświęciła się głównie karierze filmowej. Od 1937 była związana ze stołecznymi teatrami rewiowymi. Grała m.in. w „Cyruliku Warszawskim” (1937), „Teatrze Malickiej” (1938) i „Wielkiej Rewii” (1938–1939), a od wiosny 1939 w „Ali Babie”.

II wojna światowa

W czasie II wojny światowej i okupacji niemieckiej Benita występowała w jawnych teatrach („Komedia”, „Niebieski Motyl”, „Miniatury”). Współpracowała jednak z kontrwywiadem ZWZ-AK, w którym na zlecenie Romana Niewiarowicza rozpracowywała Niemców i współpracujących z nimi polskich aktorów. Jej działania poskutkowały m.in. uwolnieniem kuzyna Franciszka Brodniewicza z Pawiaka i Zbigniewa Sawana z Auschwitz^[8].

Scena z filmu Przybłęda (1933). Od prawej: Zygmunt Chmielewski (Wójt), Ina Benita (Maryjka), Feliks Żukowski (Dmetro).

Według świadectw znajomych artystki, Benita związała się wówczas z Austriakiem Ottonem Haverem, oficerem Wehrmachtu, z którym wyjechała do Wiednia, a po powrocie oboje zostali oskarżeni o Rassenschande. Za związek z Polką oficer miał zostać wysłany na front wschodni, a aktorkę jakoby z tego powodu uwięziono na Pawiaku. Imię i nazwisko „Otto Haver” nie figuruje jednak ani w księgach adresowych miasta Wiednia, ani w rejestrach oficerów Wehrmachtu^[9]. Z meldunków ZWZ–AK wynika zaś, że od jesieni 1942 do marca 1943 Benita była związana lub zaprzyjaźniona z Gerhardem Ludwigiem Manzlem, kierownikiem referatu Presse, a następnie Musik und Theater w Wydziale Propagandy. W marcu 1943, za zwalnianie polskich więźniów na skutek wstawiennictwa aktorki, Manzel został karnie wysłany na front wschodni, lecz udało mu się zbiec i powrócić do Warszawy^[10]. Warszawiacy nieznający tych tajemnic posądzali ją o kolaborację z Niemcami, co miały potwierdzać jej liczne znajomości z kolaborantami, m.in. z Igo Symem^[11].

Ina Benita i inni członkowie ekipy filmowej na planie filmu Gehenna, 1938

Wiosną 1943 Ina Benita związała się z Hansem Georgiem Paschem – niemieckim cichym opozycjonistą niezgadzającym się z polityką nazistów, który na początku 1943 uciekł od swojej rodziny w Berlinie i przybył do Warszawy, a który jeszcze w Berlinie pomagał ukrywać się żydowskiej rodzinie Glaserów (zob. Zagłada Żydów) i ich polskiej opiekunce i nota bene miał poważną wadę serca^[11]. Na początku 1944 oboje zostali aresztowani i osadzeni na Pawiaku, najprawdopodobniej w związku ze swoją działalnością konspiracyjną^[12]. 7 kwietnia 1944, na żeńskim oddziale Pawiaka – Serbii, artystka urodziła syna Tadeusza Michała, którego ojcem był Pasch. Mężczyzna potwierdził później ojcostwo stosownym dokumentem z 21 czerwca 1945^[13]. Aktorka została zwolniona z więzienia 31 lipca 1944, w przeddzień wybuchu powstania warszawskiego^[14]. W Polsce po raz ostatni widziano ją podczas powstania warszawskiego, gdy schodziła do kanałów razem z czteromiesięcznym dzieckiem^[15][16].

Przez wiele lat dalsze losy Benity nie były znane. Najczęściej przyjmowano, że zginęła razem z synem w kanałach lub doszła nimi do Śródmieścia i tam, we wrześniu, straciła życie podczas bombardowania. Informacje o jej śmierci były kwestionowane przez środowiska aktorskie, które zakładały, że uciekła z kraju – nie były jednak w stanie tego udowodnić.

Po wojnie

Z dokumentów udostępnionych w listopadzie 2018 przez rodzinę Paschów wynikło, że pod koniec wojny (w kwietniu 1945) aktorka wyjechała razem z synem i Hansem Georgiem Paschem do położonej w Harzu miejscowości Hohegeiß (powiat Goslar w Dolnej Saksonii). W czerwcu 1945 wyszła za niego za mąż i przyjęła nazwisko małżonka^[16][17]. Po ślubie małżonkowie zamieszkali w pobliskiej Rhumspringe. Para miała jeszcze jedno dziecko – córkę Ritę Annę (urodzoną 28 lipca 1945), która prawdopodobnie zmarła trzy dni po narodzinach. Synami Hansa Georga Pascha z pierwszego małżeństwa, a zarazem przyrodnimi braćmi Tadeusza i Rity (dzieci z Iną Benitą), byli Ingo Paš, późniejszy minister w pierwszym demokratycznym rządzie Słowenii^[18] (1990–1992) i jego brat bliźniak Boris Pasch, późniejszy dyplomata słoweński w Berlinie, urodzeni w 1941. 15 listopada 1945 mąż Benity został zamordowany, tylko dzięki jej determinacji udało się w lutym 1946 r. odnaleźć jego ciało i ukarać zabójców^[11]. Latem 1946 aktorka zdecydowała się opuścić Rhumspringe wraz z synem^[19].

Zgodnie z informacjami udostępnionymi w lutym 2019 przez rodzinę Scudderów z USA, Benita przeniosła się wówczas do Francji. Mieszkała w Nicei i Cannes, gdzie pracowała jako tancerka i śpiewaczka w barach oraz nocnych klubach^[13]. Z uwagi na trudną sytuację finansową w 1949 oddała syna Tadeusza na wychowanie do szkoły klasztornej – przypuszczalnie do Sacré-Cœur, w której spędziła swoją młodość. W tym samym czasie poznała o pięć lat młodszego Amerykanina Lloyda Frasera Scuddera^[d], przedstawiciela służby cywilnej w United States Air Force, któremu 25 lipca 1950 w Nicei urodziła syna, Johna. W 1951 Scudder został, razem ze swoim oddziałem, wezwany do Maroka Francuskiego, co wpłynęło na poprawę sytuacji finansowej aktorki, wobec czego w 1952 odebrała Tadeusza ze szkoły klasztornej. Rok później wyjechała razem z dziećmi do Lloyda, który mieszkał wówczas w Algierii Francuskiej. W obliczu wybuchu wojny algierskiej (1954–1962), nowo założona rodzina przeniosła się do Maroka. 10 lipca 1954 Ina Benita wzięła ślub z Lloydem Scudderem w Casablance. W grudniu 1959, na żądanie króla Muhammada V, amerykańskie wojska były zmuszone opuścić Maroko, wobec czego 10 czerwca 1960 Scudderowie wyjechali do Stanów Zjednoczonych^[20]. Jeszcze w 1959 Lloyd Sccuder adoptował Tadeusza, który przybrał imiona Thaddeus Michael^[11].

Ina Benita, już jako Ina Scudder, mieszkała kolejno w Albuquerque w Nowym Meksyku, Dayton w Ohio i ostatecznie w Middletown (w hrabstwie Dauphin w stanie Pensylwania). 1 czerwca 1964 Lloyd Scudder zmarł z powodu nowotworu. Po jego śmierci aktorka pracowała jako sprzątaczka, a także zajmowała się malowaniem obrazów. W 1972 dom rodziny Scudderów został zalany i uszkodzony przez huragan Agnes. Benita zmarła 9 września 1984 w Mechanicsburgu w hrabstwie Cumberland (Pensylwania) na raka płuc (była nałogową palaczką papierosów). Jest pochowana na cmentarzu w Middletown^[16][21].

Powodów do wyjazdu Benity z Polski nietrudno się domyślić. „W Polsce uznawano ją za kolaborantkę. Komunistów nie obchodziło, że współpracowała z wywiadem. Ponadto ojcem jej syna był Niemiec. Musiała chronić rodzinę, to był jej priorytet. Dlatego nie wróciła do kraju. Z tego też powodu na zawsze rzuciła aktorstwo”^[11].

Ina Benita nigdy nie wspominała ani ostatniemu mężowi, ani dzieciom o swojej polskiej przeszłości. Gdyby nie publikacja książki Piotra Gacka (zob. bibliografię) w 2018, która kończy się informacją, że pod koniec wojny wraz synem udało jej się bezpiecznie wyjechać z Polski, jej losów zapewne byśmy nie poznali, a jej synowie nic by nie wiedzieli o jej błyskotliwej przeszłości. Po publikacji odezwał się Greg Scudder, syn Tadeusza, twierdząc, że jest wnukiem Benity, a po pewnym czasie Ingo Pasch, który wraz z bratem starał się odnaleźć zaginionego brata przyrodniego. Osoby znające ją z ostatniego okresu życia, mimo że pracowała wtedy jako sprzątaczka, zauważały, że cechowała ją „elegancja i pewna tajemniczość. Zawsze świetnie się ubierała, chodziła na obcasach, miała pomalowane paznokcie i paliła papierosy z użyciem cygarniczki. Do samego końca zachowywała się jak gwiazda”^[11].

Dodatkowe informacje

• Ina Benita znała biegle cztery języki obce: angielski, francuski, niemiecki i rosyjski, a rozumiała też włoski i hiszpański.
• W 1939, na letnim (ostatnim) Balu Mody w Hotelu Europejskim w Warszawie, specjalnie dla niej utworzono kategorię „królowa seksapilu”^{[22][23][24][25]}.
• We wrześniu 2010 w miesięczniku „Bluszcz” ukazał się fikcyjny wywiad z aktorką, który przeprowadził Marcin Szczygielski.
• W 2017 r. Poczta Polska wyemitowała zaprojektowany przez Marzannę Dąbrowską upamiętniający Inę Benitę znaczek pocztowy o nominale 2,60 zł należący do serii „Ludzie kina i teatru”^[26].
• 28 marca 2018 w Teatrze im. Jana Kochanowskiego w Opolu miała miejsce premiera sztuki Marii Marcinkiewicz-Górnej i Piotra Rowickiego Kolaboranci, w której występuje postać aktorki^[27]
• W 2022 Jacek Papis zrealizował film dokumentalny o losach aktorki pt. Ina Benita. Dwa życia^[28].

Filmografia

• 1932 – Puszcza jako Renia
• 1933 – Jego ekscelencja subiekt jako Ania Porecka
• 1933 – Przybłęda jako Maryjka
• 1934 – Hanka jako Hanka Bereza
• 1935 – Dwie Joasie jako Flora, partnerka mecenasa Rostalskiego
• 1935 – Jaśnie pan szofer jako Hania, córka Pudłowicza
• 1937 – Trójka hultajska jako Inez
• 1938 – Gehenna jako Lorka, kuzynka
• 1938 – Ludzie Wisły jako Anna
• 1938 – Moi rodzice rozwodzą się jako Nina Kostówna
• 1938 – Serce matki jako Hanka
• 1939 – Doktór Murek jako Karolka
• 1939 – O czym się nie mówi... jako Mańka, córka Romanowej
• 1939 – Serce batiara
• 1939/1940 – Sportowiec mimo woli jako panna Lili Madecka
• 1939/1941 – Ja tu rządzę jako Joasia Kopytkiewiczówna, córka majstra szewskiego
• 1939/1946 – Czarne diamenty jako Irena la Rochelle

Źródło^[29][30][31].

Uwagi

1. Formalnie aktorka nigdy nie sfinalizowała rozwodu ze Stanisławem Lipińskim. Operator nie stawił się w sprawie jej wniosku rozwodowego 13 września 1943 roku, z uwagi na stacjonowanie z Armią Andersa. Po wojnie nie wiedzieli wzajemnie o swoich losach, a Lipiński poślubił Janinę z Jasińskich.
2. Aktorka urodziła się jako Inna Florow-Bułhak, jednak po emigracji z Polski i ślubie z Lloydem F. Scudderem, we wszystkich oficjalnych dokumentach, jak i w życiu prywatnym, funkcjonowała jako Ina Scudder.
3. Od 1960 jako rok urodzenia w dokumentach pojawia się 1916.
4. Zapewne wskutek tego podawała późniejszy rok urodzenia.

Przypisy

1. I-94 formularz wjazdowy do USA [online], histmag.org [dostęp 2019-11-11] .
2. Ina Benita przeżyła! Tajemnica z Rhumspringe [online], histmag.org [dostęp 2019-11-11] .
3. Social Security Death Index [online] [dostęp 2019-02-14] .
4. Podziemny patriotyzm. Film Jerzego Gabryelskiego „Czarne diamenty” [online], Historia: Poszukaj [dostęp 2021-08-12] .
5. Słownik biograficzny teatru polskiego, t. 3, 1910–2000. A–Ł, pod red. B. Berger, Warszawa 2017.
6. Informacja o rodzicach w akcie ślubu z 1945. histmag.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-11-20)].
7. Ilustrowany Tygodnik Polski²: Bułhak, Janina – Ina Benita [online], ilustrowanytygodnikpolski.blogspot.com [dostęp 2019-12-07] .
8. 'Ubrana właściwie tylko w pierścionek ma przy ustach żarzącego się papierosa i nie patrzy w obiektyw’. Tajemnice Iny Benity [online], weekend.gazeta.pl [dostęp 2019-12-07]  (pol.).
9. M. Teler: Zagadka Iny Benity. AK-torzy kontra kolaboranci, Warszawa 2021, s. 223–226.
10. M. Teler: Zagadka Iny Benity. AK-torzy kontra kolaboranci, Warszawa 2021, s. 226–235.
11. Grzegorz Kłos: [https://film.wp.pl/najwieksza-zagadka-polskiego-show-biznesu-rozwiazana-niebywale-losy-iny-benity-6375928561297537a Największa zagadka polskiego show=biznesu rozwiązana. Niebywałe losy Iny Benity]. Wirtualna Polska, 30. kwietnia 2019.
12. M. Teler: Zagadka Iny Benity. AK-torzy kontra kolaboranci, Warszawa 2021, s. 306–311, 325–331.
13. Ina Benita i jej długa droga do Ameryki. Nieznane powojenne losy słynnej aktorki – Portal historyczny Histmag.org – historia dla każdego [online], histmag.org [dostęp 2019-04-11] .
14. Ewakuacja więźniów.
15. DominikaD. Kaszuba DominikaD., ''Ina, kochanica Austriaka'' [online], film.onet.pl, 15 lipca 2011 [dostęp 2014-08-11] .
16. Michał Laszczkowski: Kobiety niepodległej. Warszawa: Biuro Programu „Niepodległa”, 2021, s. 67. ISBN 978-83-956053-2-1. (pol.).
17. Akt ślubu Iny i Hansa Georga Paschów.
18. Ingo Falk Pash Wallersberg – družinska zgodba. oddaje.ognjisce.si, 2014-01-21. [dostęp 2018-11-20]. (słow.).
19. Tajemnica z Rhumspringe. Nieznane powojenne losy Iny Benity – Portal historyczny Histmag.org – historia dla każdego [online], histmag.org [dostęp 2018-11-21] .
20. Join Ancestry [online], www.ancestry.com [dostęp 2020-11-07]  (ang.).
21. Ancestry.com [online] [dostęp 2019-02-14] .
22. EwaE. Gałązka EwaE., Królowa seksapilu [online], Instytut Teatralny [dostęp 2021-08-11] .
23. EwaE. Gałązka EwaE., Królowa seksapilu [online], e-teatr.pl [dostęp 2021-08-11] .
24. Jerzy StanisławJ.S. Majewski Jerzy StanisławJ.S., Na najważniejszy bal międzywojnia w Warszawie nic nie było za piękne ani zbyt kosztowne [online], warszawa.wyborcza.pl, 20 stycznia 2017 [dostęp 2021-08-11] .
25. Ina Benita. Dlaczego postanowiła zniknąć? [online], styl.interia.pl, 21 października 2019 [dostęp 2021-08-11] .
26. 2017.10.30. Ludzie kina i teatru. kzp.pl. [dostęp 2024-05-24]. (pol.).
27. Kolaboranci [online], Teatr Opole, 30 grudnia 2022 [dostęp 2023-02-02]  (pol.).
28. Ina Benita. Dwa życia [online], Festiwal NNW [dostęp 2023-02-02]  (pol.).
29. Ina Benita w bazie filmpolski.pl
30. 06.03.2018 – „Przez łzy do szczęścia” na Koszykowej: pokaz filmu z 1939 roku. – Biblioteka Publiczna m.st. Warszawy – Biblioteka Główna Woj. Mazowieckiego [online], www.koszykowa.pl [dostęp 2019-05-15] .
31. Ja tu rządzę | go.wroclaw.pl [online], www.wroclaw.pl [dostęp 2019-05-15]  (pol.).

Bibliografia

• Piotr Gacek: Ina Benita. Za wcześnie na śmierć, Warszawa 2018 ISBN 978-83-658-5388-2.
• DominikaD. Kaszuba DominikaD., Ina, kochanica Austriaka [online], Onet.pl, lipiec 2011 .
• Marek Teler. Tajemnica z Rhumspringe. Nieznane powojenne losy Iny Benity. „Histmag.org”, listopad 2018. brak numeru strony
• Marek Teler. Ina Benita i jej długa droga do Ameryki. Nieznane powojenne losy słynnej aktorki. „Histmag.org”, kwiecień 2019. brak numeru strony
• Marek Teler: Zagadka Iny Benity. AK-torzy kontra kolaboranci, Wydawnictwo Bellona, Warszawa 2021 ISBN 978-83-11-16090-3.

Linki zewnętrzne

• Ina Benita w bazie IMDb (ang.)
• Ina Benita w bazie Filmweb
• Ina Benita w bazie filmpolski.pl
• Ina Benita, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [dostęp 2021-04-09] .
• Ina Benita na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”
• Ina Benita na zdjęciach w bibliotece Polona

Kontrola autorytatywna (osoba):

• VIAF: 5640151778225218130000
• LCCN: no2019191245
• GND: 1266216472
• PLWABN: 9810651527405606

Encyklopedie internetowe:

• ETP: 40250

Identyfikatory zewnętrzne:

• FilmPolski.pl: 211354