Prosto wzniesiona, rozgałęziona w górnej części, u dołu drewniejąca. Naga, pełna, z nielicznymi gruczołkami w szczytowej części i czerwonawo nabiegła. Ma dwie podłużne, wystające listwy.
Ułożone naprzeciwlegle, siedzące, nagie, eliptyczne do równowąskich, długości ok. 3 cm. Blaszka liściowa prześwitująco kropkowana, z gruczołkami na brzegu. W prześwitujących kropkach znajdują się zbiorniki olejków eterycznych.
Szypułkowe, średnicy do 3 cm, liczne, zebrane w gęste baldachogrono, osadzone w kątach naprzeciwległych przysadek. Działki kielicha są lancetowate, ogruczolone. Korona pięciopłatkowa, żółta, płatki czarno kropkowane, pręciki liczne.
Bylina, hemikryptofit. Siedlisko: ciepłolubne dąbrowy, trawiaste zarośla, ciepłolubne murawy, także ubogie, miedze. Kwitnie od czerwca do sierpnia, wytwarza dużo pyłku, z którego korzystają owady odwiedzające kwiaty.
W starożytnej Grecji stawiano w domach gałązki dziurawca nad obrazkami, czy posążkami, aby odpędzić złe duchy, wierząc w mistyczną siłę tej rośliny, co przypuszczalnie dało początek nazwie łac.hypericum od gr.hyper – „nad”, eikon – „ikona”. Nazwa „dziurawiec” jak i drugi człon nazwy łac.perforatum – dosłownie „dziurawy” – pochodzą od charakterystycznego wyglądu liści.
Z kolei nazwę zwyczajową – ziele świętojańskie czy też ziele Świętego Jana, ang.St John's wort – dziurawiec zyskał z powodu kwitnienia w dniu Świętego Jana, tj. 24 czerwca[5]. Wymieniany też pod nazwami: dziurawiec pospolity, ruta polna, krzyżowe ziele, arlika[6], przestrzelon, dzwonki Panny Marii[7]. Ze względu na swoje właściwości uczulające dziurawiec zwyczajny jest w Rosji nazywany: zwieroboj, co dosłownie oznacza zwierzobójca.
Znaczenie użytkowe
Roślina lecznicza
Wzór strukturalny cząsteczki hyperycyny – jednej z wielu biologicznie czynnych substancji zawartych w zielu dziurawca.
Suchy wyciąg z dziurawca uzyskany poprzez ekstrakcję alkoholem może zmniejszać objawy łagodnej lub umiarkowanej depresji. Mechanizm działania jest trudny do określenia ze względu na różnorodność substancji zawartych w dziurawcu. Żadna z substancji zawartych w dziurawcu zastosowana z osobna w dawkach odpowiadających leczeniu dziurawcem nie posiada działania wystarczająco silnego do uzyskania efektu przeciwdepresyjnego. Przyjmuje się, że dopiero współdziałanie ze sobą owych aktywnych biologicznie substancji zawartych w dziurawcu pozwala na uzyskanie efektu przeciwdepresyjnego. Obecnie największe znaczenie dla działania przeciwdepresyjnego przypisuje się hiperforynie, a w mniejszym stopniu hiperycynie i flawonoidom. Przypuszcza się, że główne mechanizmy pośredniczące w tym działaniu to hamowanie zwrotnego wychwytu serotoniny, noradrenaliny i dopaminy oraz słabe hamowanie enzymumonoaminooksydazy odpowiadającej za rozkład serotoniny, noradrenaliny i dopaminy (neurotransmiterów w mózgu). Poza tym wykazano powinowactwo substancji zawartych w dziurawcu m.in. do receptorów adenozynowych, GABA i glutaminianowych. Wykazano także, że składniki dziurawca na modelach zwierzęcych powodują desensytyzację receptorów beta-adrenergicznych i sensytyzację receptorów serotoninowych 5-HT2. Dziurawiec wpływa także na ekspresję genów zaangażowanych w regulację osi podwzgórzowo-przysadkowo-nadnerczowej[8][9][10][11]. Efektom przeciwdepresyjnym dziurawca może towarzyszyć działanie przeciwlękowe i zmniejszenie bezsenności. Co więcej, według części badaczy, dziurawiec w części przypadków może być lepiej tolerowany od leków przeciwdepresyjnych[5].
Skuteczność w leczeniu depresji
W przeglądzie metaanalizy z 2015 r. stwierdzono, że ma on lepszą skuteczność niż placebo w leczeniu depresji, jest tak samo skuteczny jak standardowe leki przeciwdepresyjne w leczeniu depresji i ma mniej działań niepożądanych niż inne leki przeciwdepresyjne[12]. W Niemczech ziele dziurawca zwyczajnego może być przepisywane na łagodną lub umiarkowaną depresję, szczególnie u dzieci i młodzieży[13]. W przeglądzie Cochrane z 2008 roku obejmującym 29 badań klinicznych stwierdzono, że jest lepszy od placebo u pacjentów z ciężką depresją i jest równie skuteczny jak standardowe leki przeciwdepresyjne, a także ma mniej skutków ubocznych[14]. W przeglądzie z 2016 r. stwierdzono, że stosowanie dziurawca zwyczajnego w łagodnej i umiarkowanej depresji było lepsze niż placebo w łagodzeniu objawów depresji i porównywalne z lekami przeciwdepresyjnymi[15]. Metaanaliza z 2017 r. wykazała, że ziele dziurawca ma porównywalną skuteczność i bezpieczeństwo do SSRI w przypadku łagodnej do umiarkowanej depresji, znacząco niższy wskaźnik odstawienia oraz potwierdza jego istotną skuteczność kliniczną w łagodzeniu objawów depresji[16].
Działania niepożądane i przeciwwskazania
Podczas stosowania dziurawca należy unikać światła słonecznego, gdyż zawarta w nim hiperycyna może spowodować reakcje fototoksyczne, zwłaszcza w przypadku przedawkowania[17][18]. Przeciwwskazane jest stosowania dziurawca w depresji o wysokim nasileniu ze względu na brak wystarczających dowodów na jego skuteczność w takich przypadkach oraz jego niższą skuteczność w tych przypadkach niż leków przeciwdepresyjnych[5].
Interakcje
Podczas stosowania dziurawca często dochodzi do, niekiedy groźnych, interakcji z innymi zażywanymi lekami. W związku z tym, zawsze przed zastosowaniem ziela dziurawca (lub zawierających go preparatów) należy skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą[5]. Spożywanie preparatów z dziurawca może osłabiać działanie hormonalnych środków antykoncepcyjnych[17][19]. Nasila działanie przeciwzakrzepowe antagonistów witaminy K (acenokumarol, warfaryna). Nie należy przyjmować z innymi lekami przeciwdepresyjnymi (MAOI, SSRI) oraz z dekstrometorfanem, podczas suplementacji tryptofanem i 5-HTP, z uwagi na kazuistyczne doniesienia wskazujące, iż dziurawiec może spowodować potencjalnie śmiertelny zespół serotoninowy. Ponadto stosowany łącznie z teofiliną, digoksyną lub lekami antyretrowirusowymi obniża ich poziom w organizmie, a co za tym idzie obniża ich skuteczność i może być przyczyną komplikacji. Część interakcji dziurawca wynika z indukcji wątrobowegocytochromowegoizoenzymu CYP3A4, co może przyśpieszać eliminację z organizmu wielu różnych substancji i leków. Między innymi osłabia działanie cyklosporyny, leku immunosupresyjnego stosowanego przede wszystkim przy przeszczepianiu narządów; interakcja z tym lekiem grozi odrzuceniem przeszczepu[20]. Zaobserwowano, że dziurawiec nie wpływa na aktywność CYP2D6, NAT2 i XO[21].
Wpływ na zwierzęta
W rolnictwie, masowo występując na łąkach obniża jakość siana. Czerwony barwnik zawarty w kwiatach barwi mleko krów żywiących się takim sianem. Także negatywnie wpływa na zwierzęta o jasnej skórze, wywołując uczulenie na światło. Zwierzęta karmione paszą z dużą ilością dziurawca mogą cierpieć na stany zapalne skóry spowodowane przedawkowaniem hiperycyny[potrzebny przypis].
Uprawa
Roślina bywa uprawiana w celach leczniczych i ozdobnych. Rośnie najlepiej na ciepłych i nasłonecznionych stanowiskach. Preferuje gleby żyzne i przepuszczalne z domieszką piasku, ale toleruje różne, ważne by nie były nazbyt zlewne, podmokłe oraz jałowe. Przed zimą część nadziemna całkowicie obumiera. W warunkach środkowoeuropejskich roślina całkowicie mrozoodporna (strefa mrozoodporności 5)[22].
↑Michael A.M.A.RuggieroMichael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20](ang.).
↑Hypericum perforatum [online], Germplasm Resources Information Network (GRIN) [dostęp 2009-03-30](ang.).
↑LucjanL.RutkowskiLucjanL., Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej, Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006, ISBN 83-01-14342-8. Brak numerów stron w książce
↑Anrea-Anna Cavelius: Zioła w medycynie naturalnej. Bremen: MAK Verlag GmbH, 2005. ISBN 978-3-939991-32-8. Brak numerów stron w książce
↑Dziurawiec zwyczajny, [w:] Leszek MarekL.M.KrześniakLeszek MarekL.M., Apteczka ziołowa, Warszawa: Wydawnictwo "Sport i Turystyka", 1986, s. 33, ISBN 83-217-2576-7.
↑VeronikaV.ButterweckVeronikaV., Mechanism of action of St John's wort in depression : what is known?, „CNS drugs”, 17 (8), 2003, s. 539–562, ISSN1172-7047, PMID: 12775192 [dostęp 2017-09-09].
↑W.E.W.E.MüllerW.E.W.E., A.A.SingerA.A., M.M.WonnemannM.M., Mechanism of action of St. Johns wort extract, „Praxis”, 89 (50), 2000, s. 2111–2121, ISSN1661-8157, PMID: 11155494 [dostęp 2017-09-09].
↑J.J.BarnesJ.J., L.A.L.A.AndersonL.A.L.A., J.D.J.D.PhillipsonJ.D.J.D., St John's wort (Hypericum perforatum L.): a review of its chemistry, pharmacology and clinical properties, „The Journal of Pharmacy and Pharmacology”, 53 (5), 2001, s. 583–600, DOI: 10.1211/0022357011775910, ISSN0022-3573, PMID: 11370698 [dostęp 2017-09-09].
↑MarkusM.WenkMarkusM., LilianeL.TodescoLilianeL., StephanS.KrähenbühlStephanS., Effect of St John's wort on the activities of CYP1A2, CYP3A4, CYP2D6, N-acetyltransferase 2, and xanthine oxidase in healthy males and females, „British Journal of Clinical Pharmacology”, 57 (4), 2004, s. 495–499, DOI: 10.1111/j.1365-2125.2003.02049.x, ISSN0306-5251, PMID: 15025748, PMCID: PMC1884478 [dostęp 2021-09-19].
.jpg)
.jpg)
