Dziesięciopunktowy plan zjednoczenia Niemiec (niem.Zehn-Punkte-Programm, właśc. Zehn-Punkte-Programm zur Überwindung der Teilung Deutschlands und Europa) – program w sprawie stopniowego przezwyciężenia podziału Niemiec i Europy, nazywany „planem zjednoczenia Niemiec”, przedstawiony przez kanclerzaRFN, Helmuta Kohla 28 listopada 1989 roku w trakcie debaty nad budżetem w Bundestagu.
Ku zaskoczeniu zagranicy, władz NRD, partii w Bundestagu, a nawet własnego partnera koalicyjnego – FDP, Kohl zarysował plan stopniowego zjednoczenia Niemiec i Europy, wprowadzając kwestię zjednoczenia Niemiec do niemieckiej i międzynarodowej debaty politycznej. Plan zakładał zbliżenie gospodarcze, dostosowanie prawa i pomoc finansową dla NRD pod warunkiem przeprowadzenia nieodwracalnych zmian systemowych w NRD. Miał być realizowany stopniowo przez kilka lat, jednak wobec szybko rozwijających się wydarzeń w NRD, zmiany zostały przyspieszone, a ponowne zjednoczenie Niemiec stało się faktem 3 października 1990 roku.
Bezpośrednio po upadku Muru Berlińskiego w nocy z 9 listopada na 10 listopada 1989 roku, rząd Helmuta Kohla powściągliwie wypowiadał się w kwestii zjednoczenia Niemiec[1].
21 listopada 1989 roku doszło do spotkania pomiędzy Horstem Teltschikiem(inne języki), doradcą Helmuta Kohla, a Nikołajem Portugałowem(inne języki), doradcą komitetu centralnego KPZR i Michaiła Gorbaczowa[2]. Portugalow przekazał wówczas dwie odręcznie sporządzone noty z listą pytań odnośnie do kwestii do rozwiązania przed ewentualnym zjednoczeniem, jedną uzgodnioną z Gorbaczowem oraz drugą uzgodnioną z Walentinem Falinem, kierownikiem Działu Spraw Zagranicznych KPZR[2]. Sam fakt istnienia tych dokumentów został odebrany przez Teltschika jako sygnał gotowości ZSRR do rozmów na temat zjednoczenia Niemiec, o czym natychmiast poinformował kanclerza[2].
23 listopada 1989 roku, podczas spotkania Kohla z najbliższymi doradcami, Teltschik zaczął namawiać kanclerza do zaprezentowania podczas zbliżającej się debaty budżetowej w Bundestagu realistycznego planu zjednoczenia[2]. Teltschik zaoferował opracowanie konceptu, co jednak spotkało się z obawami z punktu taktyki odnośnie do reakcji Zachodu oraz odbioru przez społeczeństwo NRD[2]. W końcu ustalono, że plan należy sporządzić a decyzje o jego ewentualnym przedstawieniu przed Bundestagiem pozostawiono kanclerzowi[2]. Koncept planu, wypracowany podczas otwartych i kontrowersyjnych dyskusji, został dalej opracowany przez urząd kanclerza[2]. Kontrowersyjnym punktem była struktura przyszłego zjednoczonego państwa – konfederacja czy federacja[2]. Formalny kształt planu – dziesięć punktów – został zaproponowany przez Uwego Kaestnera(inne języki) z uwagi na jego nośność medialną[2]. Aby odciąć się od wcześniejszych „planów”, plan nazwano „programem”[2].
Gotowy plan przedstawiono kanclerzowi podczas weekendu 25–26 listopada w jego domu w Oggersheim(inne języki)[2]. Kohl skonsultował plan z najbardziej zaufanymi współpracownikami, radził się również telefonicznie dawnego ministra obrony Ruperta Scholza[2]. Żona Kohla Hannelore napisała nowy tekst, który został wbudowany w końcową wersję przemowy[2].
27 listopada 1989 roku Helmut Kohl zaprezentował prezydium CDU ogólne założenia stopniowego zjednoczenia Niemiec, a więcej szczegółów przedstawił później zarządowi partii, komunikując również zamiar wystąpienia podczas debaty budżetowej w parlamencie następnego dnia[2].
Rano 28 listopada, Kohl przedstawił plan w Bundestagu[1], wprowadzając kwestię zjednoczenia Niemiec do niemieckiej i międzynarodowej debaty politycznej[3]. Jego wystąpienie było zaskoczeniem nie tylko dla partii opozycyjnych, ale także dla koalicjanta – FDP i szeregowych członków CDU[1][2]. Plan był zaskoczeniem również dla Zachodu – Kohl poinformował jedynie ówczesnego prezydenta Stanów Zjednoczonych, George’a H.W. Busha[1]. Prasa okrzyknęła program „planem zjednoczenia Niemiec”[4].
Plan
Plan obejmował dziesięć punktów, przy czym pierwsze pięć odnosiło się do spraw niemiecko-niemieckich[2], postulując zbliżenie gospodarcze, dostosowanie prawa i pomoc finansową dla NRD[4]:
Sofortmaßnahmen – natychmiastowa pomoc humanitarna
Ausbau der Zusammenarbeit – kontynuacja współpracy na polu gospodarczym, technologicznym i kulturalnym
Umfassende Wirtschaftshilfe – pogłębienie pomocy zachodnioniemieckiej dla NRD warunkiem przeprowadzenia fundamentalnych i nieodwracalnych zmian systemowych przez NRD[1]; zmiany te obejmowały m.in. przeprowadzenie wolnych wyborów, po których miały powstać rozmaite wspólne instytucje, łącznie ze wspólną komisją rządową i gremium parlamentarnym[1]
Vertragsgemeinschaft – wspólnota traktatowa wzmiankowana przez wschodnioniemieckiego prezesa rady ministrów Hansa Modrowa podczas wystąpienia 17 listopada 1989 roku[5]
Konföderative Strukturen – utworzenie struktur konfederacyjnych pomiędzy obydwoma państwami jako pierwszy krok do federacji
Deutschland als Bestandteil der Architektur Gesamteuropas – proces niemiecki miał przebiegać w ramach procesu integracji europejskiej i relacji Wschód-Zachód
Die Europäische Gemeinschaft als Grundlage der gesamteuropäischen Einigung – dalsza integracja europejska i jej otwarcie na dawne kraje komunistyczne Europy środkowej i południowej
Abrüstung und Rüstungskontrolle – szybkie i daleko idące kroki dla rozbrojenia i kontroli uzbrojenia
Ein freies und geeintes Deutschland in einem freien und geeinten Europa – zjednoczone Niemcy w wolnej i zjednoczonej Europie
W swoim wystąpieniu Helmut Kohl nie użył terminu „(ponownego) zjednoczenia”, nie odniósł się również do kwestii granicy z Polską oraz członkostwa przyszłych Niemiec w sojuszach międzynarodowych[2]. Plan miał być realizowany stopniowo przez kilka lat[4].
Reakcje
Jeszcze w trakcie debaty, plan Helmuta Kohla spotkał się z owacyjnym przyjęciem przez wszystkie partie poza partią Zielonych[1], która uznała plan za niebezpieczny dla Europy[6] i postulowała istnienie dwóch odrębnych państw niemieckich[7]. Poparcie dla Kohla zgłosili natychmiast Hans-Jochen Vogel – przewodniczący frakcji SPD, Karsten Voigt(inne języki), a także Hans-Dietrich Genscher ówczesny minister spraw zagranicznych z ramienia FDP[1].
Reakcja zagranicy nie była jednogłośna – jednostronna akcja Kohla spotkała się ze wzburzeniem europejskich państw zachodnich, natomiast Stany Zjednoczone wsparły ideę zjednoczenia, pod warunkiem, że proces będzie przebiegał w ramach procesu integracji Europy i w ramach NATO oraz przy poszanowaniu praw i zobowiązań aliantów[1]. Ideę odrzuciły ZSRR, a także Francja i Wielka Brytania, które obawiały się silnych Niemiec[1]. Polska Rada Ministrów żądała prawa głosu w sprawach niemieckich[1].
W samym NRD, nie tylko Hans Modrow, ale także opozycja odrzucały zjednoczenie[1]. Obywatele NRD natomiast wspierali ideę zjednoczonych Niemiec[1].
Plan Helmuta Kohla szybko przeszedł na drugi plan wobec szybko rozwijających się wydarzeń w NRD, gdzie sytuacja polityczna i gospodarcza stawała się coraz bardziej niestabilna[1]. W grudniu 1989 roku Kohl odbył pierwszą wizytę w NRD, podczas której Modrow poprosił o wsparcie gospodarcze w wysokości 15 miliardów marek[4]. Kohl zwlekał, aż rząd Modrowa zgodził się na przystąpienie do unii walutowej[4].
18 marca 1990 roku w wyborach zwyciężył „Sojusz dla Niemiec” (niem. Allianz für Deutschland) wspierany przez zachodnioniemiecką CDU[4]. Następnie RFN i NRD podpisały umowy regulujące wewnętrzny proces ponownego zjednoczenia[1].
Decyzja w sprawie przyszłości Niemiec musiała zostać zaaprobowana przez aliantów, z których jedynie Stany Zjednoczone wspierały ideę zjednoczenia[8]. Francja zmieniła zdanie po tym jak Niemcy zobowiązały się do dalszej integracji europejskiej[8]. ZSRR również wsparły Niemcy zmuszone zająć się procesami wewnątrz własnego kraju[8]. W końcu również Wielka Brytania nie stawiała więcej oporu[8]. Aspekty zewnętrzne uregulowało porozumienie czterech mocarstw i obydwu państw niemieckich dwa plus cztery z września 1990 roku[1].
Ponowne zjednoczenie Niemiec stało się faktem 3 października 1990 roku[1].
↑Petschow, Annabelle: Zehn-Punkte-Programm. [w:] Lebendiges Museum Online, Stiftung Haus der Geschichte der Bundesrepublik Deutschland [on-line]. [dostęp 2018-02-04]. (niem.).
