Dolywa, que in linea transversali alba tres rosas rubeas in campo celestino defert, a castro Lyw in Mazouia denominata. Genus Polonicum, viri at potacionem et largitionem procliui.
Jan Długosz, Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae
Po przetłumaczeniu:
Doliwa, białą poprzeczną linię z trzema czerwonymi różami w polu błękitnym nosi, w zamku Liw na Mazowszu nadany. Rodzina polska, ludzie łatwi do picia i przekupstwa.
Jan Długosz, Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae
Trzy róże czerwone o czterech liściach, jedna podle drugiej, na drodze białej, czyli jako drudzy mówią na pasie rycerskim białym, czyli jako inni, między dwiema liniami, równo od siebie odległemi, od lewego boku tarczy na ukos w prawą rozłozonemi, w polu błękitnem, (...) nad hełmem i koroną trzy róże, w prost do góry, jedna nad drugą idą, między dwiema trąbami (...).
Kasper Niesiecki, Herbarz Polski, T. III
Opis współczesny
Opis skonstruowany współcześnie brzmi następująco[a]:
Na tarczy w polu błękitnym pas srebrny w lewo skos[b], na nim trzy czerwone róże.
W klejnocie między dwiema czarnymi trąbami trzy czerwone róże w słup ustawione.
Najwcześniejsza pieczęć z herbem „Doliwa” jaka jest znana, to pieczęć Gerarda z Przyprostni z roku 1311[12]. Paprocki w swoim herbarzu, na podstawie herbarza Długosza, pomiędzy innymi krzyżackimi chorągwiami zebranymi pod Grundwaldem umiejscowił, białą chorągiew starostwa rogozińskiego, na której znajdowały się w czerwonym pasie trzy róże, rozciągnięte na ukos od prawego do lewego boku. Przypisał też herb posiadający trzy róże na srebrnym pasie Warburgom, hrabiomsaksońskim[13].
1311 (pieczęć Gerarda z Przyprostni).
Mikołaj wojewoda poznański 1334 r.
Jan wojewoda kujawski 1343 r.
Jarosław wojewoda poznański 1343 r.
Mikołaj z Będlewa 1343 r.
Najwcześniejsze wzmianki pisane
Jan Doliwa biskup Poznański 1320 r.
Filip kasztelan Krzywiński 1383 r.
W wyniku unii horodelskiej w 1413 herb został przeniesiony na Litwę[14]. Do rodu Doliwów przyjęty został bojar litewski Naczko, który na chrzcie otrzymał imię Piotr, a który w późniejszych aktach używał przydomka odojcowskiego Ginwiłowicz. Ród Doliwów reprezentowany był w Horodle przez Macieja Kota – kasztelana nakielskiego, Janusza Furmana – kasztelana międzyrzeckiego i Piotra z Falkowa, podsędka sandomierskiego, który do aktu przywiesił swą pieczęć[5].
Kiedy mimo zamek Liw szło wojsko niemałe, Trafili na Jaćwingi, pogany zuchwałe, Którzy chcieli fortelem lud z zamku onego, Zwabić, skazić do gruntu zacność i moc jego. Oni ludzie pogańscy naszych nie postrzegli, Chcąc chęć swoję wykonać na stronie ulegli. Posłali pod on zamek szpiega dowcipnego, Rycerz, co Różą nosił, spieszył się do niego. Odrzuciwszy ostrogi, szedł pod same mury, Gdzie nie baczył przystępu ani żadnej dziury.
Bartosz Paprocki, Herby rycerstwa polskiego
Tak zwana „etymologia ludowa” upatruje genezę nazwy rodu Doliwów od nazwy plemienia Liwów zamieszkujących Liwonię, północno-wschodnie tereny dzisiejszej Łotwy. Według niej, po podbiciu Liwów i sąsiadujących z nimi Kurów przez zakon kawalerów mieczowych, podczas tzw. krucjaty północnej 1206–1207, ludy te zostały zmuszone do przyjęcia nowej wiary i podporządkowane woli najeźdźców. Ślady jakie znajdujemy w polskich nazwach geograficznych (np. Liwiec, Liw) wskazują na osadnictwo Liwów na naszych ziemiach z okresu wielkiej wędrówki ludów. Jednak najstarsze dokumenty wskazują na środkową Wielkopolskę jako na gniazdo rodowe. „Liwić” w języku staropolskim oznaczało „wypatrywać”. Określenie to możemy napotkać jeszcze w XVI-wiecznym „Żywocie Jana Tarnowskiego” autorstwa Stanisława Orzechowskiego i „Słowniku Łacińsko-Polskim” Bernarda z Bydgoszczy (z początku tegoż wieku)[potrzebny przypis].
Sam zaś herb występował wcześniej w Europie zachodniej, a przybył na ziemie polskie prawdopodobnie z Niemiec.
Najwcześniejsze lokalne źródło heraldyczne wymieniające ten herb to wspomniane już wcześniej Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae, datowane na lata 1464–1480. Autorem tego dzieła jest polski historyk, Jan Długosz. Długosz w swoim herbarzu przedstawił w opisał klejnot herbu jako posiadający trzy strusie pióra na hełmie[16]. Według Paprockiego jest to pomyłka[13].
Według słownika etymologiczno-motywacyjnego staropolskich nazw osobowych, nazwa herbu Doliwa ma pochodzić od jego zawołaniado Liwa!, hipotetycznie stanowiącego proklamację eliptycznąprzyimkową o charakterze wojskowym; por. Liw miasto, woj. siedleckie, niegdyś gród kasztelański. Próba tego rodzaju objaśnienia nazwy heraldycznej uważana jest niekiedy za mało prawdopodobną, przydomek Doliwa należał bowiem do osoby Jana, biskupa poznańskiego utrwalił się jako nazwa heraldyczna w wielkopolskim, a nie w mazowieckim środowisku herbownych. Przeciwnikiem łączenia nazwy heraldycznej z rzekomym zawołaniem do Liwa! był również Kozierowski, upatrując w niej przezwisko osobowe formie przymiotnika utworzonego od rzeczownika dola + iw(y), jak godziw, mściw itp. Nie wyklucza też pochodzenia nazwy osobowej Doliwa od zapomnianej nazwy bóstwa będącego osobieniem losu czy przeznaczenia[3].
Lista herbownych w artykule sporządzona została na podstawie wiarygodnych źródeł, zwłaszcza klasycznych i współczesnych herbarzy. Należy jednak zwrócić uwagę na częste zjawisko przypisywania rodom szlacheckim niewłaściwych herbów, szczególnie nasilone w czasie legitymacji szlachectwa przed zaborczymi heroldiami, co zostało następnie utrwalone w wydawanych kolejno herbarzach. Identyczność nazwiska nie musi oznaczać przynależności do danego rodu herbowego. Przynależność taką mogą bezspornie ustalić wyłącznie badania genealogiczne.
Pełna lista herbownych nie jest dziś możliwa do odtworzenia, także ze względu na zniszczenie i zaginięcie wielu akt i dokumentów w czasie II wojny światowej (m.in. w czasie powstania warszawskiego w 1944 spłonęło ponad 90% zasobu Archiwum Głównego w Warszawie, gdzie przechowywana była większość dokumentów staropolskich)[18]. Lista nazwisk znajdująca się w artykule pochodzi z Herbarza polskiego,Tadeusza Gajla[19] (376 nazwisk)[20]. Występowanie na liście nazwiska nie musi oznaczać, że konkretna rodzina pieczętowała się herbem Doliwa. Często te same nazwiska są własnością wielu rodzin reprezentujących wszystkie stany dawnej Rzeczypospolitej, tj. chłopów, mieszczan, szlachtę. Jest to jednakże dotychczas najpełniejsza lista herbownych, uzupełniana ciągle przez autora przy kolejnych wydaniach Herbarza. Tadeusz Gajl wymienia następujące nazwiska uprawnionych do używania herbu Doliwa[21]:
Naczkun lub Natko to różne wersje imienia Piotra Naczka, wspomnianego wcześniej bojara, adoptowanego podczas unii horodelskiej w 1413 roku do herbu Doliwa[22].
Pozostałe nazwiska
Jury Łyczkowski, na swojej stronie dotyczącej heraldyki, wspomina również o nazwiskach Bobrowicki, Gozdzielski, Silinicz, Zieleznicki[23].
Występowanie w heraldyce terytorialnej
Herby terytorialne o niepewnych związkach z Doliwą
↑Opis współczesny jest skonstruowany zgodnie z obecnymi zasadami heraldyki. Zobacz: Blazonowanie.
↑Zdarzają się przedstawienia herbu w odbiciu lustrzanym, ze skosem prawym. Według Franciszka Piekosińskiego występowały niekiedy już na średniowiecznych pieczęciach. Większość opisów herbów określa jednak skos jako lewy.
↑Tadeusz Gajl: Herbarz polski od średniowiecza do XX wieku. Ponad 4500 herbów szlacheckich 37 tysięcy nazwisk 55 tysięcy rodów. L&L, 2007. ISBN 978-83-60597-10-1. Brak numerów stron w książce
