Cypr (wyspa)

Cypr

Κύπρος
Kıbrıs

Zdjęcie satelitarne wyspy
Kontynent	Azja
Państwo	Cypr  Cypr Północny  Wielka Brytania (terytoria Dhekelia i Akrotiri)
Akwen	Morze Śródziemne
Powierzchnia	9251 km²
Długość linii brzegowej	648
Najwyższy punkt	Olimbos, 1951 m n.p.m.
Populacja (2017) • liczba ludności • gęstość	1 221 549 132 os./km²
Położenie na mapie Morza Śródziemnego Cypr
35°N 33°E
Mapa topograficzna Cypru

Cypr (ang. Cyprus, gr. Κύπρος, tur. Kıbrıs) – azjatycka^{[1][2][3][4][5]} wyspa we wschodniej części Morza Śródziemnego, często traktowana jako część Bliskiego Wschodu^{[6][7][8][9][10]}. Czasami bywa jednak zaliczana do Europy^[11], gdyż historycznie, kulturowo i politycznie stanowi jej część^{[potrzebny przypis]}. Jest trzecią pod względem wielkości wyspą na Morzu Śródziemnym po Sycylii i Sardynii^[12].

Geografia

Skała Afrodyty na cypryjskim wybrzeżu

Cypr jest położony około 65 km na południe od Turcji, 100 km na zachód od Syrii i 770 km na południowy wschód od kontynentalnej Grecji. Wyspa rozciąga się na długości 225 km, od przylądka Arnauti na zachodzie do przylądka Apostolos Andreas na północnym wschodzie, a jej rozciągłość w osi północ-południe wynosi 100 km. Długość linii brzegowej wynosi około 640 km^[12].

W północnej części wyspy znajdują się równoleżnikowo ułożone Góry Kyreńskie, zaś na południu i południowym zachodzie położone są góry Trodos, których najwyższym szczytem jest Olimbos (1951 m), będący także najwyższą górą wyspy. Między pasmami gór rozciąga się równina Mesaoria^[12].

Największą rzeką wyspy jest wypływający z gór Trodos Pedieos, który uchodzi do Zatoki Famagusta. Warunki klimatyczne są typowe dla obszaru Morza Śródziemnego: latem jest gorąco i słonecznie, zimą deszczowo^[12].

Rzeźba terenu jest urozmaicona, gleby urodzajne. Warunki zewnętrzne sprzyjają uprawie oliwek, tytoniu i winogron, z których produkuje się wina. Cypryjczycy jednak największe zyski czerpią z turystyki.

Większość wyspy wchodzi w skład Republiki Cypryjskiej, jednakże na północy kraju jest Republika Cypru Północnego uznawana tylko przez Turcję. Na południu wyspy znajduje się niewielkie terytorium zamorskie Wielkiej Brytanii: Akrotiri i Dhekelia.

Historia

Podział wyspy na część grecką i turecką

W czasie macedońskiej wojny domowej doszło tam do bitwy (306 r. p.n.e.). W starciu tym Demetriusz I Poliorketes, na czele 150 okrętów, w tym eskadry ateńskiej, powstrzymał flotę Ptolemeusza, składającą się ze 140 okrętów wojennych i 200 transportowych wiozących 10 000 piechoty. Ptolemeusz uciekł z 8 okrętami. Po bitwie poddały się jego państwa na Cyprze (za Małą Encyklopedią Wojskową).

Większość mieszkańców Cypru stanowią Grecy. Turcy stanowią około 1/5 ludności. Od schyłku epoki kolonialnej Grecy walczyli o, popierane przez Grecję, zjednoczenie Cypru z Grecją (tzw. Enosis), co wywołało konflikty z ludnością turecką, która w odpowiedzi proponowała przyłączenie Cypru do Turcji lub pozostawienie go kolonią brytyjską, później zaś podział Cypru na dwie części inkorporowane następnie do Turcji i Grecji (tzw. Taksim). W 1925 roku wyspa uzyskała status brytyjskiej kolonii. Pod koniec lat 50. XX wieku gdy kolejne starania przyłączenia wyspy do Grecji nie uzyskały poparcia na forum międzynarodowym, Grecy cypryjscy opowiedzieli się za niepodległością wyspy. W wyniku porozumienia Wielkiej Brytanii, Grecji, Turcji i Cypryjczyków w 1960 roku Cypr został uznany przez ONZ za niezależną republikę^[13]. Konstytucja gwarantowała niezależność wyspy i zabraniała Grekom włączenia jej do Grecji. Kilka lat później warunek ten został złamany i parlament przegłosował ustawę, w wyniku której wybuchła wojna domowa pomiędzy cypryjskimi Grekami a Turkami. W konflikt włączyła się Turcja, która w 1974 roku dokonała inwazji na wyspę, a w 1983 roku ogłosiła utworzenie Tureckiej Republiki Cypru Północnego. Nie została ona uznana przez żadne inne państwo, ale istnieje do dziś, dzieląc Cypr na dwie części.

Zabytki

Cypr obfituje w zabytki, znajdujące się zarówno w strefie greckiej, jak i tureckiej. Na tureckiej północy warto zwiedzić m.in. ruiny Salaminy pod miastem Famagusta, samą Famagustę z ufortyfikowanym zamkiem i licznymi zabytkami architektonicznymi, górskie zamki św. Hilariona, Kantara oraz Buffavento niedaleko Kirenii i wiele innych. W części greckiej turyści chętnie odwiedzają Larnakę, powstałą w XIII wieku p.n.e., ruiny starożytnych miast Pafos, Kurion, Amathus i wiele innych miejsc.

Przypisy

Zobacz hasło Cypr w Wikisłowniku

1. Asia, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-10-03]  (ang.).
2. Jerzy Makowski: Geografia fizyczna świata. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008, s. 80, 82, 134, 135. ISBN 978-83-01-14218-6.
3. Urzędowy wykaz nazw państw i terytoriów niesamodzielnych. Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2011, s. 8, 47, 49, 63. ISBN 978-83-254-1600-3.
4. Cypr, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2012-07-13] .
5. Composition of macro geographical (continental) regions, geographical sub-regions, and selected economic and other groupings, United Nations
6. Middle East, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-10-03]  (ang.).
7. Geography: Cyprus, The World Factbook. Central Intelligence Agency
8. Atlas of the Middle East, Central Intelligence Agency, Washington 1993
9. Middle East, Xpeditions Altas, National Geographic. [dostęp 2012-07-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-06-15)].
10. Nazewnictwo geograficzne świata. Zeszyt 2. Bliski Wschód, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, Warszawa 2004. [dostęp 2012-07-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-26)].
11. Europe, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-10-03]  (ang.).
12. Cyprus, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2017-11-04]  (ang.).
13. Adamczyk A.: Cypr. Dzieje polityczne. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie DIALOG, 2002. ISBN 83-88938-19-3. Brak numerów stron w książce

Kontrola autorytatywna (wyspa):

• VIAF: 1098154380921130290284

Encyklopedie internetowe:

• PWN: 4707280