Bosutów

Bosutów

wieś
Budynek OSP i kapliczka z 1895 roku
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	krakowski
Gmina	Zielonki
Sołectwo	Bosutów-Boleń
Wysokość	ok. 236–298 m n.p.m.
Liczba ludności (31.12.2023)	606 (wraz z Boleniem: 1040)[2]
Strefa numeracyjna	12
Kod pocztowy	32-086[3]
Tablice rejestracyjne	KRA
SIMC	0344107
Położenie na mapie gminy Zielonki Bosutów
Położenie na mapie Polski Bosutów
Położenie na mapie województwa małopolskiego Bosutów
Położenie na mapie powiatu krakowskiego Bosutów
50°07′28″N 19°59′40″E[1]

Bosutów – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie krakowskim, w gminie Zielonki. Wraz z wsią Boleń tworzy sołectwo Bosutów-Boleń. Integralna część miejscowości: Czekaj^[4].

Położenie

Bosutów według regionalizacji fizycznogeograficznej położony jest w zachodniej części Płaskowyżu Proszowickiego (342.23), należącego do makroregionu Niecka Nidziańska (342.2) w podprowincji Wyżyna Małopolska (342), z wyjątkiem północno-wschodniego krańca miejscowości położonego na Wyżynie Olkuskiej (341.32), należącej do makroregionu Wyżyna Krakowsko-Częstochowska (341.3) w podprowincji Wyżyna Śląsko-Krakowska^[5][6]. Miejscowość usytuowana jest ponadto nad Sudołem Dominikańskim, lewym dopływem Białuchy (Prądnika), płynącym początkowo w kierunku południowo-wschodnim wzdłuż ul. Tadeusza Kościuszki, a następnie na południe wzdłuż granicy Bosutowa z Węgrzcami. Zachodnim skrajem Bosutowa przebiega droga krajowa nr 7^[7][8].

Północno-wschodnia część miejscowości^[a] położona jest na terenie Dłubniańskiego Parku Krajobrazowego, a pozostała w otulinie tegoż parku^[9].

Pod względem administracyjnym wieś zlokalizowana jest w województwie małopolskim, w powiecie krakowskim, w gminie Zielonki, w jej wschodniej części, około 8 km w linii prostej na północ od centrum Krakowa^[7][10]. Graniczy z następującymi jednostkami^[7][8][11]:

• miejscowościami Boleń (gmina Zielonki) i Młodziejowice (gmina Michałowice) od północy,
• miejscowością Książniczki (gmina Michałowice) od wschodu,
• miejscowością Dziekanowice (gmina Zielonki) od wschodu i południa,
• miejscowością Węgrzce (gmina Zielonki) od południowego zachodu,
• miejscowością Bibice (gmina Zielonki) od zachodu^[b].

Powierzchnia sołectwa Bosutów-Boleń wynosi 339,41 ha^[12], natomiast powierzchnia samego Bosutowa to szacunkowo około 238 ha, co sprawia, że jest on szóstą pod względem wielkości miejscowością gminy Zielonki, zajmującą około 4,9% jej obszaru^[8][13].

Najwyżej położone obszary wsi stanowią wyniesienia we wschodniej i północnej części miejscowości (w okolicy ul. Akacjowej oraz ul. Leśnej), sięgające wysokości około 298 m n.p.m., a najniższy znajduje się na krańcu południowo-zachodnim, w dolinie potoku Sudół Dominikański przy granicy z Węgrzcami, na wysokości około 236 m n.p.m.^[7][10]

W latach 1975–1998 wieś należała administracyjnie do województwa krakowskiego.

Etymologia

Nazwa Bosutów to nazwa o charakterze osobowym, od średniowiecznego imienia Boruta. Według innej koncepcji pochodzi natomiast od węgierskiego słowa bozszu, czyli zemsta^[c]. Przemawia za tym prawdopodobna obecność w tych okolicach osadników lub jeńców węgierskich, co znalazło odzwierciedlenie w nazwach kilku innych, okolicznych wsi, wywodzących się, jak się przypuszcza, z języka węgierskiego (por.: Węgrzce, dawniej Vengerce – dosł. wieś Węgrów, Batowice od batja – stryj, Bibice od bibic – czajka, Boleń od bleny – tur, żubr)^[14].

W źródłach z okresu średniowiecza wieś wzmiankowana była jako Bozutow, Bossuthow, Bossothow, Bostow, Bosschutow, Bosczithow, Bossutow^[15].

Historia

Na obszarze wsi odkryto pozostałości kultury ceramiki sznurowej (4 miejsca pochówku z naczyniami, kamiennymi toporkami i siekierkami), a także natrafiono na znaleziska kultury przeworskiej (miedziane kółko i żelazny gwóźdź) pochodzące z późnego okresu lateńskiego^[16].

Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z roku 1230^[17]. Wieś była wówczas własnością szlachecką i należała do rycerza Hermana z Bosutowa^[18].

Kolejne wzmianki dotyczące Bosutowa pochodzą dopiero z połowy XIV w. Wynika z nich, że wieś została przed rokiem 1350 podzielona na kilka części, a następnie stopniowo przechodziła w ręce kościelne. Prepozyt krakowski i kanclerz łęczycki Florian nabył dwie części Bosutowa, łącznie za 180 grzywien^[d], w roku 1350, a kolejną, za 80 grzywien^[e], w roku 1358. Ostatnia część została nabyta przez kapitułę krakowską dopiero po roku 1471. Jednocześnie w roku 1350 Kazimierz III Wielki nadał częściom wsi zakupionym przez prepozyta Floriana pełny immunitet, przysługujący wówczas dobrom kapituły krakowskiej^[18][19].

W roku 1464 Kazimierz IV Jagiellończyk przeniósł Bosutów (podobnie jak inne wsie należące do kapituły krakowskiej) z prawa polskiego na prawo niemieckie magdeburskie. W drugiej połowie XV w. we wsi stał piękny dwór z sadami i polami, funkcjonowała karczma oraz folwark z gospodarką trójpolową. Nie było młyna, ale wykorzystywano 2 lub 3 stawy^[18]. Wieś dóbr prestymonialnych kapituły katedralnej krakowskiej w powiecie proszowickim województwa krakowskiego w końcu XVI wieku^[20].

Przebywając w Bosutowie, Tadeusz Kościuszko wydał 7 czerwca 1794 roku uniwersał zmniejszający chłopom wymiar pańszczyzny o połowę^[21].
Po zwycięstwie pod Racławicami Tadeusz Kościuszko na polach tej wsi założył obóz warowny. Fakt ten uwiecznił na swoim obrazie Michał Stachowicz.

Zabytki

Obiekt wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego^[22].

• Zespół dworski: dwór, budynek gospodarczy, ogród.

Demografia

Liczba mieszkańców wsi w okresie ostatniego dziesięciolecia zwiększała się w umiarkowanym tempie, osiągając poziom 600 osób w roku 2022.

Ponieważ Boleń tworzy sołectwo wraz z Bosutowem poniżej zamieszczono również dane demograficzne dla sołectwa.

Źródła danych oraz rodzaje (nazwy) i terminy spisów, jeśli dostępne:

• 1787^[23];
• 1789^[23] – Lustracja dymów i podanie ludności;
• 1808^[24] – Spis wojskowy ludności Galicji;
• 1921^[25] – Pierwszy Powszechny Spis Ludności – dane na 30. września;
• 1931^[25] – Drugi Powszechny Spis Ludności – dane na 9. grudnia;
• 2003, 2004 i 2006^[26] oraz 2009–2023^[2] – dane własne Urzędu gminy Zielonki na 31. grudnia danego roku.

Miejscowość znajduje się na odnowionej trasie Małopolskiej Drogi św. Jakuba z Sandomierza do Tyńca, która to jest odzwierciedleniem dawnej średniowiecznej drogi do Santiago de Compostela.

Oświata

Na obszarze miejscowości brak placówek zarejestrowanych w Rejestrze Szkół i Placówek Oświatowych^[27].

Szkołą podstawową obejmującą swym obwodem Bosutów jest Szkoła Podstawowa im. Stanisława Wyspiańskiego w Bibicach^[27][28].

Uwagi

1. Na północ i wschód od linii ulic: Leśna – Akacjowa – Spokojna – Dziekanowicka.
2. Według danych serwisu OpenStreetMap Bosutów od zachodu graniczy z Węgrzcami, co wynika z innego (prawdopodobnie błędnego) oznaczenia przebiegu granicy między Boleniem a Bosutowem.
3. Byłby to więc odpowiednik polskiej nazwy Mstów.
4. Jedna z części została zakupiona za 100 grzywien od Piotra i jego dzieci, zaś druga za 80 grzywien od Hanki żony Grzegorza, córki Peszki.
5. Ta część Bosutowa została sprzedana przez wspomnianą wyżej Hankę, córkę Peszki, która odziedziczyła ją po matce.

Przypisy

1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 9549
2. Strona gminy Zielonki - Ludność. [dostęp 2024-01-23].
3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 87 [zarchiwizowane 2022-10-26] .
4. GUS. Rejestr TERYT
5. Bosutów na mapie Geoserwisu GDOŚ >> Warstwa: Mezoregiony fizycznogeograficzne. Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska. [dostęp 2021-09-24].
6. Jerzy Solon et al. Physico-geographical mesoregions of Poland: Verification and adjustment of boundaries on the basis of contemporary spatial data. „Geographia Polonica”. 2 (91). s. 143–170. 
7. Wydawnictwo COMPASS: Mapa turystyczna gminy Zielonki. [dostęp 2021-09-23].
8. Strona gminy Zielonki – Plan ulic w miejscowościach Bosutów i Boleń. [dostęp 2021-09-23].
9. Bosutów na mapie Geoserwisu GDOŚ >> Warstwa: Formy ochrony przyrody. Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska. [dostęp 2021-09-24].
10. Geoportal krajowy. geoportal.gov.pl. [dostęp 2021-09-24].
11. Wyżga 2009 ↓, s. wkładka (mapa: Miejscowości dzisiejszej gminy Zielonki według katastru galicyjskiego 1848 r.).
12. Strona gminy Zielonki – Struktura powierzchni wg sołectw. [dostęp 2021-10-02].
13. Geoportal krajowy >> Warstwa: Państwowy Rejestr Granic. geoportal.gov.pl. [dostęp 2021-10-02].
14. Wyżga 2009 ↓, s. 34–35.
15. Jurek 2010-2016 ↓, s. 200.
16. Wyżga 2009 ↓, s. 26.
17. Wyżga 2009 ↓, s. 34.
18. Jurek 2010-2016 ↓, s. 200-201.
19. Wyżga 2009 ↓, s. 42.
20. Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 101.
21. Czajka, Kamler, Sienkiewicz 1995 ↓, s. 880.
22. Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], wuoz.malopolska.pl [dostęp 2023-12-03] .
23. Wyżga 2009 ↓, s. 79.
24. Wyżga 2009 ↓, s. 107.
25. Wyżga 2009 ↓, s. 135.
26. BIP gminy Zielonki - informacje o jednostkach pomocniczych. [dostęp 2021-07-07].
27. Kuratorium Oświaty w Krakowie - Rejestr Szkół i Placówek Oświatowych (dane na 31.05.2021). [dostęp 2021-09-10].
28. Strona gminy Zielonki - Informacje o sieci szkół. [dostęp 2021-09-10].

Bibliografia

• MateuszM. Wyżga MateuszM., W tej pięknej ziemi. Gmina Zielonki od średniowiecza do czasów współczesnych, Zielonki: Urząd Gminy Zielonki, Wydawnictwo Attyka, 2009, ISBN 978-83-926248-7-5 .
• TomaszT. Jurek TomaszT., Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu. Edycja elektroniczna pod red. Tomasza Jurka, Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, 2010–2016 .strona główna serwisu
• Michał Czajka, Marcin Kamler, Witold Sienkiewicz: leksykon historii polski. Wyd. 1. Warszawa: wydawnictwo wiedza powszechna, 1995. ISBN 83-214-1042-1.Sprawdź autora:1. Brak numerów stron w książce

Linki zewnętrzne

• Bosutów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 223 .