Bolesław (powiat olkuski)

Bolesław

wieś
Budynek Ochotniczej Straży Pożarnej w Bolesławiu
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	olkuski
Gmina	Bolesław
Liczba ludności (2021)	2395[2]
Strefa numeracyjna	32
Kod pocztowy	32-329[3]
Tablice rejestracyjne	KOL
SIMC	0212759
Położenie na mapie gminy Bolesław Bolesław
Położenie na mapie Polski Bolesław
Położenie na mapie województwa małopolskiego Bolesław
Położenie na mapie powiatu olkuskiego Bolesław
50°17′54″N 19°28′46″E[1]

Kościół św. Michała i Macierzyństwa NMP

Kościół polskokatolicki pw. Bożego Ciała

Bolesław – wieś w Polsce, położona w województwie małopolskim, w powiecie olkuskim, w gminie Bolesław. Bolesław leży na pograniczu Zagłębia Dąbrowskiego i ziemi olkuskiej.

Topominia

Nazwa miejscowości pochodzi od imienia Bolesław. Nadana ona została przez Bolesława Wstydliwego, który założył Bolesław w 1279 roku. Wkrótce potem nadał wieś biskupom krakowskim.

Integralne części wsi Bolesław^[4]^[5]

SIMC	Nazwa	Rodzaj
0212848	Cegielnia	część wsi
0212825	Ćmielówka	część wsi
0212765	Dąbrówka	część wsi
0212771	Kleparz	część wsi
0212788	Leśniczówka	część wsi
0212794	Pod Kościołem	część wsi
-|02	Sitkowizna	część wsi (zniesiona w 2023 r.[6])
0212819	Stara Wieś	część wsi
0212831	Za Browarem	część wsi

Historia

Miejscowość wymieniona w 1279 roku jako przedmiot nadania Bolesława Wstydliwego dla biskupstwa krakowskiego^[7]. Weszła w skład klucza sławkowskiego, zapewne jednak drogą nadań wieś wyszła spod jurysdykcji biskupiej, bo w XV wieku występuje jako własność szlachecka średniej wielkości (12 łanów). W wieku XVI zanotowano w Bolesławiu działalność karczmy, trzech rzemieślników i dwóch kuźnic^[8].

W XVI wieku był Bolesław również ośrodkiem wydobycia galeny. W okolicy wsi powstały wówczas trzy sztolnie odwadniające: Czajowska (zwana też Leśną), Ostowicka (Centauryjska) i Starczynowska (Czartorujska, Królewska). Na zachód i południe od Bolesławia znajdowała się duża liczba nieistniejących dziś osad górniczych i kopalń. W 1617 roku Marcjan Chełmski wybudował barokowy kościółek, funkcjonujący jako kaplica prywatna, należąca do parafii sławkowskiej.

W XVIII wieku Bolesław znajdował się w dobrach rodziny Romiszo(e)wskich herbu Jelita. W 1766 roku po śmierci Ignacego Romiszewskiego, podczaszego latyczowskiego, Bolesław odziedziczył jego syn burgrabia krakowski Aleksander Saryusz-Romiszewski, wówczas już żonaty z Teresą ze Śmietanków. W wyniku podziału spadku z rodzeństwem – Karolem i małoletnią Joanną Romiszewskimi – Aleksander otrzymał również dobra Ujków, Małobądź w parafii Sławków, większość wsi Hutki z hutą ołowiu, młynem, foluszem i z trzema browarami. Miał też kamienicę w Olkuszu. W dobrach Bolesław Aleksander Romiszewski posiadał dwór, młyn. tartak, folusz i hutę ołowiu. Do dóbr należały też częściowo góry olkuskie. W dziedzicznym Bolesławiu jeszcze przed objęciem ich przez Aleksandra siedem szybów należało do rodziny Romiszewskich. Aleksander energicznie przystąpił do ich eksploatacji i rozwinął wydobywanie oraz przetwarzanie ołowiu, galmanu, glejty ołowiowej. Podjął również z drugą żoną Teresą z Firlejów-Konarskich starania o utworzenie parafii w Bolesławiu i rozbudował miejscowy kościółek. W 1795 roku miejscowość znalazła się pod zaborem austriackim. Po śmierci kasztelana sądeckiego Aleksandra Romiszewskiego Bolesław otrzymuje jego jedyna córka – Zofia, później żona Ignacego Hilarego Moszyńskiego i matka Piotra Moszyńskiego^[9][10]. Z inicjatywy dziedziców Bolesławia – Zofii i Hilarego Moszyńskich – władze kościelne wyraziły zgodę na utworzenie w Bolesławiu parafii (1798). Kaplica w Bolesławiu podniesiona została do godności kościoła parafialnego, który swoim zasięgiem objął miejscowości znajdujące się na wschód od Białej Przemszy.

W 1815 roku Bolesław znalazł się w Królestwie Kongresowym. Z okresem tym wiąże się początek rozwoju przemysłowego osady (wydobycie galmanu). W 1814 roku powstała między Tłukienką a Ujkowem Starym kopalnia galmanu „Ulisses”, w 1823 roku na płn.-zach. od Starczynowa kopalnia „Jerzy”. W 1827 roku wieś liczyła 42 domy i 467 mieszkańców. W latach 1833–1834 wybudowano drogę bitą wiodącą od Będzina i Sławkowa przez Bolesław do Olkusza. Pod koniec XIX wieku Bolesław, pozostając formalnie wsią, wykazywał cechy miasteczka przemysłowego. W 1879 roku dobra bolesławskie stały się własnością Towarzystwa Akcyjnego Kopalń i Zakładów Hutniczych Sosnowieckich. W latach 1892–1905 wybudowano neogotycki kościół św. Michała i Macierzyństwa NMP.

W latach 1954–1955 wieś należała i była siedzibą władz gromady Bolesław, której w 1956 roku nadano status osiedla. Bolesław utracił status osiedla z końcem 1968 roku, stając się powtórnie siedzibą nowej gromady Bolesław. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa katowickiego.

Zabytki

Obiekt wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego^[11].

• Dwór, ul. Główna 55, połowa XIX wieku.

Wspólnoty wyznaniowe

• Kościół rzymskokatolicki:
  • parafia Macierzyństwa Najświętszej Maryi Panny i św. Michała Archanioła
• Kościół polskokatolicki:
  • parafia Bożego Ciała (największe w Polsce skupisko wiernych Kościoła polskokatolickiego)
• Świadkowie Jehowy:
  • zbór Bolesław (Sala Królestwa Krążek 2)^[12]

Osoby związane z miejscowością

• Krzysztof Sadzawicki – piłkarz

Przypisy

1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 9 stycznia 2024, identyfikator PRNG: 7954
2. NSP 2021 - Ludność [online], Główny Urząd Statystyczny - Bank Danych Lokalnych [dostęp 2024-11-01]  (pol.).
3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 77 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
4. Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
5. TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
6. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 20 grudnia 2022 r. w sprawie ustalenia, zmiany i zniesienia urzędowych nazw niektórych miejscowości oraz obiektów fizjograficznych (Dz.U. z 2022 r. poz. 2783)
7. Tekst nadania w języku łacińskim brzmi następująco: Nos Bolezlaus Cracouie et Sandomirie dei gracia dux Illustris. Ad noticiam omnium et maxime nostre Iuris diccioni subditorum peruenire cupimus et scripti presentis tenore declaramus, quod nos villam, quod nomine nostro vocari fecimus Bolezlav, non multum lange ab episcopali villa Slaucov per nos locatam, pro anime nostro remedio deo duximus offerendam et Capitulo Cracouiensis Ecclesie Matris nostre, (...), Kodeks dyplomatyczny Małopolski, ġF. Piekosiński, Kraków 1876, nr 57.
8. J. Przemsza-Zieliński: Nazwa od strzemion [1]
9. Polski Słownik Biograficzny, t. 32, s.1
10. Maria Czeppe, Prywatna inicjatywa. Aleksander Romiszowski, Kwartalnik Historii Nauki i Techniki
11. Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], wuoz.malopolska.pl [dostęp 2023-12-01] .
12. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-24] .

Bibliografia

• A. Wiatrowski: Ilustrowany przewodnik po ziemi olkuskiej, Olkusz 1938.
• Bolesław, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 298 .
• Informator turystyczny it-jura.pl. it-jura.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
• J. Przemsza-Zieliński: Nazwa od strzemion. e-sosnowiec.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)].
• Archiwalne widoki miejscowości w bibliotece Polona