Polska
1920
3 dywizjon WSG
SuwałkiMława
Strzelcy Graniczni
Dowództwo Strzelców Granicznych
10 Pułk Strzelców Granicznych – jednostka organizacyjna Strzelców Granicznych w II Rzeczypospolitej.
W 1918 powstał 1 pułk Straży Granicznej, a w lutym 1919 2 pułk SG ze sztabem w Częstochowie. I/2 p SG formował podpułkownik Witold Sieciński z byłej armii rosyjskiej. 21 lutego 1919 ppłk Sieciński wraz ze swoim adiutantem ppor. Stefanem Hebdą i oficerem do zleceń por. Marianem Neretyńskim oraz pierwszymi żołnierzami I dyonu wyruszyli z Warszawy do Częstochowy[1].
Dalsze formowanie I dywizjonu z ochotników z w okolic Częstochowy nastręczało wielu trudności. 26 marca 1919 sztab dywizjonu przeniesiono do Oświęcimia. W marcu dowódca dywizjonu przyjął w podporządkowanie od II/ 2 pułku Wojsk Straży Granicznej 4 szwadron pod dowództwem porucznika Majewskiego. Szwadron miał dostarczyć niezbędną do szkolenia nowo wstępujących kadrę instruktorską. Okazał się jednak pododdziałem zdemoralizowanym i skorumpowanym. 8 czerwca 1919 szwadron został rozformowany, a żołnierze wysłani na front. „Nowy” szwadron otrzymał żołnierzy z pułków piechoty DOG „Kraków” i 17 czerwca został przeniesiony do II dyonu 2 pułku Wojsk Straży Granicznej i poddany rygorystycznemu szkoleniu[2]. W okresie pobytu w Oświęcimiu zostały sformowane 1., 2. i 3. szwadron, komenda sztabowa i telefonistów, tabor, ambulatorium i składy żywnościowe. W czerwcu dywizjon został przemianowany na 3 samodzielny dywizjon Wojskowej Straży Granicznej. Rozkazem DOG „Kraków” w jego skład wszedł czasowo oddział Żandarmerii Polowej pod dowództwem por. Wicherka. W tym też czasie oddana została pod rozkazy dowództwa dyonu kompania graniczna „Chrzanów”. Kompanię tę później przemianowano na 2 szwadron. W końcu czerwca szwadron odszedł do 2 pułku WSG[2].
5 grudnia 1919 dywizjon przeniesiony został do Suwałk i otrzymał zadanie obsadzenia odcinka granicy państwowej od Rajgrodu do wsi Kraśnik. W pierwszej połowie stycznia 1920 szwadrony dywizjonu rozpoczęły służbę na granicy. Z początkiem marca dywizjon otrzymał kolejnych rekrutów. Ich szkolenie odbywało się w szwadronie szkolnym dowodzonym przez mjr. Norejkę. Po zakończeniu okresu unitarnego i wcieleniu rekrutów do szwadronów „bojowych”, 3 samodzielny dywizjon został zreorganizowany i przeformowany na 10 pułk Strzelców Granicznych[3].
Na podstawie rozkazu Ministra Spraw Wojskowych z 21 maja 1920, pełniący dotychczas służbę graniczną na Mazurach, 3 samodzielny dywizjon Strzelców Granicznych został przeformowany w 10 pułk Strzelców Granicznych[4].
Dowództwo 3 samodzielnego dywizjonu zostało przemianowane na dowództwo 10 pułku Strzelców Granicznych, a dowódca dywizjonu objął czasowo dowództwo pułku. 3 samodzielny dywizjon StG stał się I/10 pStG, a dowództwo dywizjonu utworzono z obsady dowództw szwadronów[5].
W wyniku wydzielenia ze szwadronu szkolnego czterech szwadronów liniowych, powstał II dywizjon pułku. Jego dowództwo zorganizowano z personelu szwadronów, w tym szwadronu szkolnego[5]. Szwadron szkolny 3 samodzielnego dywizjonu StG przemianowany został na szwadron szkolny 10 pułku[5].
Ponadto kadrę uzupełniono z innych szwadronów szkolnych i w drodze przydziału oficerów przez Ministerstwo Spraw Wojskowych[4][a].
Po sformowaniu dowództwo pułku miało pozostać w Suwałkach, a I dywizjon pełnić służbę na swoich dotychczasowych stanowiskach. II dywizjon, w myśl rozkazu organizacyjnego, miał być przetransportowany do Oświęcimia i zluzować 4 i 8 szwadron 2 pułku Strzelców Granicznych[5]. Jednak zaraz po sformowaniu, II dywizjon pod czasowym dowództwem por. Mieczyńskiego został przeniesiony do DOG „Pomorze” na odcinek graniczny Wolnego Miasta Gdańska i obsadził granicę od Tczewa do Pucka[3]. Zluzował pododdziały 65 pułku piechoty, który wysłany został na front polsko-bolszewicki[6]. Do miejsca przeznaczenia w Skarszewach przybył 8 czerwca[7]. 19 czerwca sztab dywizjonu przeszedł do Tczewa[8].
Szwadrony I dywizjonu uzupełniono rekrutami szwadronu szkolnego i obsadzały nadal odcinek graniczny od Rajgrodu do wsi Kraśnik[3].
Z rozkazu Dowództwa Strzelców Granicznych przybył do pułku major Manżett i z żołnierzy szwadronu szkolnego sformował nowy 1 samodzielny dywizjon Strzelców Granicznych[3].
W końcu czerwca 1920 sytuacja na froncie bolszewickim wymusiła by wszystkie pułki liniowe były użyte w walce. Z litewskiej linii demarkacyjnej ściągnięty został Kowieński pułk piechoty. Jego zadania miał przejąć I dywizjon 10 pułku Strzelców Granicznych. Jednak tempo rosyjskiego natarcia uniemożliwiło realizację tego zamierzenia. I/10 pStG wszedł w skład Augustowsko–Suwalskiej Grupy Operacyjnej dowodzonej przez płk. Obuch-Woszczatyńskiego i wyruszył na front pod Grodno. Po dwutygodniowych walkach grupa operacyjna, a z nią I dywizjon, zmuszona była do odwrotu w rejon Rajgród-Grajewo. Po okrążeniu przez bolszewików i po kilkakrotnych próbach przerwania się, cała Grupa Operacyjna zmuszona została do przekroczenia granicy niemieckiej pod Boguszami i tam została internowana[b]. Dowódca grupy, płk. Obuch-Woszczatyński wraz z adiutantem, por. Tucholskim zdołali wyjechać samochodem i przedostać się za linię wroga[10].
4 szwadron otrzymał odrębne zadanie. Maszerował on lasami Augustowskimi wzdłuż granicy litewskiej i zmiatał przechodzące na polską stronę oddziały litewskie i drobne patrole bolszewickie. W potyczce pod m. Rudawka-Wólka wziął do niewoli 5 Kozaków. Nie mając żadnej łączności z innymi oddziałami, 4 szwadron wycofał się przez Augustów w kierunku na Grajewo. Dalej maszerując wzdłuż granicy pruskiej, uderzył na pozycje bolszewickie i wyszedł z okrążenia. Pod Łysą szwadron dołączył do 1 samodzielnego dywizjonu Strzelców Granicznych i wszedł w skład „Grupy operacyjnej płk. Obuch-Woszczatyńskiego”[11]. Następnie szwadron brał udział w walkach od Myszyńca do Lidzbarka[10]. W kolejnych akcjach szwadron cofnął się pod Działdowo, gdzie został rozformowany i wcielony do Grupy Operacyjnej płk. Habicha[12].
Z 10 pułku Strzelców Granicznych pozostał na granicy II dywizjon. We wrześniu 1920 do dywizjonu dołączył 4 szwadron I dyonu. Pełniącym obowiązki dowódcy pułku wyznaczony został mjr Norejko. Na reorganizację pułk otrzymał 1400 rekrutów. Ponowne formowanie I dywizjonu rozpoczęto w Chełmnie. W październiku 10 pułk Strzelców Granicznych przeniesiony został do Mławy. Tu 13 listopada przybyli również internowani w Prusach oficerowie i żołnierze byłego I dywizjonu[10].
W grudniu 1920 10 pułk Strzelców Granicznych został rozformowany[10].
Dowództwo pułku[14]