नरेंद्र मोदी

नरेंद्र मोदी
भारतीय गणराज्याचे १५वे पंतप्रधान
विद्यमान
पदग्रहण २६ मे २०१४
राष्ट्रपती	प्रणब मुखर्जी रामनाथ कोविंद द्रौपदी मुर्मू
मागील	मनमोहन सिंग
संसद सदस्य (लोकसभा)
विद्यमान
पदग्रहण २६ मे २०१४
मागील	मुरलीमनोहर जोशी
मतदारसंघ	वाराणसी
गुजरात राज्याचे १४वे मुख्यमंत्री
कार्यकाळ ७ ऑक्टोबर २००१ – २२ मे २०१४
मागील	केशुभाई पटेल
पुढील	आनंदीबेन पटेल
जन्म	१७ सप्टेंबर, १९५० (1950-09-17) (वय: ७४) वडनगर, मेहसाणा जिल्हा, बॉम्बे, भारत (आत्ता वडनगर, मेहसाणा जिल्हा, गुजरात, भारत)
राष्ट्रीयत्व	भारतीय
राजकीय पक्ष	भारतीय जनता पक्ष
पत्नी	जसोदाबेन
निवास	७, रेस कोर्स पथ, नवी दिल्ली
सही
संकेतस्थळ	Official website Government website

नरेंद्र दामोदरदास मोदी (जन्म : १७ सप्टेंबर १९५०)^[a] हे भारतीय जनता पक्षाचे (भाजपचे) नेते आणि मे २६, इ.स. २०१४ पासून स्वतंत्र भारताचे १५ वे पंतप्रधान आहेत. ते ऑक्टोबर ७, इ.स. २००१ पासून मे २२, इ.स. २०१४ पर्यंत गुजरात राज्याचे मुख्यमंत्री होते. स्वातंत्र्यप्राप्तीनंतर जन्मलेले ते भारताचे पहिले पंतप्रधान आहेत. भाजपच्या गुजरात विधानसभेच्या २००२ ते २०१२ च्या तसेच १९९५ च्या व १९९८ च्या निवडणूक विजयांमध्ये मोदींचे मोठे योगदान होते. ते २००१ च्या ऑक्टोबर मध्ये गुजरातचे मुख्यमंत्री झाले व त्यानंतर सरळ ४ विधानसभा जिंकत मोदींनी मुख्यमंत्रिपदाचा कार्यभार पाहिला. २००९ लोकसभा निवडणुकीसाठीही ते भाजपचे कूटनीतिज्ञ होते.^[b]
मोदी हे हिंदुत्ववादी विचारसरणीचे नेते आहेत व संघाचे स्वयंसेवक आहेत. मोदी हे गुजरात राज्याच्या विकासासाठी ओळखले जातात. त्यांच्या अर्थकारणाची प्रशंसा सर्वत्र केली जाते. परंतु २००२ च्या दंगलीत त्यांच्या भूमिकेबद्दल आक्षेप घेतले गेले.^[१]

वैयक्तिक माहिती

त्यांच्या वडिलांचे नाव दामोदरदास मूळचंद मोदी (१९१५-१९८९), आजोबांचे मूळचंद मगनलाल मोदी, तर पणजोबांचे मगनलाल रणछोडदास मोदी. नरेंद्र मोदींच्या आईचे नाव हिराबेन (१९२२-२०२२) आहे. या दोघांच्या सहा अपत्यांपैकी नरेंद्र हे तिसरे अपत्य आहे.^[२] लहानपणी मोदींनी वडनगर रेल्वे स्थानकात आपल्या वडिलांना चहा विकण्यास मदत केली आणि नंतर सांगितले की आपण नंतर बस टर्मिनसजवळ आपल्या भावासोबत चहाची स्टॉल चालवा.^[३] मोदींनी आपले उच्च माध्यमिक शिक्षण वडनगर १९६७ मध्ये पूर्ण केले, जिथे एका शिक्षकाने त्यांना नाट्यगृहाची आवड असलेल्या सरासरी विद्यार्थी आणि उत्सुक वादविवाचक म्हणून वर्णन केले.^[४] वादविवादांमध्ये वक्तृत्व म्हणून मोदींकडे लवकर भेट होती आणि त्यांच्या शिक्षकांनी आणि विद्यार्थ्यांनी याची नोंद घेतली. नाट्यनिर्मितीमध्ये मोदींनी आयुष्यापेक्षा मोठे व्यक्तिरेखा साकारण्यास प्राधान्य दिले ज्यामुळे त्यांच्या राजकीय प्रतिमेवर परिणाम झाला.^[५]

नरेंद्र मोदींच्या बालपणात त्यांच्या जातीच्या रूढीनुसार त्यांच्या कुटुंबीयांनी जशोदाबेन चिमणलाल मोदी या मुलीशी विवाहसोबतीची व्यवस्था केली आणि किशोरवयातच त्यांचे लग्न केले.^[६] त्यानंतर, त्याने घर सोडले, ते जोडपे स्वतंत्र जीवन जगू लागले, दोघांनीही पुन्हा लग्न केले नाही आणि अनेक दशकांपर्यंत मोदींच्या जाहीर घोषणेतही हे लग्न निर्बंधित राहिले. एप्रिल २०१ मध्ये मध्ये, त्यांना सत्तेत आणणा national्या राष्ट्रीय निवडणुकांपूर्वी मोदींनी जाहीरपणे कबूल केले की आपण विवाहित आहात आणि त्यांचे साथीदार जशोदाबेन; हे जोडपे लग्न झाले आहे, पण परदेशी आहे.^[७]

मोदींनी पुढील दोन वर्षे उत्तर व उत्तर-पूर्व भारत प्रवासात घालवले, परंतु ते कोठे गेले याचा तपशील समोर आला आहे. मुलाखतींमध्ये मोदींनी स्वामी विवेकानंद यांनी स्थापन केलेल्या हिंदू आश्रमांना भेट देण्याचे वर्णन केले आहे: कोलकाताजवळील बेलूर मठ, त्यानंतर अल्मोडा येथील अद्वैत आश्रम आणि राजकोटमधील रामकृष्ण मिशन.^[८] महाविद्यालयीन शिक्षण आवश्यक नसल्यामुळे मोदी प्रत्येक वेळी थोडाच काळ राहिले. मोदींच्या जीवनात विवेकानंदांचा मोठा प्रभाव आहे.^[९]

अहमदाबादमध्ये मोदींनी शहरातील हेडगेवार भवन (आरएसएस मुख्यालय) येथे असलेल्या इनामदार यांच्याशी ओळख करून दिली.^{[१०][११]} 1971च्या भारत-पाकिस्तान युद्धानंतर त्यांनी आपल्या काकांसाठी काम करणे बंद केले आणि आरएसएससाठी पूर्णवेळ प्रचारक (इनामदार) अंतर्गत काम केले. युद्धाच्या काही काळाआधीच मोदींनी नवी दिल्लीतील भारत सरकारविरोधात अहिंसक निषेधात भाग घेतला, त्यासाठी त्यांना अटक करण्यात आली; इनामदार यांनी त्यांचे मार्गदर्शक म्हणून निवड केल्याचे हे एक कारण आहे.^[१२]

लवकर राजकीय कारकीर्द

जून 1977 मध्ये पंतप्रधान इंदिरा गांधी यांनी भारतात आणीबाणीची स्थिती जाहीर केली जी 1977 पर्यंत टिकली. या काळात "आणीबाणी" म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या, त्यांच्या अनेक राजकीय विरोधकांना तुरूंगात टाकले गेले आणि विरोधी गटांवर बंदी घातली गेली.^[१३] गुजरातमधील आणीबाणीला विरोध दर्शविणाऱ्या राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघाच्या समितीने "गुजरात लोक संघर्ष समिती"चे सरचिटणीस म्हणून मोदींची नियुक्ती केली. त्यानंतर लवकरच आरएसएसवर बंदी घालण्यात आली. अटक टाळण्यासाठी मोदींना गुजरातमध्ये भूमिगत जायला भाग पाडले जावे लागले.^[१४] ते सरकारला विरोध करणारे पत्रके छापून, दिल्लीला पाठविण्यात आणि निदर्शने आयोजित करण्यात गुंतले. सरकारला हवे असलेल्या व्यक्तींसाठी सुरक्षित घरांचे जाळे निर्माण करणे आणि राजकीय शरणार्थी आणि कार्यकर्त्यांसाठी निधी उभारण्यातही मोदींचा सहभाग होता. या काळात मोदींनी गुजराती भाषणामध्ये संघर्ष मा गुजरात (गुजरात मधील स्ट्रगल्स ऑफ गुजरात) मध्ये आपत्कालीन काळात घडलेल्या घटनांचे वर्णन करणारे एक पुस्तक लिहिले.^[१५] या भूमिकेत त्याला भेटलेला एक कामगार संघटनावादी आणि समाजवादी कार्यकर्ते जॉर्ज फर्नांडिस तसेच इतर अनेक राष्ट्रीय राजकीय व्यक्ती होते. आणीबाणीच्या काळात आपल्या प्रवासात मोदींना अनेकदा वेषात फिरण्यास भाग पाडले जायचे, एकदा भिक्षू म्हणून आणि एकदा शिख म्हणून.^[१६]

मोदी पक्षातच उठले आणि 1990 मध्ये त्यांना भाजपच्या राष्ट्रीय निवडणूक समितीचे सदस्य म्हणून नेमण्यात आले.1990 मधील राम रथ यात्रा आणि मुरली मनोहर जोशी यांची १ 199 1992 एकता यात्रा (एकतेचा प्रवास). तथापि, अहमदाबादमध्ये शाळा स्थापण्याऐवजी त्यांनी 1992 मध्ये राजकारणापासून थोडा विश्रांती घेतली; त्यावेळी गुजरातचे भाजप खासदार शंकरसिंह वाघेला यांच्याशी झालेल्या वादानेही या निर्णयामध्ये भूमिका निभावली होती.^[१७] मध्ये 1999 मध्ये मोदी निवडणुकांच्या राजकारणाकडे परत आले, काही अंशतः अडवाणींच्या आग्रहावरून आणि पक्षाचे सचिव म्हणून मोदींची निवडणूक रणनीती 1995.च्या विधानसभा निवडणुकीत भाजपाच्या विजयाला केंद्रस्थानी मानली जात होती. त्यावर्षी नोव्हेंबरमध्ये मोदींना भाजपचे राष्ट्रीय सचिव म्हणून निवडले गेले आणि त्यांची नवी दिल्ली येथे बदली झाली, जिथे त्यांनी हरियाणा आणि हिमाचल प्रदेशातील पक्षीय कारवायांची जबाबदारी स्वीकारली. पुढच्याच वर्षी गुजरातमधील भाजपाचे प्रमुख नेते शंकरसिंह वाघेला यांनी लोकसभा निवडणुकीत आपली संसदीय जागा गमावल्यानंतर भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस (काँग्रेस, आयएनसी) कडे नाकारला.^[१८] गुजरातमधील 1998 Assemblyच्या विधानसभा निवडणुकांच्या निवड समितीत मोदींनी वाघेला यांना पक्षातील गटबाजी संपवण्यासाठी पाठिंबा देणा those्या भाजपा नेते केशुभाई पटेल यांच्या समर्थकांची बाजू घेतली. 1998ची रणनीतीच्या निवडणुकीत भाजपाने सर्वांगीण बहुमत मिळविण्यामागील प्रमुख सूत्र म्हणून त्यांच्या या रणनीतीचे श्रेय देण्यात आले आणि त्या वर्षाच्या मे महिन्यात मोदींना भाजपा सरचिटणीस (संघटना) म्हणून बढती देण्यात आली.^[१९]

गुजरातचे मुख्यमंत्री

कार्यालय घेत

२००१ मध्ये केशुभाई पटेल यांची प्रकृती बिघडली होती आणि पोटनिवडणुकीत भाजपाला काही विधानसभा जागा गमवाव्या लागल्या. २००१ मध्ये भुज येथे झालेल्या भूकंपात प्रशासनाच्या हाताळणीमुळे सत्तेचा गैरवापर, भ्रष्टाचार आणि कमकुवत प्रशासनाचे आरोप केले गेले आणि पटेल यांच्या भूमिकेला नुकसान झाले.^{[२०][२१]} भाजपाचे राष्ट्रीय नेतृत्व मुख्यमंत्रिपदासाठी नवे उमेदवार शोधू लागला, आणि मोदी यांना पटेल यांच्या कारभाराबद्दल गैरसमज व्यक्त केले, त्यांची बदली म्हणून निवड झाली.^[२२] जरी भाजप नेते लालकृष्ण अडवाणी यांना पटेल यांना काढून टाकण्याची इच्छा नव्हती आणि मोदींना सरकारमधील अनुभवाची कमतरता वाटत होती, पण मोदींनी पटेल यांचे उपमुख्यमंत्री होण्याची ऑफर नाकारली. किंवा अजिबात नाही ". 3 ऑक्टोबर 2001 रोजी त्यांनी डिसेंबर 2002च्या निवडणुकीसाठी भाजपाला तयार करण्याची जबाबदारी पेलत यांच्याऐवजी गुजरातचे मुख्यमंत्री म्हणून घेतली.^[२३] ऑक्टोबर २००१ रोजी मोदींनी मुख्यमंत्रिपदाची शपथ घेतली आणि २ फेब्रुवारी २००२ रोजी राजकोट -२ मतदारसंघातील पोटनिवडणूक जिंकून गुजरात राज्य विधानसभेत प्रवेश केला आणि त्यांनी भारतीय जनता दलाच्या अश्विन मेहता यांचा 14,728 मतांनी पराभव केला.^[२४]

2002 गुजरात दंगली

२ फेब्रुवारी २००२ रोजी गोध्राजवळ शेकडो प्रवाशांसह एक ट्रेन जळून खाक झाली आणि अंदाजे जण ठार पाडलेल्या बाबरी मशिदीच्या ठिकाणी धार्मिक सोहळ्यानंतर अयोध्याहून परत येणाऱ्या हिंदू यात्रेकरूंनी या ट्रेनमध्ये प्रवेश केला.^[२५] या घटनेनंतर जाहीर निवेदन करताना मोदींनी त्याला दहशतवादी हल्ला म्हणून घोषित केले आणि स्थानिक मुस्लिमांनी त्यांचा बेत केला. दुसऱ्याच दिवशी विश्व हिंदू परिषदेने राज्यभरात बंदची हाक दिली. बंद दरम्यान दंगल सुरू झाली आणि मुस्लिमविरोधी हिंसाचार गुजरातमध्ये पसरला. रेल्वे पीडितांचे मृतदेह गोध्रा ते अहमदाबाद येथे हलविण्याच्या सरकारच्या निर्णयामुळे हिंसाचार आणखी वाढला. राज्य सरकारने नंतर 790 मुस्लिम आणि 244 हिंदू ठार केल्याचे सांगितले. स्वतंत्र स्रोतांमुळे मृतांचा आकडा २००० च्या वर आला आहे. अंदाजे 150000 लोकांना निर्वासित छावण्यांमध्ये नेण्यात आले. पीडित लोकांमध्ये असंख्य महिला आणि मुले होती; हिंसाचारात सामूहिक बलात्कार आणि महिलांचे अपंगत्व यांचा समावेश आहे.

गुजरात सरकार स्वतःच सामान्यत: अभ्यासक दंगलीत सहभागी असल्याचे मानले जाते आणि अन्यथा परिस्थिती हाताळल्याबद्दल त्यांच्यावर कडक टीका झाली आहे. कित्येक विद्वानांनी हिंसाचाराचे वर्णन पोग्रोम म्हणून केले आहे तर इतरांनी ते राज्य दहशतवादाचे उदाहरण म्हणले आहे. या विषयावर शैक्षणिक दृष्टिकोनांचा सारांश देताना मार्था नुस्बॉम म्हणाल्या: "गुजरात हिंसा ही जातीय शुद्धीकरणाचे एक प्रकार होते यावर आता सर्वत्र एकमत झाले आहे आणि अनेक प्रकारे ते पूर्वनिर्मिती केले गेले होते आणि ते राज्याच्या गुंतागुंतीने केले गेले होते. सरकार आणि कायद्याचे अधिकारी. " मोदी सरकारने २ major मोठ्या शहरांमध्ये कर्फ्यू लावला, शूट-अट-व्हिजन ऑर्डर जारी केले आणि सैन्याला रस्त्यावर गस्त घालण्याची मागणी केली, परंतु हिंसाचार वाढण्यापासून रोखण्यात ते अक्षम झाले. त्यावेळी अशा प्रकारच्या कारवाई बेकायदेशीर असूनही भाजपच्या प्रदेश इकाईच्या अध्यक्षांनी बंदला पाठिंबा दर्शविला. राज्य अधिकानी नंतर दंगलीग्रस्तांना निर्वासित छावण्या सोडण्यापासून रोखले आणि तिथे राहणाच्या गरजा भागविण्यास शिबिर अनेकदा असमर्थ ठरले. दंगलीतील मुस्लिम बळी पडलेल्यांना आणखी भेदभाव करण्यात आला होता जेव्हा राज्य सरकारने जाहीर केले की मुस्लिम पीडितांना देण्यात येणा नुकसान भरपाईंपैकी निम्मे नुकसानभरपाई हिंदूंना देण्यात येतील परंतु हा मुद्दा न्यायालयात नेल्यानंतर नंतर हा निर्णय उलटविण्यात आला. दंगलीच्या वेळी पोलीस अधिकारी बहुधा त्यांना सक्षम असलेल्या परिस्थितीत हस्तक्षेप करत नव्हते.

२००२ च्या कार्यक्रमांमध्ये मोदींच्या वैयक्तिक सहभागाची चर्चा सुरूच आहे. दंगल सुरू असताना मोदी म्हणाले की, "जे काही घडत आहे ते म्हणजे कृती आणि प्रतिक्रियेची साखळी." नंतर २००२ मध्ये मोदींनी माध्यमांना ज्या पद्धतीने हाताळले त्या प्रसंगाविषयी त्यांची एकच खंत असल्याचे त्यांनी सांगितले. मार्च 2008 मध्ये सुप्रीम कोर्टाने 2002 मधील दंगलींशी संबंधित अनेक गुन्हे पुन्हा उघडले, ज्यात गुलबर्ग सोसायटी हत्याकांड होता, आणि या प्रकरणात लक्ष घालण्यासाठी विशेष तपास पथक (एसआयटी)ची स्थापना केली. झलिया जाफरी (गुलबर्ग सोसायटी हत्याकांडात ठार झालेल्या एहसान जाफरी यांची विधवा) यांनी दिलेल्या याचिकेला उत्तर म्हणून, एप्रिल 2000 in मध्ये कोर्टाने एसआयटीला मोदींच्या हत्येतील गुंतागुंत प्रकरणाची चौकशी करण्यास सांगितले. मार्च २०१० मध्ये एसआयटीने मोदींवर विचारपूस केली; मे महिन्यात, हा खटला त्याच्याविरुद्ध पुरावा नसलेला अहवाल न्यायालयात सादर केला. जुलै २०११ मध्ये कोर्टाने नियुक्त केलेले अ‍ॅमिकस कुरिया राजू रामचंद्रन यांनी आपला अंतिम अहवाल न्यायालयात सादर केला. एसआयटीच्या पदाच्या विरोधात ते म्हणाले की, उपलब्ध पुराव्यांच्या आधारे मोदींवर खटला चालविला जाऊ शकतो. सर्वोच्च न्यायालयाने हे प्रकरण दंडाधिकाच्या कोर्टात दिले. एसआयटीने रामचंद्रन यांच्या अहवालाची पाहणी केली आणि मार्च २०१२ मध्ये हा खटला बंद ठेवण्यास सांगून आपला अंतिम अहवाल सादर केला. त्याला उत्तर म्हणून झाकिया जाफरी यांनी निषेध याचिका दाखल केली. एसआयटीने मुख्यमंत्र्यांविरूद्ध कोणतेही पुरावे नसल्याचे आढळून आल्याने डिसेंबर 2013 मध्ये दंडाधिकारी कोर्टाने निषेध याचिका फेटाळली.

ग्रंथसंग्रह

स्रोत

संदर्भ

1. Ganguly, Sumit (2014-10-09). "India's Watershed Vote: The Risks Ahead". Journal of Democracy (इंग्रजी भाषेत). 25 (4): 56–60. doi:10.1353/jod.2014.0077. ISSN 1086-3214. S2CID 154421269.
2. Marino, Andy (2014-04-06). Narendra Modi: A political Biography (इंग्रजी भाषेत). Harper Collins. pp. 30–74. ISBN 978-93-5136-218-0.
3. Vikas (2017-05-12). "'I have a special association with tea', Modi tells Lankan Tamils". oneindia.com (इंग्रजी भाषेत). 2017-05-12 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 2021-01-23 रोजी पाहिले.
4. "The Emperor Uncrowned | The Caravan - A Journal of Politics and Culture". web.archive.org. 2013-11-11. 13 जून 2013 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 2021-01-23 रोजी पाहिले.
5. "Breaking Latest News Headlines | newkerala.com News Channel". www.newkerala.com. 2021-01-23 रोजी पाहिले.
6. Gowen, Annie (2015-01-25). "Washington Post" (इंग्रजी भाषेत). ISSN 0190-8286.
7. Schultz, Kai; Kumar, Hari (2018-02-07). "The New York Times" (इंग्रजी भाषेत). ISSN 0362-4331.
8. Mukhopadya, Nilanjan. "Narendra Modi: The Man, The Times". www.amazon.com. pp. 126–129. 2021-01-23 रोजी पाहिले.
9. "The tale of two Narendras: Narendra Modi and Swami Vivekananda". The Statesman (इंग्रजी भाषेत). 2016-07-04. 18 फेब्रुवारी 2017 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 2021-01-23 रोजी पाहिले.
10. S; November 30, eep Unnithan Ahmedabad; May 19, 1999 ISSUE DATE:; May 16, 2014UPDATED:; Ist, 2014 14:25. "The man behind Modi: Lakshmanrao Inamdar". India Today (इंग्रजी भाषेत). 2014-05-21 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 2021-01-23 रोजी पाहिले.
11. Mukhopadhyay, Nilanjan (2014-05-14). "Narendra Modi: The making of the political leader". mint (इंग्रजी भाषेत). 17 मे 2014 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 2021-01-23 रोजी पाहिले.
12. May 18, Prateek GoyalPrateek Goyal / Updated:; 2014; Ist, 02:30. "Mentoring Modi". Pune Mirror (इंग्रजी भाषेत). 21 जून 2015 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 2021-01-23 रोजी पाहिले.
13. कोचनेक, स्टॅनले; हार्डग्राव, रॉबर्ट (2007) भारतः विकसनशील राष्ट्रातील सरकार व राजकारण. सेन्गेज लर्निंग.पृष्ठ 205 .आयएसबीएन 978-0-495-00749-4
14. Marino, Andy (2014-04-06). Narendra Modi: A political Biography (इंग्रजी भाषेत). Harper Collins. p. 43. ISBN 978-93-5136-218-0.
15. Jun 28, Harit Mehta / TNN /; 2004; Ist, 23:51. "Gujarat not enamoured by poet Narendra Modi | Ahmedabad News - Times of India". द टाइम्स ऑफ इंडिया (इंग्रजी भाषेत). 2021-01-23 रोजी पाहिले.
16. "The poetic side of Narendra Modi | Deccan Chronicle". web.archive.org. 2014-05-24. 2014-05-24 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2021-01-23 रोजी पाहिले.
17. Jain, Varsha; E, Ganesh B. (2020-04-02). "Understanding the Magic of Credibility for Political Leaders: A Case of India and Narendra Modi". Journal of Political Marketing. 19 (1–2): 15–33. doi:10.1080/15377857.2019.1652222. ISSN 1537-7857.
18. "Gujarat-CM candidates". Zee News (इंग्रजी भाषेत). 2012-12-11. 2021-01-23 रोजी पाहिले.
19. "A pracharak as Chief Minister". web.archive.org. 2013-04-05. रोजी मूळ पानापासून संग्रहित2013-04-05. 2021-01-23 रोजी पाहिले.
20. "Latest Volume18-Issue21 News, Photos, Latest News Headlines about Volume18-Issue21". Frontline (इंग्रजी भाषेत). 2013-04-05 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 2021-01-23 रोजी पाहिले.
21. Business Standard Political Profiles of Cabals and Kings (इंग्रजी भाषेत). Business Standard Books. 2009. ISBN 978-81-905735-4-2.
22. "Latest Volume18-Issue21 News, Photos, Latest News Headlines about Volume18-Issue21". Frontline (इंग्रजी भाषेत). 2006-08-28 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 2021-01-23 रोजी पाहिले.
23. Dasgupta, Manas (7 October 2001). "Modi sworn in Gujarat CM amidst fanfare". The Hindu. 11 October 2014 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 11 October 2014 रोजी पाहिले.
24. Venkatesan, V. "A victory and many pointers". Frontline. 6 January 2016 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 11 October 2014 रोजी पाहिले.
25. "BBC News" (इंग्रजी भाषेत). 2011-03-01. 2014-06-24 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित.

उद्धरणे

1. नरेंद्र मोदी यांचा जन्म '"नरेंद्र दामोदरदास मोदी"' होता, परंतु वडिलांचे नाव मध्यम नाव ठेवण्याच्या गुजराती परंपरेमुळे त्यांनी दामोदरदास हे त्यांचे मध्यम नाव ठेवले. ते जनतेत नरेंद्र मोदी म्हणून ओळखले जातात.
2. वडनगरमधील गुजराती कुटुंबात जन्मलेल्या मोदींनी आपल्या वडिलांना लहानपणी चहा विकण्यास मदत केली आणि नंतर त्यांनी स्वतःची स्टॉल चालविली असल्याचे सांगितले. वयाच्या आठव्या वर्षी आरएसएसशी त्यांचा परिचय झाला आणि त्यांनी संघटनेशी दीर्घ संबंध जोडले. जशोदाबेन चिमणलाल मोदी यांच्याशी बालविवाहामुळे काही प्रमाणात हायस्कूल पूर्ण केल्यानंतर मोदींनी घर सोडले, ज्याला त्यांनी अनेक दशकांनंतर सोडले व जाहीरपणे कबूल केले. गुजरातमध्ये परत जाण्यापूर्वी मोदींनी दोन वर्षे भारतभर प्रवास केला आणि अनेक धार्मिक केंद्रांना भेटी दिल्या.१९७१ मध्ये ते राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघाचे पूर्ण-वेळ कामगार झाले. १९७५ मध्ये देशभर आणीबाणीच्या परिस्थितीत मोदींना लपून बसण्यास भाग पाडले गेले. राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघाने १९९५ मध्ये त्यांना भाजपाकडे नियुक्त केले आणि २००१ पर्यंत त्यांनी पक्षाच्या पदानुक्रमात बरीच पदे भूषवली आणि सरचिटणीसपदावर गेले.

बाह्य दुवे

• अधिकृत संकेतस्थळ
• वैयक्तिक संकेतस्थळ

मागील मनमोहनसिंग	भारतीय पंतप्रधान मे २६, इ.स. २०१४-विद्यमान	पुढील विद्यमान
मागील केशूभाई पटेल	गुजरातचे मुख्यमंत्री इ.स. २००१- इ.स. २०१४	पुढील आनंदीबेन पटेल