Туризам во Србија

Туризам во Србија
Мапа на Србија
Мапа на Србија
Час. појасСредноевропско време (UTC+1)
Повик. бр.+ 381
Мреж. местоOfficial Tourist webpage

Туризмот во Србија е официјално признат како примарна област за економски и социјален раст. Хотелскиот и угостителскиот сектор учествувал со приближно 2,2% од БДП во 2015 година.[1] Туризмот во Србија вработува околу 75.000 луѓе, што е околу 3% од работната сила во земјата. Во последните години се зголемува бројот на туристи, особено на странските за околу сто илјади пристигнувања повеќе секоја година. Во 2019 година туризмот оствари приход од речиси 1,698 милијарди долари, при што беа домаќини на 3 милиони и седумстотини илјади туристи, од кои половината беа странци.[2] Кинеските туристи биле најбројни странски посетители, а потоа следат туристите од Босна и Херцеговина, Бугарија, Турција и Германија.[3] Главните дестинации за странските туристи се Белград и Нови Сад, додека домашните туристи претпочитаат бањи и планински одморалишта.[4] Еко-пријателскиот и одржлив туризам стана многу популарен меѓу домашните туристи, при што многу млади посетуваат различни природни резервати и паркови во западниот и јужниот дел на земјата.[5] Србија е позната и по гастрономскиот туризам, и во урбаните и во руралните области на земјата, при што Белград е централната точка за состанување со преку 1800 ресторани, кафулиња, барови и места за ноќен живот.[6]

Историја

Потекло

Потеклото на туризмот во Србија е поврзано со изобилството на термални и минерални извори, толку многу што историјата на српскиот туризам понекогаш се изедначува со историјата на српските бањи. Некои од нив имаа пошироко историско и еволутивно влијание бидејќи околу нив се откриени остатоци од праисториските живеалишта. Поширока, практична употреба дојде со римското освојување во 1 век од нашата ера.[7] Римјаните развиле и други јавни активности како претходници на модерниот туризам, особено околу Сингидунум, претходник на модерен Белград. Ридските предели источно од градот, по течението на реката Дунав функционирале како област за екскурзија, со бројни вили и викендички за побогатите граѓани.[8][9] Во областа на модерните белградски населби Ада Хуја и Карабурма, кои биле надвор од градот во римскиот период, бројни термални извори биле користени за јавни бањи.[10]

Римските наследници, Византијците, продолжиле да ги користат бањите.[7] Во средновековната српска држава, некои бањи напредувале. Има записи за извори околу Чачак, модерна Овчарска Бања, каде што биле изградени „величествени“ високи куполи, со голем базен, бројни помали базени за ладење (бидејќи термалната вода била премногу топла) и големи дневни и соблекувални.[11] Тие биле отворени и за благородниците и за обичните луѓе.[7] Србија, исто така, наследила важни римски патишта, како што е Виа Милитарис, која во средниот век се развила во Цариградскиот пат, при што некои дополнителни трговски патишта се развиле со текот на времето. Со бројни трговци и каравани кои ја минуваа земјата, угостителските услуги покра патиштата почнале да се развиваат. Тие вклучуваа големи гостилници и каравански станици со пространи внатрешни дворови за чување животни и складирање стоки. Ановите имаа горните катови и соби за спиење, а некои биле наменети само за трговци. Царот Душан воспоставил обврска наречена приселица со која жителите биле обврзани да бидат домаќини на домашни великодостојници и странски претставници. Тоа било задолжително само за жителите на руралните средини, бидејќи градовите имале гостилници за да ја дадат услугата. Гостилничарите биле обврзани да платат за каква било штета или недостаток за време на престојот на караванот во нивните објекти.[12]

Користењето на бањите продолжило по османлиското освојување во 15 век. Османлиите ја додале специфичната архитектура, која вклучувала турски бањи или амами и специфична ориентална орнаментика на бањските објекти.[7] По посетата на Овчар Бања во 1664 година, отоманскиот патник Евлија Челебија напишал дека од 40.000 до 50.000 луѓе ја посетуваат во текот на летната сезона, но исто така ја опишал бањата како локација на бројни саеми и како главно трговско место.[11] Некои од амамите опстанале до денес, како во Сокобања, а неколку се уште се во употреба (Брестовачка Бања, Новопазарска Бања).[7] Ридовите источно од Белград останале популарни места за екскурзија за време на отоманскиот период. Вишите класи изградиле бројни викендички, особено на ридот Екмеклук, денес познат како Звездара.[13]

До 2020-тите, втората најпосетувана туристичка атракција во Белград, која обезбедува една третина од девизниот приход за градот, беше боемскиот кварт Скадарлија, винтиџ улица преполна со кафани.[14][15] Првата кафана во Белград, ориентален бистро стил, била отворена во 1522 година и била спорно најстарото место од тој тип во Европа. Се служело само турско кафе, но подоцна некои понудија и наргиле.[16][17][18] И покрај честите отоманско-хабсбуршки војни во 17 и 18 век и промената на окупационите владетели во Белград и северна Србија, бројот на кафани секогаш бил висок.[19]

Бидејќи Србија остана на главната трговска рута што ги поврзува Блискиот Исток и Западна Европа, местата за гостопримство покрај патиштата продолжиле да се развиваат. За време на османлискиот период, караваните се зголемуваат, вклучувале нови животни, па биле забележани карваните од 500-650 камили. Кога Челебија го посетил Белград во 1661 година, изброил 21 хан и 6 каравансараи. Најголем бил Каравансарајот на Мехмед-паша Соколовиќ кој имал „160 оџаци“, додека некои од поголемите имале дури и харемски делови.[12]

Рани модерни случувања

Раните корени на модерниот туризам во Србија може да се проследат во 19 век. Српската влада, а и лично владетелите, активно учествуваа во развојот на бањите, ангажирајќи странски геолози за истражување на бањските води и испраќајќи медицински лица во новоформираните бањски центри. Со текот на времето, тие привлекоа странски посетители, главно од Австроунгарија и Грција. До Првата светска војна, Бања Ковиљача, Нишка Бања и Врањска Бања се појавуваат како најпосетувани бањи, иако Врњачка Бања, Сокобања и Рибарска Бања се сметаат за едни од најстарите. Популарно беше и едно од најновите откриени, Матарушка Бања, основана кон крајот на 19 век.[7][20][21]

Хотелски услуги во градовите во времето насочуваат во голем број на видови: бистри, меана, гостилница, Кан, Сарај, локал, крчма, бизкуз, биртија, а подоцна ресторан и хотел, но сè до средината на 19 век, тие останаа места од ориентален тип.[22] Во 1847 година, владејачкиот принц Александар Караѓорѓевиќ ја кодифицирал работата на објектите за угостителство.[23] Првиот хотел во Белград „Код Јелена“ е изграден во 1843 година. Подоцна позната како „Старо Ждање“, ја имаше првата сала за бал во Белград и воведе европски стил на забава.[22][24] Во Белград започна изградбата на различни модерни хотели, меѓу кои „Европа“ (1867), „Национал“ (1868), „Српска Круна“ (1869), „Париз“ (1870), „Лондон“ (1873), „Славија“ (1883), „Москва“ (1908) и „Бристол“ (1912).[22][25][26][27][28][29]

Иако развојот на туризмот бил поттикнат од растечката средна класа,[7] многумина сè уште не можеле да патуваат низ државата, па така се развиле понатамошните области за екскурзија низ градовите. Главна област сега станаа јужните ридови на Белград. Првиот беше паркот Топчидер. Засадувањето на паркот започна во 1830-тите. По изградбата на железничката станица Топчидер во 1884 година, а подоцна и воведувањето на трамвајската линија бр.3, таа стана достапна за сите од центарот на градот.[30] Соседната шума во Кошутњак следеше кога некогашното кралско ловиште од 1840-тите беше приспособено во јавниот парк во 1903 година. Поради поволните климатски услови, во шумата е изграден летниот санаториум за деца.[31] Поранешното вештачко Киевско Езеро е формирано во 1901 година. Бидејќи и Киево имаше своја железничка станица, беа организирани специјални туристички возови за превоз на белграѓани.[32]

Витален поттик за развојот на меѓународниот туризам беше изградбата на првата железница во 1884 година. Генерално, развојот на транспортот секогаш го туркаше растот на туризмот, како во 1892 година кога беше организиран јавен превоз во Белград, и по 1903 година кога беше изградена мрежата на модерните улици по доаѓањето на првите автомобили.[33]

Големиот развој на туризмот на почетокот на 20 век беше прекинат со избувнувањето на Првата светска војна.[7]

Интербелум

Карта со некои од најпознатите туристички атракции во Србија

Во 1918 година Србија стана дел од новата држава, подоцна наречена Југославија. На српската територија, бањите останаа во основа единствените соодветни туристички центри до Втората светска војна. Вилите на кралското семејство и богатите индустријалци и трговци ја поттикнаа изградбата на куќи и хотели. Тие станаа урбани центри и мали градови. Посетата на бањите стана прашање на престиж и тие останаа неизмерно популарни. Во 1937 година, Врњачка Бања имаше пет пати повеќе посетители од Дубровник, на јадранскиот брег (во модерна Хрватска), веројатно најпопуларното одморалиште во поранешна Југославија.[34] Во 1922 година имало над 2 милиони ноќевања само во бањите на Моравска бановина, кои покривале помал дел од територијата на сегашната Србија.[35]

Во 1920 година, Белград стана станица на постојаната рута на познатиот Ориент Експрес. Исто така во 1920-тите, туристичкиот сообраќај се разви на големите реки, како Дунав, Сава и Тиса. На натамошниот раст на туризмот големо влијание имаше развојот на воздушниот сообраќај. Државниот авиопревозник Аеропут е основан во 1927 година, истата година кога белградскиот меѓународен аеродром Бежанија стана оперативен. Југославија наскоро разви мрежа на аеродроми.[33]

Белград е прогласен за туристичко место во 1936 година. Изградбата на Белградскиот саем во 1937 година помогна градот да се претвори во меѓународно туристичко жариште и поттикна брза изградба на бројни хотели, други угостителски места и формирање на гимназија за угостителство.[33] Првиот меѓународен саем во 1937 година беше домаќин на изложувачи од 17 европски, американски и азиски земји. Над 310.000 луѓе ја посетија изложбата, повеќе отколку што имаше жители во Белград во тоа време.[36][37] Ова беше проследено со бројни други изложби, вклучувајќи го и првиот саем за автомобили, белградски саем за автомобили во 1938 година.[38] Во 1939 година, во градот беше организирано Гран При на Белград, претходник на модерната Формула 1.[39]

Исто како и во 1914 година, овој брз туристички развој беше скратен од војната.[33]

Повоен период

Туризмот повторно доби големо економско значење дури во 1970-тите.[33] Но, до 1980-тите Југославија беше важна туристичка дестинација на Балканот. Ноќевањата беа скоро 12 милиони годишно, од кои околу 1,5 милиони биле од странски туристи. Настаните околу распадот на Југославија доведоа до значителен пад и на рекреативниот и на деловниот туризам.

Новите комунистички власти по војната ги направија бањите многу подостапни. Ослободени од буржоаскиот елитизам, бањите станаа центри за здравствен туризам и места за семејни одмори, при што беа изградени бројни работнички и синдикални одморалишта.[34]

Број на туристи во Србија од 1948 до 1999 година. Посетителите од остатокот на Југославија (од 1992 година само од Црна Гора) се вбројуваат како домашни.[40][41][42][43][44][45]

1940-тите и 1950-тите
година Пристигнувања Домашни Странски
1948 480.000 463.200 16.800
1949 567.000 557.700 9.300
1950 754.000 747.200 6.800
1951 823.000 810.500 12.500
1952 846.000 826.500 19.500
1953 1.047.000 1.012.700 34.300
1954 865.000 825.300 39.700
1955 888.000 837.200 50.800
1956 942.000 877.600 64.400
1957 1.029.000 955.400 73.600
1958 1.131.000 1.043.800 87.200
1959 1.275.000 1.161.800 114.000
1960-тите
година Пристигнувања Домашни Странски
1960 1.538.000 1.405.800 133.000
1961 1.518.000 1.365.000 153.000
1962 1.484.000 1.289.000 195.000
1963 1.634.000 1.361.000 273.000
1964 2.015.000 1.699.000 316.000
1965 2.242.000 1.859.000 383.000
1966 2.460.000 1.987.000 473.000
1967 2.578.000 2.057.000 521.000
1968 2.819.000 2.242.000 577.000
1969 3.152.000 2.490.000 662.000
1970-тите
година Пристигнувања Домашни Странски
1970 3.323.000 2.636.000 687.000
1971 3.369.000 2.665.000 704.000
1972 3.373.000 2.673.000 700.000
1973 3.700.000 2.879.000 821.000
1974 3.860.000 3.095.000 765.000
1975 4.021.000 3.179.000 842.000
1976 4.144.000 3.297.000 847.000
1977 3.967.000 3.123.000 844.000
1978 4.162.000 3.321.000 841.000
1979 4.136.000 3.301.000 835.000
1980-тите
година Пристигнувања Домашни Странски
1980 4.328.000 3.460.000 868.000
1981 4.386.000 3.533.000 853.000
1982 4.447.000 3.632.000 815.000
1983 4.419.000 3.675.000 744.000
1984 4.606.000 3.820.000 786.000
1985 4.746.000 3.899.000 847.000
1986 4.725.000 3.869.000 856.000
1987 4.591.000 3.691.000 900.000
1988 4.507.000 3.577.000 930.000
1989 4.158.000 3.217.000 941.000
1990-ти
година Пристигнувања Домашни Странски
1990 3.949.000 3.068.000 881.000
1991 2.823.000 2.476.000 347.000
1992 2.693.000 2.557.000 136.000
1993 2.107.000 2.038.600 68.400
1994 2.172.000 1.954.000 218.000
1995 2.432.000 2.228.000 204.000
1996
1997
1998
1999

21ви век

Во дваесет и првиот век туризмот почна да закрепнува: бројот на странски посетители бил 90% поголем во 2004 година отколку во 2000 година, а приходите од странскиот туризам се зголемиле повеќе од тројно помеѓу 2002 и 2004 година, на околу 220 милиони американски долари. До 2010 година приходите од меѓународниот туризам пораснаа на 798 милиони американски долари.

До 2020 година имаше 35 официјално прогласени и оперативни бањи. Сепак, многу дополнителни останаа без работа за време на меѓународните санкции во 1990-тите и преодниот период во 2000-тите. На пример, Јошаничка Бања беше затворена, Нишка Бања во основа беше надвор од употреба, додека Врњачка Бања и Сокобања се издигнаа. Во бањите се изградија нови хотели, па исто толку велнес центри.[34]

Поради пандемијата на КОВИД-19, туристичката индустрија во Србија се соочува со огромни финансиски мултимилионски загуби. Бројот на вкупните туристички пристигнувања во 2020 година е најмал во изминатите две децении, но се очекува тој да закрепне и да се стабилизира во блиска иднина.[46]

Меѓународно познати годишни настани

Име Локација Месец Вид на фестивал
Филмски и музички фестивал во Кустендорф Дрвенград јануари Филмски и музички фестивал
Гитаријада Заечар јуни Рокенрол музички фестивал
Палички европски филмски фестивал Палиќ јули Фестивал на европски филм
Егзит фестивал Нови Сад јули Фестивал на електронска музика
Фестивал на трубите во Гуча Гуча август Фестивал на дувачки оркестар
Нишвил Ниш август Фестивал на џез музика
Lovefest Врњачка Бања август Фестивал на електронска музика
Денови на пиво Зрењанин август Фестивал на пивото
Лесковачки скара фестивал Лесковац септември Фестивал на месо на скара

Статистика

Пристигнувања годишно

Година Пристигнувања Домашни Странски
2003[47] 1,997,947 1,658,664 339,283
2004[48] 1,971,683 1,579,857 391,826
2005[49] 1,988,469 1,535,790 452,679
2006[50] 2,006,488 1,537,646 468,842
2007[51] 2,306,558 1,610,513 696,045
2008[52] 2,266,166 1,619,672 646,494
2009[53] 2,021,166 1,375,865 645,301
2010 2,000,597 1,317,916 682,681
2011 2,068,610 1,304,443 764,167
2012 2,079,643 1,269,676 809,967
2013 2,192,435 1,270,667 921,768
2014[54] 2,194,268 1,165,536 1,028,732
2015[55] 2,437,165 1,304,944 1,132,221
2016[56] 2,753,591 1,472,165 1,281,426
2017 [57] 3,085,866 1,588,693 1,497,173
2018[58] 3,430,522 1,720,008 1,710,514
2019[59] 3,689,983 1,843,432 1,846,551
2020[60] 1,820,021 1,374,310 445,711
2021[61] 541,570 412,845 128,725

Пристигнувања по земја

2020[60] 2021(Јан-Апр)[61]
# Држава Пристигнувања Држава Пристигнувања
1 Босна и Херцеговина Босна и Херцеговина 51,459 Босна и Херцеговина Босна и Херцеговина 18,887
2 Хрватска Хрватска 26,970 Русија Русија 13,537
3 Бугарија Бугарија 26,841 Македонија Македонија 13,052
4 Црна Гора Црна Гора 26,332 Црна Гора Црна Гора 11,844
5 Турција Турција 25,079 Турција Турција 6,649
6 Германија Германија 25,064 Германија Германија 6,066
7 Македонија Македонија 21,498 Хрватска Хрватска 6,021
8 Русија Русија 20,259 Словенија Словенија 3,876
9 Предлошка:Country data RUM Романија 17,959 Бугарија Бугарија 3,420
10 Кина Кина влукувајќи го Хонгконг 17,641 Италија Италија 3,403
11 Словенија Словенија 15,735 Кина Кина вклучувајќи го Хонгконг 3,211
12 Грција Грција 13,395 Австрија Австрија 3,127
13 Израел Израел 12,862 Франција Франција 2,539
14 Италија Италија 11,448 САД САД 2,374
15 Франција Франција 10,469 Предлошка:Country data RUM Романија 2,109
Вкупен број интернационални посетители 445,711 Вкупен број интернационални посетители 128,725

Дополнително читање

Наводи

  1. ↑ „Податоци од mtt.gov.rs“ (PDF). Архивирано од изворникот (PDF) на 2021-07-16. Посетено на 2022-01-21.
  2. ↑ „Србија ове године од туризма зарадила готово милијарду и по евра“.
  3. ↑ „Кинези и Босанци најбројнији туристи у Србији“.
  4. ↑ „Туризам и угоститељство (Tourism and catering trade)“ (PDF). 2017-10-19. Архивирано од изворникот (PDF) на 2017-10-24. Посетено на 2017-12-10.
  5. ↑ „Како до средстава за развој сеоског туризма“.
  6. ↑ „Gastronomija Srbije i specijaliteti koji oduševljavaju turiste“. 16 May 2021.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 7,5 7,6 7,7 „Banje u Srbiji: Istorija banja u Srbiji - Istorija srpskog turizma“ [Spas in Serbia: History of spas in Serbia - History of tourism in Serbia]. Politika (српски). 15 December 2020.
  8. ↑ „Od beogradske spavaonice do poslovnog centra“ [Depo has been sold]. Politika-Magazin, No. 1037 (српски). 13 August 2017. стр. 16.
  9. ↑ Zorica Atić (26 August 2017). „Misteriozni kamenovi iz Brestovika“ [Mysterious stones from Brestovik]. Politika (српски). стр. 13.
  10. ↑ Tanjug (15 April 2017). „Ada Huja postaje izletište i stambeno-komercijalna zona“ [Ada Huja becomes an excursion site and a residential-commercial zone]. Politika (српски).
  11. ↑ 11,0 11,1 Gvozden Otašević (January 2012), „Ovčar Banja dobila zvanje“, Politika (српски) Занемарен непознатиот параметар |trans_title= (help)
  12. ↑ 12,0 12,1 Grozda Pejčić (2006). Угоститељско туристичка школа - некад и сад 1938-2006 [Hospitality-touristic school - then and now 1938-2006]. Belgrade: Draslar Partner. стр. 24–28.
  13. ↑ Slobodan Giša Bogunović (3 September 2011), „Biodiverzitet na roštilju“, Politika (српски) Занемарен непознатиот параметар |trans_title= (help)
  14. ↑ Daliborka Mučibabić (21 January 2010). „Skadarlija vraća izgubljeni boemski duh“ (српски). Politika.
  15. ↑ Branka Vasiljević, Ana Vuković (30 April 2018). „Duša i gostoljublje Skadarlije“ [Soul and hospitality of Skadarlija]. Politika (српски). стр. 18.
  16. ↑ Filip Gajić (15 December 2018). „Kafane starog Beograda“ [Old Belgrade kafanas] (српски). Pulse.rs & AAH!. Архивирано од изворникот на 2020-02-02. Посетено на 2022-01-21.
  17. ↑ Goran Vesić (14 September 2018). „Прва европска кафана - у Београду“ [First European kafana - in Belgrade]. Politika (српски). стр. 12.
  18. ↑ Vladimir Arsenijević (9 July 2018). „Pohvala razvoju beogradske kafe-kulture: kafana“ [Praise to the development of the Belgrade's coffee-culture: kafana]. Politika (српски).
  19. ↑ Goran Vesić (26 April 2019). „Имена кафана говоре о друштву и менталитету“ [Kafanas names testify about the society and mentality]. Politika (српски). стр. 14.
  20. ↑ Mitchell, Laurence (2013). Serbia (англиски). Bradt Travel Guides. стр. 307. ISBN 978-1-84162-463-1.
  21. ↑ „Краљевске бање Србије“. Politika Online. Посетено на 2020-01-28.
  22. ↑ 22,0 22,1 22,2 Branka Vasiljević, Zoran Golubović (22 April 2019). „Beogradu kafana suđena“ [Kafana, destined to Belgrade]. Politika (српски). стр. 14.
  23. ↑ Goran Vesić (13 March 2020). Кратка историја београдског пиварства [Short history of Belgrade's beer brewing]. Politika (српски). стр. 14.
  24. ↑ Dimitrije Bukvić, Milorad Stokin (31 March 2019). „Posle posta – provodadžisanje“ [Matchmaking after the fasting]. Politika (српски). стр. 8.
  25. ↑ Goran Vesić (22 May 2020). Хотел "Српска круна" [Hotel "Srpska Kruna"]. Politika (српски). стр. 16.
  26. ↑ Milan Janković (6 May 2019). „Hoteli i kafane – spomenici kulture“ [Hotels and kafanas - cultural monuments]. Politika (српски). стр. 15.
  27. ↑ Dejan Aleksić (7–8 April 2018). „Razglednica koje više nema“ [Postcards that is no more]. Politika (српски). стр. 22.
  28. ↑ Valentina Branković (26 September 2016). „Najbolje beogradske kafane svih vremena“ [The best Belgrade kafanas of all times]. TT Group (српски).
  29. ↑ Goran Vesić (10–12 April 2020). Мали пијац и Савамала [Little Market and Savamala]. Politika (српски). стр. 20.
  30. ↑ Dragan Perić (26 November 2017), „Topčider - prvo beogradsko izletište“, Politika-Magazin, No. 1052 (српски): 28–29 Занемарен непознатиот параметар |trans_title= (help)
  31. ↑ Anica Teofilović, Vesna Isajlović, Milica Grozdanić (2010). Пројекат "Зелена регулатива Београда" - IV фаѕа: План генералне регулације система зелених површина Београда (концепт плана) [Project "Green regulations of Belgrade" - IV phase: Plan of the general regulation of the green area system in Belgrade (concept of the plan)] (PDF). Urbanistički zavod Beograda. Архивирано од изворникот (PDF) на 2022-01-15. Посетено на 2022-01-21.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
  32. ↑ Branka Vasiljević (29 August 2015), „Okopnilo jezero koje je posećivao i Albert Ajnštajn“, Politika (српски) Занемарен непознатиот параметар |trans_title= (help)
  33. ↑ 33,0 33,1 33,2 33,3 33,4 Goran Vesić (12 March 2021). „Туризам града трећа срећа“ [City tourism - third time's a charm]. Politika (српски). стр. 18.
  34. ↑ 34,0 34,1 34,2 Dimitrije Bukvić (18 October 2020). „Renesansa banjskog turizma“ [Renaissance of spa tourism]. Politika (српски). стр. 9.
  35. ↑ Dragan Delić (15 March 2021). „Banjska lečilišta, "zlatna koka" srpskog zdravstva“ [Spa healthcare centers, "golden goose" of Serbian healthcare system]. Politika (српски).
  36. ↑ Daliborka Mučibabić (5 Jul 2013), „Centralna kula – stožer memorijalnog kompleksa“, Politika (српски): 19
  37. ↑ Ana Jovanović (11 September 2017), „Mesto za trgovinu robom i izlaganje poslovnih ponuda“, Politika (српски): 15
  38. ↑ Zoran Nikolić (26 December 2013). „Beogradske priče: Sajam automobila 1938“ [Belgrade stories: 1938 car show]. Večernje Novosti (српски).
  39. ↑ Dragan Perić (10 September 2017), „Beogradski vremeplov - Pedeset krugova oko Kalemegdana za "gran-pri"“, Politika-Magazin, No. 1041 (српски): 28–29
  40. ↑ Dušan Miljković, уред. (February 1989). Jugoslavija 1918-1988 - statistički godišnjak. Belgrade: Federal Statistical Office. стр. 342.
  41. ↑ Dragutin Grupković, уред. (August 1992). Statistical Yearbook of Yugoslavia 1992. Belgrade: Federal Statistical Office. стр. 328. ISBN 86-7479-018-6.
  42. ↑ „Statistical pocket book - Federal Republic of Yugoslavia 1993“. Statistical Pocket-Book, Federal Republic of Yugoslavia. Belgrade: Federal Statistical Office: 43. January 1993. ISSN 0351-4900.
  43. ↑ „Statistical pocket book - Federal Republic of Yugoslavia 1994“. Statistical Pocket-Book, Federal Republic of Yugoslavia. Belgrade: Federal Statistical Office: 43. January 1994. ISSN 0351-4900.
  44. ↑ „Statistical pocket book - Federal Republic of Yugoslavia 1995“. Statistical Pocket-Book, Federal Republic of Yugoslavia. Belgrade: Federal Statistical Office: 46. January 1994. ISSN 0351-4900.
  45. ↑ „Statistical pocket book - FR Yugoslavia 1996“. Statistical Pocket-Book, Federal Republic of Yugoslavia. Belgrade: Federal Statistical Office: 46. January 1996. ISSN 0354-3803.
  46. ↑ „Turizam u Srbiji trpi milionske gubitke“. Radio Slobodna Evropa (српскохрватски). Посетено на 2021-01-29.
  47. ↑ „2003 статистика“. srbija.travel. Архивирано од изворникот на 2014-08-13. Посетено на 2017-12-10.
  48. ↑ „2004 стастика“. srbija.travel. Архивирано од изворникот на 2015-12-22. Посетено на 2017-12-10.
  49. ↑ „2005 статистика“. srbija.travel. Архивирано од изворникот на 2015-12-22. Посетено на 2017-12-10.
  50. ↑ „2006 статистика“. srbija.travel. Архивирано од изворникот на 2014-01-09. Посетено на 2017-12-10.
  51. ↑ „2007 статистика“. srbija.travel. Архивирано од изворникот на 2015-12-22. Посетено на 2017-12-10.
  52. ↑ „2008 статистика“. srbija.travel. Архивирано од изворникот на 2015-12-22. Посетено на 2017-12-10.
  53. ↑ „2009-2013 статистика“ (PDF). srbija.travel. Архивирано од изворникот (PDF) на 17 July 2014. Посетено на 26 April 2018.
  54. ↑ „2014 статистика“ (PDF). srbija.travel. Архивирано од изворникот (PDF) на 15 September 2015. Посетено на 26 April 2018.
  55. ↑ „Републички завод за статистику – Statistical Yearbook of the Republic of Serbia – Tourism, 2015“ (PDF). 2015-10-05. Архивирано од изворникот (PDF) на 2017-03-29. Посетено на 2017-12-10.
  56. ↑ „Туристички промет - децембар 2016 (2016 statistics)“ (PDF). Labour Force Survey. 2017-01-26. ISSN 0353-9555. Архивирано од изворникот (PDF) на 2017-04-03. Посетено на 2017-12-10.
  57. ↑ „Туристички промет - децембар 2017. (2017 statistics)“ (PDF). Labour Force Survey. 2017-12-29. ISSN 0353-9555. Архивирано од изворникот (PDF) на 2018-01-31. Посетено на 2017-12-29.
  58. ↑ „Office of the Republic of Serbia, data for 2018“ (PDF). Архивирано од изворникот (PDF) на 2018-04-04.
  59. ↑ „Office of the Republic of Serbia, data for 2019“ (PDF).
  60. ↑ 60,0 60,1 „Office of the Republic of Serbia, data for the whole year 2020“ (PDF).
  61. ↑ 61,0 61,1 „Office of the Republic of Serbia, data for the first 4 months of year 2021“ (PDF).

Надворешни врски

Туризам во Европа
Суверени
држави
Делумно
признаени
Зависни
и др. територии
Други целини

Strategi Solo vs Squad di Free Fire: Cara Menang Mudah!