Скадарлија е стара улица, урбано соседство и поранешно соседство на Белград, Србија. Скадарлија е сместена во Белградското прдградие на Стар Град.Скадарлија делумно го зачувала амбиентот на старата традиционална градска архитектура,вклучувајќи ја архаичната урбана организација,и е позната како бохемиска четврт на Белград,слично на парискиот Монмартр.Скадарлија е заштитена со закон како загрозена културна-историска четврт уште од 1967 година.
По Калемегдан,Скадарлија е втората најпосетувана туристичка атракција во Белград,и придонесува за една третина од туристичкиот приход во земјата.
Локација
Скадарлија се наоѓа на помалку од 300 метри северозападно од Теразије, во централен Белград. Улицата започнувала веднаш под плоштадот на Републиката и се протегала по кратката кривулеста улица Скадарска и околните улици Зетска и Цетињска. Една од најпознатите улици во Белград, Скадарска е помала од 400 метри должина. Скадарлија го поврзувала булеварот Деспот Стефан со улицата Душанова, во близина на отворениот зелен пазар Бајлони и плоштадот Мира Траиловиќ, каде што се протегала до населбата Дорчол . На исток се населбите Копитарева Градина и Јевремовац.[1][2]
Скадарлија всушност била поранешна општина во Белград и поширок кварт кој опфаќа 20-тина соседни улици.[3]
Администрација
Скадарлија станува посебна општина на Белград во 1952 година, по завршувањето на претходната поделба на Белград по Втората светска војна на реони од 1945 до 1952 година. Оваа општина опфаќала голем дел од урбаниот Белград, главно дунавските населби [4] како Дорчол, Јалија, Стари Град итн. Според пописот од 1953 година, општина Скадарлија броела 31.281 жители.[5] На 1 јануари 1957 година се споила во новата општина Стари Град и Скадарлија станала „месна заедница“ ( mesna zajednica ), подопштинска административна единица, во рамките на општината. Според пописите, месната заедница Скадарлија броела 7.399 жители во 1981 година,[6] 7.074 во 1991 година [7] и 5.942 во 2002 година [8] Општина Стари Град подоцна ги укина месните заедници.
Историја
Потекло
Првите куќи во близина на областа биле изградени во околу 1717 година.[9] Историјата на Скадарлија започнува во 1830 година со населувањето на Циганите во напуштените ровови пред бедемите .[10] Србите и Турците почнале да се населуваат во 1835 година, градејќи ги првите соодветни куќи со градини, па улицата се протегала помеѓу двете порти на Белградската тврдина: Стамбол и Видинска порта.[11] Градскиот план на Белград од 1854 година открива дека циганските куќи биле заменети со згради од тули во кои се преселиле занаетчии, угостители, ситни службеници и други. Целиот локалитет бил означен како Цигански кварт, Циганска уличка или Шиќан Маала и останала ромска населба до 1870 година. Во тој период, потокот наречен Бибин Поток, која извира под модерната Политика зграда на улица Македонска, течел надолу на улица. Поточето го добило името по Бибија, ромското божество на спасението.[12][13] Потокот претставувал административна граница помеѓу квартовите Палилула и Дорќол (Стари Град). Иако Палилула го ограничувала пуштањето музика на полноќ, луѓето скокале преку потокот во делот Дорќол за да продолжат со веселбите.[3]
Подоцна бил изграден аквадуктот кој го водел потокот под земја, кој сè уште тече под улицата. Аквадуктот во суштина бил ѕид низ центарот на улицата, а исто така носел вода до локалните домаќинства од централната пумпа во Теразије. Сепак, за време на обилни дождови или топење на снегот, потокот течел по средината на улицата.[11] Најголемиот лак на аквадуктот го добил името Скадар, по градот (денес во Албанија), па во 1872 година улицата го добила името Скадарска улица. Од 2018 година, Скадарска е меѓу 29-те во Белград кои никогаш не ги смениле имињата од првото именување на градските улици во 1872 година.[14]
Боемски кварт
Веднаш по изградбата на аквадуктот, долж подножјето на ѕидот биле изградени првите ханови. Скадарлија почнала да го стекнува својот боемски карактер во последните неколку децении на 19 век, а особено по 1901 година, кога е урната познатата гостилница Дарданели, која се наоѓала таму каде што денес се наоѓа Народниот музеј на Србија, а нејзините гости, истакнати писатели и глумци, се преселиле во скадарлиските анови или кафеани.[15] Во почетокот на 20 век во Скадарлија имало 15 кафани, меѓу кои: Три шешира, Два Јелена, Златни бокал, Исток, Еснаф, Вук Караџиќ, Бумс келер, Милош Обилиќ и двајцата наредници, Мала Пијаца. Првите три од нив опстојуваат и денес, придружени со некои нови ресторани како Има дана, Скадарлија (урната во 2006 година), Два бела голуба. Кон крајот на 19 век, почетокот на улицата беше локација на „Пашонин булевар“, првата белградска музичка сала.[16] Од 2019 година, Три капи, основана во 1864 година, е најстарата, сè уште оперативна кафана во Скадарлија.
Крајниот дел на Скадарлија е познат како атриум Скадарлија. Овој дел е окупиран претежно од пиварницата што му припаѓа на едно од најистакнатите семејства на Белград пред Втората светска војна, семејството Балјони. Оваа пиварница го произведувала пивото „Александар“, направено од термалните води кои извирале во дворот на пиварницата. Кога Бајлони почнал да ги копа темелите на својата пиварница во 1892 година, ги открил коските на мамутите и черепите на човекот неандерталец од Крапина.[17] Бунарот се наоѓа на 80 до 300 метри (250 до 1000 стапки) под површината. По 1945 година, пиварницата станала дел од пиварницата „БИП“, но подоцна била затворена. Изворската вода била флаширана за пиење до почетокот на 2000-тите. Под пиварницата се наоѓа комплекс од лагуми (подземни галерии или катакомби ), кои се користеле како складишта за бурињата со пиво. До 2008 година, целиот внатрешен комплекс е напуштен и предвиден за уривање. Меѓутоа, бидејќи проектот за масовна реконструкција пропадна, пиварницата стана дом за многу кафулиња и клубови.[18]
Куќите на улицата биле мали, со ѕидови од кал и покриви покриени со рамни ќерамиди . Куќите имале мали дворови со градини и чешми за вода и дрвени огради (тараби). Само некои куќи имале трем. До 1930-тите, многу куќи преживеале додека помал број куќи биле урнати и наместо тоа биле изградени новите згради. Самата улица била поплочена со груба калдрма.[11]
Ревитализација од 20 век
Скадарлија била заштитена со закон во 1967 година, кога била објавена и одлуката за нејзина реконструкција.[9] Реновирањето и реставрацијата започнале во 1968 година [15] во согласност со дизајните направени од група истакнати уметници: архитект Углеша Богуновиќ(раководител на проектот), писател и сликар Зуко Џумхур, сликар Марио Маскарели, вајар Милица Рибникар, сликарот и писател Момо Капор, меѓу другите. Овие уметници успеале да ги зачуваат нејзините постојни вредности и да воведат современи капацитети без да се мешаат во неговите историски одлики. Во доцните 1960-ти, Скадарлија ја вратила славата како центар на младите и боемските уметници на Белгад.[19] Плановите за понатамошни адаптации биле направени во 1977 година, но останаале на хартија сè до 2008 година.
Еден од првите модерни клубови во соседството беше „Монокл“, отворен преку „Три шешира“ во 1970-тите. На отворањето настапи познатата фолк пејачка Силвана Арменулиќ.[20]
Во 1985 година, театарската директорка Зорица Јевремовиќ го формирала Детскиот уличен театар во Скадарлија. Јадрото на трупата го сочинувале деца Роми кои живееле во Скадарлија, „бели“ деца“ од Дорчол (блиската престижна белградска населба), деца Роми од фавелите на белградското предградие Мириево (кои продаваат цвеќиња во Скадарлија), професионални глумци и сликари кои живеале во Скадарлија, скадарлиска гатачка, кловнови, јадачи на оган и алтернативни уметници (музичари, сликари).
Куќата на Ѓура Јакшиќ, познат писател и сликар кој живеел и умрел во Скадарлија, по целосно реновирање во 1986 година е претворена во место за средба на поетите учесници на манифестацијата Скадарлиски вечери. Стана културен центар на квартот.[9]
21 век
Во февруари 2008 година биле објавени плановите за целосна реконструкција на најниската делница на Скадарлија (Атриум Скадарлија, површина од околу 1,5 хектари) ограничена со улиците Скадарска, Зедска, Цетињска и Душанова.[21] Новиот мултифункционален центар ќе опфати два хотели, подземна гаража, ресторани, музеј и нова пешачка зона која ќе опфаќа широко шеталиште помеѓу улиците Скадарска и Цетињска. Ресторанот Стара Скадарлија, два автентични ѕида на пиварницата, старата кула и трговскиот центар, котларата и Легумите ќе бидат зачувани, но со дополнителни функции. Кулата ќе биде осветлена и видлива од градските населби долу. Најконтроверзниот аспект во моментов се чини дека е концептот на мембрана во облик на стаклена кутија, осветлена одвнатре, која би требало да го проголта ресторанот Стара Скадарлија. На идејата се протививело месното население.[22] Освен за Стара Скадарлија, главни промени имало на страната од улицата Цетињска која важи за ниско зачувано урбано подрачје, за разлика од страната Скадарлија која е заштитена со закон и нема да се дозволуваат нови градежни работи. Проектот бил укинат во подоцнежните години поради нерешените прашања поврзани со сопственоста,[18] бидејќи БИП ја продал пиварницата на италијанската компанија „Стар Имобилиаре“ во 2006 година, која пак ја продал на британската „Инвест Балкан пропертис ПЛЦ“ во 2007 година. Компанијата „Елгин“ ја купила зградата во 2010 година. Тврделе дека до крајот на 2011 година ќе соопштат кој од светски познатите синџири на хотели ќе изгради хотел но ништо не се случило.[23]
2017–2021 реконструкција
Наместо тоа, градската власт најавила реконструкција на улицата во октомври 2016 година, бидејќи калдрмата и фасадите биле оштетени. Работите биле закажани за пролетта 2017 година, но биле преместени во октомври 2017 година,[16] бидејќи градот одлучил да го прифати предлогот на сопствениците на кафаните да го одложи до завршувањето на туристичката сезона. Сепак, тие одлучиле да ја реновираат фонтаната за пиење, која требала да биде завршена во јули 2017 година. Бидејќи фонтаната се наоѓала почетокот на улицата, туристите рутински ја избегнувале улицата мислејќи дека е целосно затворена, додека оние кои влегувале во терасите и градините на рестораните често ја напуштале бидејќи прашината била насекаде, особено во почетниот дел од улицата. Бројот на посетители се намали, а рестораните ја обвинија градската управа дека „ја уништила сезоната 2017 година“.[24] Фонтаната била обновена според оригиналниот проект на Богуновиќ и Рибникар од 1966 година, а работите биле завршени на 7 јули 2017 година, 10 дена пред предвиденото.[25] Камената фонтана, која била изградена на старата локацијата , едноцевната фонтана од османлискиот период, била целосно реновирана и конечно била изградена камената клупа од жолтиот песочник Љиг, која била проектирана во 1966 година.[26] Понатамошната реконструкција започнала на 16 октомври 2017 година и се предвидувало да трае до пролетта 2018 година.[27]
Во ноември 2017 година се појавиле фотографии на кои се гледало дека заштитниот камен калдрма е отстранет и таа улица е поплочена со асфалтен бетон. Тоа предизвикало голем јавен изблик и протести, па градските власти објасниле дека асфалтот е само подлогата и дека камењата ќе се мијат и ќе се стават на врвот на асфалтот. Бидејќи оттогаш работите биле под построга лупа на јавноста, очигледно било дека стариот камен е заменет со нов, увезен, произведен во Грција во 2016 година. Градот објави дека старите и новите камења ќе се измешаат, но наместо шарени камења од старата калдрма, новиот бил униформно сив, опишан како „темна обвивка, за разлика од претходната разиграна и разновидна. Во долната половина, што била направена до декември, биле користени само новите камења. Од царинските документи се гледало дека каменот е увезен дури по завршувањето на асфалтниот коловоз и протестите на јавноста.[28][29][30][31][32][33]
Реконструкцијата била повторно запрена во пролетта 2018 година поради отворањето на туристичката сезона, а продолжила во октомври 2018 година.[3][34] Рокот за оваа фаза била средината на декември 2018 година, но кога се приближил крајниот рок, било очигледно дека работите нема да завршат. И покрај празничната сезона, работите го оставле поголемиот дел од кварталот дури и без основните улични светилки. Дополнително, работите на речиси сите попречни улици почнала во април и требало да заврши до октомври, но и тоа не било завршено, па здружението на сопствениците на локални ресторани и кафулиња повторно пријавило пад на приходите поради ископаните улици. Тие преговарале со градската управа за привремен прекин на работите за време на зимскиот распуст.[35][36][37]
До септември 2019 година, помалку од една година од завршувањето на работите, улицата јасно се распаѓала, што го покажувала нискиот квалитет на работите и увезениот грчки камен.[38] Откако и традиционалните и друштвените мрежи го објавиле ова, и покрај тоа што заменик-градоначалникот Горан Весиќ изјавил во март 2018 година дека последната, трета фаза започнувала во октомври 2018 година, градот сега тврди дека целата реконструкција ќе има фази 4 и 5, иако тие не биле споменати претходно и ништо не се знае за нив.[39] Работите никогаш не биле завршени и до декември 2020 година улицата уште повеќе се влошила.[40] Улицата била повторно ископана во јануари 2021 година, со тврдења дека ова е завршната фаза, која ќе биде завршена до мај/јуни 2021 година.[41] Засега, новинарите објавиле дека не се знае што е планирано, колку е направено, што е вклучено подоцна, колку „завршни фази“ има и дека нема крај во догледно време. Новинарот на Дејли Политика и белградски хроничар Милан Јанковиќ иронично напишале: Ве молиме престанете. Оставете ја Скадарлија да биде грда и неприфатлива како што била претходно, затоа што почнавте да ја средувате е многу полошо. Или експериментот Скадарлија ќе продолжи.[42]
Во октомври 2021 година, градската комисија за споменици усвоила предлог за изградба на споменик на пејачот Тома Здравковиќ, на бр. 26.[43]
Одлики
Ресторан „Три Шешира“
Денешната Скадарлија,е кратка и крива улица, која е извонредна белградска туристичка атракција. Која што вклучува добро познати ресторани, хотели, уметнички галерии, продавници за антиквитети и сувенири. На крајот од улицата се наоѓа фонтаната Себиљ. Станува збор за орнаментирана фонтана за пиење, копија на фонтаната Себиљ во Башчаршија во Сараево и подарок од Сараево за Белград.[44]
По улицата настапувале групи кои свират српска блех или традиционална урбана музика и глумци облечени во традиционални српски носии. За разлика од другите слични и популарни места во Белград кои се сметаат за луксузни, Скадарлија била позната како место што го посетуваат млади парови и цели семејства со деца. Рестораните нуделе типична национална кујна, особено роштиљ (месо на скара) со пиво. Скадарлија во кафулиња, ресторани, уметнички изложби и калдрма шеталиштето привлекуваат до 20,000 луѓе дневно. Улицата била пешачка зона, но и онака би била непогодна за сообраќај, бидејќи е претесна и со трнлива калдрма.
Боемски живот
Ресторан „Патувачки глумец“ покрај улицата Скадарска.
Познати, но главно сиромашни поети и писатели станале редовни посетители на Скадарлија на почетокот на 20 век, не само од Србија, туку и од пошироките југословенски простори, уште пред да се формира југословенската држава како таква во 1918 година. Најистакнатите жители и посетители во боемски историја Скадарлијаги вклучуваат Ѓура Јакшиќ, Добрица Милутиновиќ, Жанка Стокиќ,[12] Илија Станојевиќ,[12]Тин Уевиќ, Густав Крклец, Стеван Сремац, Антун Густав Матош, Зуко Џумхур, Момо Капор и Силвана Арменулиќ.[45]
По неколку децении на настап во ресторани и на отворено Скадарлија, некои пејачи и изведувачи станале синоним за Скадарлија: пејачите Шабан Шаулиќ, Тома Здравковиќ, Олга Јанчевецка, Дивна Ѓокиќ, Софка Васиљковиќ, Мила Матиќ, глумицата Љубица Јаниќијевиќ, и Радомир Шобота како тапанар.[46]
Рестораните се горди на своите списоци на светски познати личности и епикуристи кои ги посетувале во текот на децениите. Дури и Алфред Хичкок ја прекинал својата диета во Скадарлија.[47] Често, тие објавувале фотографии од нивните посети на ѕидовите. На пример, во текот на годините, Три капи ѓи поздрави бројните познати гости како гитарист Џими Хендрикс, политичари Џорџ Буш, Јосип Броз-Тито, кралот Хуан Карлос I, Сандро Пертини, и шахистотАнатолиј Карпов. Други познати личности кои го посетиле Скадарлија вклучуваат кралица Елизабета II, политичари Вили Брант, Џани де MICHELIS, Хелмут Кол, Ханс Дитрих Геншер, Евгениј Примаков, Игор Иванов и Маргарет Тачер, писателот Алберто Моравија, глумците Берт Ланкастер, Владимир Висоцки, Џина Лолобриџида, Ален Делон, филмскиот режисер Никита Михалков и др.[3][13][16] Меѓу посетителите од подоцнежниот период се Џо Бајден и Јоханес Хан.[12]
Како слични боемски квартови, Скадарлија и париски Монмартр се збратимиле на 22 октомври 1977 година. Група француски уметници го посетиле Белград за да ја одбележат оваа пригода. Ним им се придружила голема толпа белграѓани и формирале заедничка поворка која пешачешела од Споменикот на благодарноста кон Франција во паркот Калемегдан, преку улицата Кнез Михаилова и плоштадот на Републиката, до Скадарлија. Фотографиите од настанот се чувале во архивата на Српската академија на науките и уметностите.[48] Две идентични плочи, во знак на сеќавање на настанот, се поставени во мај 1978 година. Во Монмартр, плочата била поставена на зградата на Слободната комуна Монмартр, додека уметникот Бранимир Бане Миниќ, кој е автор на плочата, бил наречен Витез на Монмартр. Во Белград плочата била поставена на куќата на Ѓура Јакшиќ.[49]
Од 1993 година, било официјалното отворање на летната сезона во Скадарлија (рестораните се отворени цела година) се одбележува со подигање на „боемското знаме“.[50]Знамето се наоѓа пред ресторанот Златни бокал. На церемонијата секогаш присуствувале познати личности, вклучувајќи популарни и оперски пејачи, глумци и уметници. Сезоната обично започнувла кон крајот на април/почетокот на мај.
Постоел посебен кодекс на однесување за рестораните и нивните вработени. Кодот бил укинат во 1975 година, но бил повторно воведен во 2010 година.
Целата сезона се состоела од низа свечености и прослави: Летен празник на Свети Никола, Скадарлија фест, Цветен фестивал, Фестивал на шешири (Шеширијада), Тамбурица фест, Мис Скадарлија Паегент, детски фестивал за готвење Варјачиќи (посетен од Џејми Оливер), вински изложби, вечери на сликарство и поезија, театарски претстави, трка со полжави за избор на најбавен велосипедист, танцови претстави за танци во стар стил итн.[3]
Симболот на Скадарлија е капа од типот Федора. Имало многу народни песни во кои се споменувала капата, посветени на неа или именувани по неа. Ова особено важи за песните во стилот на староградската музика, што е уште една амблематска одлика на Скадарлија.[3]
Зелен пазар
Преку улицата Душанова, имало отворен пазар за фармери, официјално именуван пазар Скадарлија. До 19 век тоа било водено место, каде што два потоци, кои се слевале по двете улици на Скадарлија (Бибин Поток и Цетињска), носеле вода од изворите блиску до модерната зграда „Политика“. Областа во тоа време била позната како Видинско Полјаче. Со текот на времето, источниот дел од населбата Скадарлија, покрај улицата Цетињска, бил урбанизиран. Се состоел од мали куќички, со дворови и „задолжителни“ јорговани.[51]
Пред пазарот била кафаната „Бајлонов кладенац“.[52] Пазарот се развивал спонтано во 19 век за муштериите од долната населба Дорќол, на кои централниот градски пазар, Големиот пазар, им бил премногу далечен и нагорен. Основана била на празен терен пред пиварницата Филип, која подоцна била преименувана во Пивара Бајлони.[53] Поради неговата пиварница и фактот дека тој го организирал исушувањето на мочуриштето, по Првата светска војна пазарот станал познат како Бајлони пазар.[51] Во 1926 година Големиот пазар бил конечно затворен и градот основал неколку нови пазари низ градот, подалеку од центарот на градот: Зелени Венац, Калениќ и пазар Јованова.[54][55] Во тој процес, таа година била адаптиран и маркетот Бајлони: добил нови тезги, ограда, квалитетни продавници за месо, јајца и млечни производи и подобрена хигиена.[53]
Иако по Втората светска војна официјално бил именуван како пазар Скадарлија, во 1946 година граѓаните продолжиле да го нарекуваат пазарот само како Бајлони, не прифаќајќи го новото име.[51][53][56]
Наводи
↑Tamara Marinković-Radošević (2007). Beograd - plan i vodič. Belgrade: Geokarta. ISBN978-86-459-0006-0.
↑Beograd - plan grada. Smedrevska Palanka: M@gic M@p. 2006. ISBN86-83501-53-1.
↑Popis stanovništva 1953, Stanovništvo po narodnosti (pdf). Savezni zavod za statistiku, Beograd.
↑Osnovni skupovi stanovništva u zemlji – SFRJ, SR i SAP, opštine i mesne zajednice 31.03.1981, tabela 018. Savezni zavod za statistiku (txt file). 1983.
↑Stanovništvo prema migracionim obeležjima – SFRJ, SR i SAP, opštine i mesne zajednice 31.03.1991, tabela 018. Savezni zavod za statistiku (txt file). 1983.
↑Popis stanovništva po mesnim zajednicama, Saopštenje 40/2002, page 4. Zavod za informatiku i statistiku grada Beograda. 26 July 2002.
↑ 9,09,19,2Miroslav Stefanović (3 January 2022). Београдски времеплов - кафане, музика, боеми и добра храна [Belgrade chronicles - kafanas, music, bohemians and good food]. Politika-Magazin, No. 1286 (српски). стр. 28–29.
↑„Skadarlija“. www.bg-info.org. 2014. Архивирано од изворникот на 2015-07-05. Посетено на 2015-09-12.
↑ 11,011,111,2Miroslav Stefanović (20 January 2019). „Скадарлија - најлепши сокак старе боемије“ [Skadarlija - most beautiful alley of the old Bohemian ways]. Politika-Magazin, No. 1112 (српски). стр. 27–29.
↑Ana Vuković (20 October 2018). „Наставак обнове Скадарлије“ [Reconstruction of Skadarlija continued]. Politika (српски). стр. 13.
↑Dejan Aleksić (15 December 2018). „Радови у прекиду од католичког Божића, до Српске нове године“ [Works stopped from the Catholic Christmas to the Serbian New Year]. Politika (српски). стр. 13.
↑Milan Janković (17 December 2018). „Од један до пет - Капија Сkадарлије“ [1 to 5 - Gate of Skadarlija]. Politika (српски).
↑Aleksandra Kurteš (29 December 2018). „Скадарлија без осветљења“ [Skadarlija without lights]. Politika (српски). стр. 13.
↑Miroslav Stefanović (11 November 2018). „Мајстор фотографије се не предаје“ [The master of photography is not giving up]. Politika-Magazin, No. 1102 (српски). стр. 24–25.
↑Branimir Bane Minić (January 2012), „Među nama – Plaketa na Monmartru“, Politika (српски)
↑„Boemski barjak u Skadarskoj ulici“. Politika (српски). 2008-04-23. стр. 23.
↑ 51,051,151,2Dimitrije Janičić (17 August 2019). Посвета улици: Цетињска - Трагом Милана Ракића [Dedication to the street: Cetinjska - Trail of Milan Rakić]. Politika-Kulturni dodatak, year LXIII, No. 18 (српски). стр. 7.
↑Miloš Lazić (24 November 2019). Пијаце - Село међу тезгама [Farmers markets - Village among market stalls]. Politika-Magazin, No. 1156 (српски). стр. 23.
↑ 53,053,153,2Dragan Perić (22 October 2017), „Beogradski vremeplov - Pijace: mesto gde grad hrani selo“, Politika-Magazin, No. 1047 (српски): 26–27 Занемарен непознатиот параметар |trans_title= (help)
↑Dragana Jokić Stamenković (13 December 2014), „Pijace slave Svetog Andreja Prvozvanog“, Politika (српски): 15
↑Dragan Perić (23 April 2017), „Šetnja pijacama i parkovima“, Politika-Magazin No 1021 (српски): 28–29
↑Stanko Kostić (31 October 2021). Заблистала капела породице Бајлони [Bajloni family's chapel shines again]. Politika-Magazin, No. 1257 (српски). стр. 21.
