Вилијам Шекспир

Вилијам Шекспир
Портрет на Шекспир
Роден/а	крстен на 26 април 1564 (датум на раѓање непознат) Стратфорд на Ејвон, Ворикшир, Англија
Починат/а	23 април 1616 (околу 52 години) Стратфорд на Ејвон, Ворикшир, Англија
Занимање	драматург, поет, глумец
Книжевно движење	англиска ренесанса
Сопруг/а	Ен Хатавеј (1582-1616)
Деца	Сузана Хал Хамнет Шекспир Џудит Квини
Потпис

Вилијам Шекспир (англиски: William Shakespeare); крстен на 26 април 1564 — 23 април 1616) — англиски писател кој се смета за најважниот англиски писател и водечки драматург во светот^[1]. Често е нарекуван „народен поет“ и „Бардот од Ејвон“^[2]. Неговите дела, како и колаборати, содржат 39 драми, 154 сонети, две долги наративни поеми и неколку други поеми. Неговите драми се преведени на сите светски јазици и се изведуваат почесто отколку на кој било друг драматург.^[3]

Шекспир бил почитуван поет и драматург во своето време, но денешниот углед главно започнува во XIX век. Романтичарите особено ја почитувале генијалноста на Шекспир, а викторијанците го обожавале со таква стравопочит што Џорџ Бернард Шо ја нарекува „бардолопоклонство“.^[4] Во XX и XXI век, неговите дела уште поинтензивно се проучуваат и изведуваат, од најразлични културолошки, книжевни и политички перспективи ширум светот.

Живот

Рани години

Вилијам Шекспир бил најстариот син на Џон Шекспир (по потекло од Снитерфилд) и Мери Арден, ќерка на фармер. Џон Шекспир најпрвин бил фармер, а потоа успешен нараквичар и трговец (тргувал со месо, волна, кожа, жито, дрво и ракавици), кој некое време бил општински благајник и одборник, а потоа и претседател на општината.^[5] Тој е роден во Стратфорд на Ејвон и крстен на 26 април 1564 година. Точниот датум на раѓање е непознат, но традиционално се смета дека се родил на 23 април, на Св. Ѓоргија.^{[6] [7]} Оваа дата е привлечна за биографите на Шекспир (бидејќи починал на истиот ден во 1616 година), но сепак се смета дека е грешка која се провлекува уште од XVIII век.^[8] Шекспир бил трето од осумте деца на неговите родители и најстариот преживеан син.^[9][10]

Иако нема никакви записи од периодот на неговото школување, повеќето биографи се согласуваат дека Шекспир се школувал во Новото Кралско училиште (King's New School) во Стратфорд,^[11] основано во 1553 година,^[12] а оддалечено на околу четиристотини метри од неговата куќа. Училиштата во времето на владеењето на Елизабета Прва варирале по квалитет, но програмата, според која секое училиште морало да пружи интензивна настава по латинска граматика преку изучување на класични латински автори, била стандардизирана во цела Англија со кралски декрет.^[13][14] Во училиштето има добри учители по хуманистички науки, но го прекинал школувањето на 14-годишна возраст, бидејќи морал да му помага на татко му, кому работата почнала да му оди надолу и западнал во долгови.^{[10] [15]}

Куќата на Џон Шекспир, која се верува дека е родното место на Шекспир во Стратфорд

На 18-годишна возраст, Шекспир се оженил за 26-годишната Ен Хатавеј од блиското село Шотери.^[10] Дозволата за стапување во брак им била издадена на 27 ноември 1582 година. Има причини да се верува дека венчавката намерно била забрзана — брачните завети биле прочитани само еднаш, а било вообичаено да се читаат по трипати.^[16] Шест месеци по венчавката, Ен ја родила нивната прва ќерка Сузана, која била крстена на 26 мај 1583 година.^[17] Близнаците Хамнет и Џудит биле родени по две години, а крстени на 2 февруари 1585 година.^[18] Хамнет починал од непознати причини на 11-годишна возраст, а бил погребан на 11 август 1596 година.^[19] Брачниот живот на Шекспир е опишан во неговата драма „Двајца благородници од Верона“ иако, за разлика од драмата во која пријателството победува над љубовта кон жената, во реалноста сопругата на Шекспир го изневерила со еден негов пријател. Оваа болна случка, Шекспир ја опеал и во своите сонети, ососбено во 29. и 32. сонет.^[20]

За животот на Шекспир во наредните неколку години практично и нема никакви докази: не постои ниту едно сочувано негово писмо, тој не оставил ниту една белешка за себе и не е сочиуван ниеден оригинален ракопис од неговите дела; единствено, сочуван е неговиот потпис на неколку документи, вклучувајќи го и неговиот тестамент.^[21] Годините помеѓу 1585 и 1592 година стручњаците ги нарекуваат „изгубените години“^[22] и не е познато зошто го напуштил Стратфорд, каде што останало неговото семејство, а не е познато ниту што правел во тој период. Некои сметаат дека бил селски учител, други дека бил приватен учител во куќата на некој благородник, трети дека бил писар во адвокатска канцеларија, според некои бил војник, дека во текот на три години бил морнар во служба на адмиралот Дрејк итн.^[23] Во 1592 година, за првпат се спомнува неговото име во лондонскиот театарски контекст. Биографите на Шекспир често се служат со неверодостојни („апокрифни“) приказни во обид да го реконструираат појавувањето на Шекспир во лондонските театри. Првата биографија за Шекспир е објавена во 1709 година, а нејзин автор е Николас Роу. Тој раскажува една стратфортска легенда — Шекспир избегал од Стратфорд поради тоа што го гонеле за ловокрадство на елени на имотот на Томас Луси, политичар и земјопоседник за кого испеал погрдна балада, кога тој почнал судски да го гони. Според една верзија, тој работел како приватен учител во домот на некој благородник при што патувал низ Италија како придружник на својот ученик.^[10] Постои и приказна од XVIII век дека Шекспир ја започнал театарската кариера како чистач на коњи на театарските патрони.^[24] Џон Обри вели дека Шекспир бил учител во својот град.^[25] Сепак, за овие и слични приказни има многу малку докази.^[26]

Лондон и театарската кариера

„Сиот свет е театарска сцена, а луѓето се ништо повеќе од глумци влегуваат на сцена, па излегуваат, и секој еден во животот ќе одглуми многу улоги“

Како што милувате, Чин 2, Сцена 7, 139-42.^[27]

Не е точно познато кога почнал да пишува Шекспир, но доказите што постојат од тоа време (пр. регистар на поставени драми) укажуваат на тоа дека неколку негови драми веќе биле изведувани до 1592 година.^[28] Тој бил толку добро познат во Лондон што неговиот колега-драматург, Роберт Грин, во книгата A Groats-Worth of Wit (грубо прев. „Ум вреден грош еден“) вака го напаѓа:^[10]

„...има една новопечена страчка, накитена со наши перја, со тигарско срце замотано во глумечка кожа, која си мисли дека ја бива да пука бели стихови како најдобрите од вас: и како вистинскиот Johannes factotum каков што е, си наумил дека е единствениот „сцено-тресач“ (Shake-scene) во земјава“. [слободен превод] ^[29]

Повеќето стручњаци се согласуваат со тоа дека Грин го обвинува Шекспир што се обидувал да се мери со „универзитетските умови“ - Кристофер Марло, Томас Неш и самиот Роберт Грин.^[30][31] Фразата во италик е пародија на стихот „О, тигарско срце замотано во женска кожа“ од шекспировата „Хенри Шести, дел 3“. Тука е и играта со зборови „Shake-scene“, која го идентификува Шекспир како метата на Грин.

Нападот на Грин е првиот текст во кој се спомнува присуството на Шекспир во театарот. Тоа го потврдува и Четл, издавачот на книгата на Грин кој јавно му се извинил на Шекспир за своето индиректно учество во нападот на Грин.^[32] Биографите проценуваат дека неговата кариера најверојатно започнала во средината на 1580-те,^[33] кога не ѝ припаѓал на некоја театарска група, туку работел за неколку дружини. Од 1594 година, драмите на Шекспир ги изведувала ексклузивно Трупата на Лордот Коморник, театарска дружина во сопственост на неколку глумци меѓу кои бил и Шекспир, која за скоро време станала најпознатата театарска дружина во Лондон.^[34] По смртта на кралицата Елизабета Прва во 1603 година, трупата била преименувана во „Трупата на Кралот“ од страна на наследникот на Елизабета, кралот Џејмс Први, а нејзините глумци примале редовна плата од кралскиот двор.^{[35] [36]} Во 1598 година, Ф. Мирс во делото „Ризница на духот“ напишал дека Шекспир „е најдобар меѓу Англичаните во двата вида театар“, како и дека пишувал „слатки сонети“. Исто така, тој ги наведол дванаесетте драми што ги напишал Шекспир до тогаш.^[37] Во 1599 година, истата група глумци го изградила театарот „Глоуб“ (The Globe), на јужниот брег на реката Темза. Записите за сопствеништвото на Шекспир (кој бил еден од деветмината акционери во театарот) укажуваат на тоа дека тој се збогатил од овие инвестиции. Иако Шекспир бил редовен член на Кралската трупа, најверојатно никогаш не играл главни улоги во претставите. Постои белешка во која еден од членовите на театарската дружина на лордот Чемберлен изјавил дека Шекспир „глумел извонредно“ и дека бил „убав, складно развиен“ и „многу пријатен во друштвото“.^{[38] [39]} Во 1597 година, Шекспир ја купил втората најголема куќа во Стратфорд, „Њу Плејс“ (New Place).^[40]

Некои од драмите на Шекспир биле објавувани во кварто изданија по 1594 година. Од 1598 година, неговото име било многу познато и почнало да се појавува на насловните страници на изданијата.^[41] Покрај пишувањето драми, Шекспир продолжил и да глуми во свои и други претстави. Има докази дека глумел во две драми на Бен Џонсон^[42], а во Првото фолио е наведено дека Шекспир бил еден од „главните глумци во сите овие драми“.^[43] Во 1610 година, Џон Дејвис напишал дека „добриот Вил“ глумел „кралеви“.^[44] Во 1709 година, Роу прв рекол дека Шекспир го глумел духот на таткото на Хамлет.^[45] Според традицијата, се смета дека го глумел Адам во „Како што милувате“ и Хорот во „Хенри Петти“,^[46] иако стручњаците не се сигурни околу веродостојноста на изворите.^[47]

Последните години и смртта

Кај Роу првпат се споменува дека Шекспир се повлекол во Стратфорд во 1610 година,^[48][49] иако во тоа време целосно повлекување и „пензионирање“ било доста невообичаено,^[50] па Шекспир продолжил да го посетува Лондон до 1614 година.^[49] Во 1612 година, бил повикан да сведочи во безначаен случај.^[51] Истата година стакнал одреден имот во вид на награда.^[52] Во ноември 1614 година, поминал неколку недели во Лондон со неговиот зет Џон Хол.^[53] Според неговиот биограф Роу, „последниот дел од животот го минал, како што би сакале сите мудри луѓе, во удобност, повлеченост и разговор со пријателите... Неговиот пријатен дух и добродушноста му овозможија познанство и пријателство со господата од соседството.“^[54]

Споменикот на гробот на Шекспир во Стратфорд

По 1606-1607, Шекспир пишувал многу помалку. Неколку драми напишани по 1613 година не му се припишуваат нему.^[55] Последните три драми му се заеднички зафат, најверојатно со Џон Флечер,^[56] кој го наследил како главен драматург за „Трупата на Кралот“.^[57]

Шекспир починал на 23 април 1616 година,^[58] оставајќи ги зад себе жена си и двете ќерки. Сузана се омажила за доктор, Џон Хол, во 1607 година,^[59] а Џудит за винарот Томас Квини, само два месеци пред смртта на Шекспир.^[60]

Во тестаментот, Шекспир го оставил најголемиот дел од имотот на ќерката Сузана,^[61] со јасни инструкции таа да го проследи на нејзиниот прв син.^[62] Џудит имала три деца, но сите починале пред да се венчаат.^[63] Сузана родила само едно дете, Елизабета, која се омажила двапати, но умрела во 1670 година, без да роди дете, со што ја прекинала директната крвна линија на Шекспир.^[64] На сопругата Ен, на која по правило ѝ следува третина од целиот имот, ѝ го оставил „вториот најубав кревет“. Некои стручњаци велат дека со ова тој ја навредил Ен, а други пак велат дека тој кревет веројатно им бил брачен и со тоа многу позначаен од најубавиот.^[65]

Шекспир бил погребан во црквата „Свето Тројство“ (Holy Trinity Church) во Стратфорд, во близина на олтарот, два дена по смртта.^[66] Епитафот е гравиран во камен и го колне секој оној што ќе се обиде да ги помести неговите коски.

Good friend, for Jesus' sake forbear, To dig the dust enclosed here. Blessed be the man that spares these stones, And cursed be he that moves my bones.

(Пријателе, те молам, во име на Бога пепелта што лежи овде да не ја копаш. Слава ти тебе што каменов го чуваш, проклет да си ти што коските ми ги копаш.)

Нешто пред 1623 година, во чест на Шекспир, над гробот бил поставен споменик на кој на латински јазик било напишано: „Според мудроста Нестор, според генијалноста Сократ, според уметноста Вергилиј. Земјата го покрива, народот тагува, а Олимп го има“.^[52][67] Во негова чест се издигнати многу статуи и споменици ширум светот, вклучувајќи ги и оние во Саутварската катедрала и во Катчето на поетите во Вестминстерската опатија.

Драмско творештво

Повеќето драмски писатели од тој период соработувале едни со други, па затоа критичарите се согласуваат дека и Шекспир го правел истото, и тоа најизразено на почетокот и на крајот од неговата кариера.^[68] За некои драми што му се припишуваат, како „Тит Андроник“ и најраните истории, сѐ уште се дебатира. Денес има докази кои укажуваат на фактот дека некои негови драми подоцна биле ревидирани од други писатели.

Првите дела на Шекспир за кои со сигурност се знае дека се негови се „Ричард Трети“ и трите дела од „Хенри Шести“, напишани во 1590-те, кога историските драми биле многу популарни. Но многу е тешко да се утврди кога Шекспир ги напишал драмите. Проучувањата на драмите укажуваат дека и „Тит Андроник“, „Комедија на забуни“, „Кротењето на опаката“ и „Двајцата велможи од Верона“ веројатно исто така припаѓаат во групата рани драми.^[69] Историски материјал за првите истории црпел од книгата на Рафаел Холиншед „Хроники од Англија, Шкотска и Ирска“.^[70] Во нив е прикажана деструктивноста на слабите и корумпирани влади, а се сметаат и за подлога за издигнувањето на династијата Тјудор.^[71] Во првите драми се забележува влијанието што драмите на елизабетанците Томас Кид и Кристофер Марло го имале врз Шекспир, како и драмите на Сенека.^[72] „Комедија на забуни“ е исто заснована на класични модели, а за „Кротењето на опаката“ нема извори, иако е поврзана со истоимена, но различна драма, а приказната е веројатно народна.^[73] „Двајцата велможи од Верона“ и „Кротењето на опаката“ претставуваат предизвик за современи критичари и режисери, бидејќи во првата двацјата пријатели го одобруваат чинот на силување, а во втората се зборува за кротењето на слободоумниот дух на една жена од страна на маж.^[74]

Оберон, Титанија и Пак танцуваат со самовили на Вилијам Блејк, прибл. 1786. Тејт.

Раните комедии на Шекспир, со двослојните приказни и прецизни комични секвенци, го отвораат патот кон романтичната атмосфера што е присутна во подоцнежните големи комедии. „Сон на летната ноќ“ е духовита мешавина на романса, магија и едноставна комедија. Наредната комедија, „Венецијанскиот трговец“, отсликува портрет на алчниот Евреин Шајлок, според општоприфатените стереотипи во негово време, а што денес би можело да претставува проблематично.^[75] Духовитиот и двосмислен јазик во „Многу врева за ништо“, прекрасната рурална средина во „Како што милувате“ и комичните веселби во „Ноќ спроти Водици“ ја заокружуваат серијата големи комедии. По лиричната „Ричард Втори“, драма речиси сета напишана во стих, Шекспир вовел и комедија во проза во историите напишани кон крајот на 1590-те—двата дела од „Хенри Четврти“ и „Хенри Петти“. Ликовите се здобиваат во комплексност со умешното скокање од комични на сериозни сцени, од поезија на проза. Овој период започнува и завршува со две трагедии: „Ромео и Јулија“, познатата љубовна трагедија; и „Јулиј Цезар“, заснована на „Напоредни животописи“ на Плутарх.^[76] Со „Јулиј Цезар“, Шекспир воведува нов вид на драма. Според експертот Џејмс Шапиро, со оваа драма „различните политички нишки, карактери, современи настани, па дури и личните размисли на Шекспир за чинот на творење, почнуваат да се испреплетуваат“.^[77]

Хамлет, Хорацие, Марцело, и духот на таткото на Хамлет Хенри Фусели, 1780–5. Kunsthaus Zürich.

На почетокот на XVII век, Шекспир работел на т.н. „проблематични драми“ (problem plays): „Танте за кукуригу“, „Троил и Кресида“ и „Секое зло за арно“, како и најпознатите негови трагедии.^[78] Многумина критичари се согласуваат дека во овие трагедии, Шекспир го достигнува врвот на неговиот уметнички талент. За херојот на една од трагедиите, „Хамлет“, се пишувало и дебатирало најмногу од кој било друг шекспиров лик, а особено неговиот монолог: „да се биде или не; прашање е сега“ ("To be or not to be; that is the question").^[79] Трагичната мана на Хамлет е неодлучноста. За хероите во „Отело“ и „Крал Лир“, пак, е кобно избрзувањето и непромислата. Дејството во трагедиите обично се врти околу трагичните мани, кои го пресвртуваат мирот и го унишуваат херојот и тие што ги сака. Во „Отело“, негативецот Јаго ја буди љубомората во Отело до тој степен што овој си ја убива невината љубена жена. Во „Крал Лир“, стариот крал се откажува од власта и моќта и со тоа ги спотнува настаните кои последователно ќе доведат до мачењето и осакатувањето на Глостер, и до смртта на најмладата ќерка на Лир, Корделија. Според критичарот Френк Кермод, „драмата не им нуди ни на добрите ликови ни на публиката никаква воздишка од суровоста“.^[80] Во „Магбет“, најкусата, но најстегната шекспирова трагедија, неконтролираната амбиција ги подбуцнува Магбет и неговата жена да го убијат кралот на земјата и да го заземат престолот, сѐ додека вината на крај не ги уништува. Во оваа драма, Шекспир додава и натприродни елементи кои ја дополнуваат структурата. Последните две големи трагедии, „Антониј и Клеопатра“ и „Кориолан“, содржат неверојатни парчиња поезија; овие драми критичарот и поет Т. С. Елиот ги сметал за најуспешните трагедии на Шекспир.^[81]

Во последниот период од животот, Шекспир пишувал романси (или трагикомедии): „Симбелин“, „Зимска прикаска“ и „Бура“, како и „Перикле, принцот тирски“, на која соработувал со други драматурзи. Овие драми се поведри од трагедиите, но и посериозни од претходните комедии; сите завршуваат со проштевање и смирување. Некои коментираат дека овие драми укажуваат на тоа дека Шекспир водел посмирен живот во овој период, но сепак може да станува збор чисто за „модата“ во тоа време, односно што било популарно во театрите.^[82] Шекспир соработувал, веројатно со Џон Флечер, и на уште две други драми, „Хенри Осми“ и „Двајцата благородни земјаци“.^[83]

Изведби

Точно е утврдено за кои театарски дружини Шекспир ги напишал првите драми. Насловната страна на изданието од 1594 на „Тит Андроник“ открива дека драмата ја играле три различни трупи.^[84] По чумата во 1592-3, драмите на Шекспир биле изведувани од неговата трупа во театрите „The Theatre“ и „The Curtain“,^[85] а откако, по расправии со газдата, го разрушиле „Theatre“, истиот градежен материјал го пренеле на јужниот брег од Темза и таму го основале познатиот „The Globe“, кој бил отворен во есента 1599^[86] („Јулиј Цезар“ била меѓу првите драми поставени во новиот театар). Повеќето од најважните шекспирови драми биле напишани за „The Globe“, вклучувајќи ги „Хамлет“, „Отело“ и „Кралот Лир“.^[87]

Реконструираниот „Глоуб“, Лондон.

По преименувањето на трупата во „Трупата на Кралот“ во 1603, глумците и кралот Џејмс Први имале многу посебна врска. Иако записите се непотполни, има докази дека седум драми на Шекспир биле одиграни во кралскиот двор помеѓу 1 ноември 1604 и 31 октомври 1605, вклучувајќи две изведби на „Венецијанскиот трговец“.^[88] По 1608, зиме настапувале внатре, во „Blackfriars Theatre“, а лете во „The Globe“.^[89] Внатрешната атмосфера, во комбинација со јакобинската мода на изведување богати претстави, му дозволиле на Шекспир да воведе посложени ефекти. Во „Симбелин“, на пример, Јупитер се спушта „среде грмотевици, седејќи на орел: фрла гром. Духовите паѓаат на колена“.^[90]

Меѓу глумците во трупата на Шекспир биле и познатиот Ричард Барбиџ, Вилијам Кемп, Хенри Кондел и Џон Хемингс. Барбиџ ја одиграл главната улога во многу драми на Шекспир, вклучувајќи ги „Ричард Трети“, „Хамлет“, „Отело“ и „Крал Лир“.^[91] Популарниот комичар Кемп го играл слугата Петар во „Ромео и Јулија“, како и Догбери во „Многу врева за ништо“.^[92] Кон крајот на XVI век, бил заменет со Роберт Армин, кој ги играл, меѓу другите, Тачстоун во „Како што милувате“ и шутот во „Крал Лир“.^[93] Во 1613, сер Хенри Вотон запишал дека „Хенри Осми“ била изведена со многу привлечни специјални ефекти.^[94] Но на 29 јуни, топот што требало да пукне како ефект во претставата го запалил сламениот покрив на „Глоуб“, по што театарот изгорел до темел.^[94]

Драмскиот текст

Насловна страна на Првото фолио, 1623.

Во 1623, Џон Хемингс и Хенри Кондел, колеги-актери на Шекспир, ги собрале сите негови драми (освен две) и ги издале во Првото фолио. Во него има 36 драми, 18 од кои првпат биле печатени.^[95] Многу од драмите и претходно се имале појавувано во кварто изданија, но нема докази дека Шекспир го одобрил нивното објавување. Во првото фолио, за овие копии уредниците велат дека биле „скришум украдени“.^[96] Алфред Полард ги нарекува „лоши кварто изданија“, бидејќи текстовите се адаптирани, парафразирани или измешани; кај многу делови е очигледно дека биле реконструирани од сеќавање.^[97] Верзиите што преживеале од некои драми се многу различни. Разликите може да се должат на лошо печатење, лошо препишување, итн. Во некои случаи, на пример со „Хамлет“, „Троил и Кресида“ и „Отело“, Шекспир можеби ги ревидирал текстовите помеѓу кварто и фолио изданијата. Но случајот со „Крал Лир“ е уникатен—текстот во фолиото од 1623 е толку различен од изданието од 1608, што Оксфордското современо издание на драмите ги објавува и двата паралелно.^[98]

Песни

Во 1593 и 1594 година, кога театрите биле затворени поради чумата, Шекспир објавил две големи наративни поеми со еротски мотиви, „Венера и Адонис“ (1593) и „Грабнувањето на Лукреција“ (1594), со посвета на Хенри Рајесли, грофот од Саутхемптон. Во првата, невиниот Адонис ги одбива додворувањата на Венера; а во втората, похотниот Тарквин ја силува доблесната Лукреција. Под влијание на „Метаморфози“ на Овидиј, овие поеми ја илустрираат вината и моралната збунетост што се појавуваат како резултат на неконтролираната страст. И двете биле популарни и доживеале неколку ре-изданија додека Шекспир бил жив. Третата наративна поема, „Тагувањето на заљубената“, во која една млада жена се жали што била заведена од еден убедлив додворувач, била објавена како дел од првото издание на сонетите во 1609 година. Повеќето експерти се согласуваат дека Шекспир ја напишал оваа песна. „Фениксот и грлицата“ ја оплакува смртта на легендарниот феникс и неговата љубена, верната грлица. Во 1609 година била објавена неговата збирка од 154 сонети.^{[37] [99]}

Сонети

Насловна страна на првото издание на Сонетите на Шекспир, 1609

Сонетите за првпат биле објавени во 1609 година. Не се знае точно кога биле напишани 154-те сонети, но има докази кои укажуваат на тоа дека Шекспир во текот на целиот свој живот пишувал сонети за приватна читателска публика.^[100] Пред недозволеното објавување на два сонети во „The Passionate Pilgrim“ во 1599, Френсис Мир во 1598 ги спомнува „шеќерните сонети само за блиски пријатели“ ("sugred Sonnets among his private friends").^[101] Според содржината на сонетите, се чини дека Шекспир имал намера да напише две групи на сонети: едни за неконтролирана страст кон мажена жена со црн тен („црната жена“); и други за љубовта кон убаво младо момче („убавиот младич“). Непознато е дали овие луѓе навистина постоеле, или пак дали поетското „јас“ кое им се обраќа е самиот Шекспир. Сепак, Вордсворт верувал дека во сонетите „Шекспир го отклучил своето срце“.^[102]

Стил

Раните драми Шекспир ги пишувал следејќи ги тогашните конвенции за пишување театарски претстави; јазикот е на висок стил и не секогаш им лежи природно на ликовите во драмата;^[103] поезијата се потпира на сложени метафори и кончета, а честа стилска фигура е реторичкиот јазик. Битните говори во „Тит Андроник“, според некои критичари, понекогаш ја одложуваат акцијата, а пак стиховите во „Двајцата велможи од Верона“ ги опишуваат како крути.^[104]

Но за брзо време Шекспир почнал да ги адаптира конвенциите за свои потреби. Воведниот монолог на Ричард Трети во кој тој се исповеда и си ги искажува намерите влече корени од ликот на Порокот во средновековна драма. Но напоредно со тоа, живописната самосвесност на Ричард укажува на монолозите од зрелиот период на Шекспир.^[105] Ниедна драма не може да се издвои кога се зборува за преминувањето од традиционален во слободен стил; во текот на целата своја кариера, Шекспир ги меша и двата, а „Ромео и Јулија“ е најдобриот пример.^[106]

Стандардната поетска форма на Шекспир е белиот стих (blank verse), односно јампскиот десетерец. Со други зборови, стиховите обично не му се римувани, а секој стих се состои од десет слога, од кои секој втор е акцентиран. Белиот стих во раните драми се разликува од оној во подоцнежните—на почеток е многу поконтролиран, секој стих почнува и завршува на крајот од редот.^[107] Но штом го усовршил ваквиот бел стих, почнал сѐ почесто да ги „сече“ стиховите и да создава стихови чија должина варира. Оваа техника ја потенцира моќта и флексибилноста на поезијата во „Јулиј Цезар“ и „Хамлет“. Со ова го изразува неспокојот што го јаде Хамлет:^[108]

Sir, in my heart there was a kind of fighting

That would not let me sleep. Methought I lay

Worse than the mutines in the bilboes. Rashly—

And prais'd be rashness for it—let us know

Our indiscretion sometimes serves us well...

(Господине, во срцево некаков бој се биеше

што не ми даваше да спијам. И чинам лежев

понеспокојно од бунтовник во пранги. Одеднаш,

а заради ова фалена да е одеднашноста—а треба да се знае,

понекогаш интуицијата одлично не служи...)^[109]

Хамлет, Чин V, Сцена 2, 4–8

По „Хамлет“, Шекспир продолжува со стилските експерименти, особено во поемотивните стихови во подоцнежните трагедии. Критичарот Е. С. Бредли вака го опишува овој стил: „посконцентриран, брз, разнолик, а конструкциски понепостојан, не ретко извртен или елиптичен“.^[110] Во последната фаза, Шекспир употребил многу техники за да го постигне овој ефект, како на пример, опчекорување, неочекувани паузи и неправилна структура и должина на реченици. Така, во „Магбет“, Шекспир скока од една неповрзана метафора или споредба на друга: „Да не беше надежта пијана / во која се променивте?“ (I.7.35-38);^[111] „...сожалбата, ко некое голо, тазе-родено бепче / загазено во луња, или некој небесен херувим вјавнат / врз невидливите тркачи на воздухот...“ (I.7.21-25).^[112] Во последните романси, кои скокаат од едно време и место во друго, стегнати со изненадувачки пресврти во дејството, јазикот е послободен, речениците се често извртени, наклукани со зависни реченици, зборови се извадени, создавајќи чувство на спонтаност.^[113]

Шекспир го комбинирал својот писателски талент со разумен осет за тоа што е привлечно во театарот.^[114] Како и сите драматурзи во тоа време, тој адаптирал за на сцена приказни од Плутарх и Холиншед.^[115] Ги преобличувал приказните, давајќи ѝ на публиката повеќе перспективи. Како што Шекспир се усовршувал како писател, така и неговите ликови се здобиваат со комплексност; секој лик добива посебен начин на говор. Но некои одлики од најраниот стил ги повторил во последните драми—во романсите, често намерно користи повештачки, театарски јазик, со цел да ја потенцира илузијата на театарот.^[116]

Значење и влијание

Шекспир не бил толку славен во неговото време како што е денес, но сепак бил доста почитуван.^[117] Во 1598 година, свештеникот и писател Френсис Мир го издвоил од групата англиски писатели како „најодличен“ и за комедија и за трагедија.^[118] Автори од Кембриџ го ставаат во редот на Чосер, Гауер и Спенсер.^[119] Во Првото фолио, Бен Џонсон го нарекува: „Душата на ерата, аплаузот, восторгот, чудото на сцената“, иако во друга прилика претходно рекол дека кај Шекспир недостига уметност.

Линколн Парк, Чикаго

Помеѓу реставрацијата на монархијата во 1660 и крајот на XVII век, во мода бил класицизмот. Поради тоа, тогашните критичари го подредувале Шекспир под Џон Флечер и Бен Џонсон.^[120] Томас Рајмер, на пример, му замерувал на Шекспир што мешал комедија и трагедија. Но, поетот и критичар Џон Драјден секогаш високо го вреднувал. За Џонсон рекол: „Го ценам него, но го сакам Шекспир“.^[121] Во наредните неколку децении било доминантно гледиштето на Рајмер, но веќе во XVIII век, критичарите почнале да го согледуваат и фалат природниот гениј на Шекспир. Во растењето на неговата репутација голема улога одиграле неколкуте „училишни“ изданија на драмите на Шекспир, особено оние под уредништво на Семјуел Џонсон во 1765 и оние на Едмонд Малоун во 1790.^[122] Веќе во 1800. година, Шекспир се сметал за англискиот народен поет. Волтер го напаѓал Шекспир, нарекувајќи го плагијатор кој ги пишувал своите драми според романите на данскиот писател Сакс Граматикус. Според еден англиски писател, Волтер успеал да го направи прускиот крал Фридрих Велики непријател на Шекспир, така што тој ги прогонувал глумците кои го играле Шекспир во Прусија.^[123]

Во XVIII и XIX век, репутацијата на Шекспир почнала да се шири и надвор од Англија, а меѓу авторите кои го величеле спаѓаат Гете, Стендал и Виктор Иго. На пример, Гете имал високо мислење за творештвото на Шекспир и сметал дека тој потполно ја прикажал целата човечка природа во сите насоки, длабочини и височини,^[124] дека во сите негови дела се гледа истата творечка сила и дека не може да се најде ниедно место во неговите драми кое не е напишано со најсовршена сила.^[125] Споредувајќи се себеси со Шекспир, Гете признава дека Шекспир е „сепак, суштество од повисок вид, кое е повисоко од мене и јас го обожавам.“^[126] Според него, „за Шекспир не може да се зборува, зашто сè е недоволно“, а театарската сцена била „премногу тесна за големината на неговиот дух; уште повеќе, и целиот видлив Свет му бил премногу тесен. Тој е премногу богат и премногу силен.“ Поради тоа, Гете советува дека секој продуктивен човек смее да прочита само едно Шекспирово дело годишно. Меѓутоа, според Гете, многу од Шекспировата големина се должи и на големата, силна епоха во која живеел. Од Шекспировите драми, Гете ја сметал за најдобра „Магбет“ од аспект на разумот, додека во „Троил и Кресида“ најмногу доаѓа до израз слободниот дух на Шекспир.^[127]

Во романтизмот, Шекспир бил најмногу славен од Семјуел Тејлор Колриџ. Критичарот Шлегел ги превел неговите драми во духот на германскиот романтизам.^[128] Во XIX век, восхитот на некои критичари почнувал да се граничи со претерано ласкање.^[129] „Тој Крал Шекспир“, ќе рече есеистот Томас Карлајл во 1840, „како неговиот крунисан суверенитет сјае над сите нас, како најблагороден, најубав, но и најсилен знак на сплотување; неуништлив“.^[130] Викторијанските изведби на неговите драми биле спектакуларни и претерано богати.^[131] Драматургот и критичар Џорџ Бернард Шо се исмевал на оваа идолопоклонство и ја нарекувал „бардолопоклонство“. Тој тврдел дека Ибзен и натурализмот дошле во мода, а Шекспир веќе бил излитен.^[132]

Модернистите на почетокот на XX век ги „регрутирале“ делата на Шекспир во служба на авангардата. Експресионистите во Германија и Футуристите во Москва ги поставувале неговите драми. Марксистичкиот драматург Бертолт Брехт создал т.н. „епски театар“ (epic theatre) под влијание на Шекспир. Поетот и критичар Т. С. Елиот не се согласувал со Шо, велејќи дека токму „примитивноста“ на Шекспир всушност го прави модерен.^[133] Елиот, заедно со Џ. Вилсон Најт и школата на Новата критика, го предводел движењето кон пососредоточено читање на метафориката кај Шекспир. Во 1950-те, бранот нови критички приоди го истиснуваат модернизмот и го отвораат патот кон постмодернистички шекспирови студии.^[134] Веќе во 1980-те, драмите на Шекспир почнале да се проучуваат од аспект на структурализам, феминизам, нов историзам, афроамерикански и квир студии.^[135][136] Според Јован Дучиќ, Шекспир е централна личноста на современата трагедија, а заедно со Софокле и Ибзен, тој е еден од трите големи имиња на светската драма. Во неговите дела, човекот војува против човекот, т.е. порокот и злото на еден човек против добрината на друг човек.^[137] Во романот „Блед оган“, Владимир Набоков препорачува секој студент-почетник да се опива од поезијата на „Хамлет“ и „Кралот Лир“.^[138]

Делото на Шекспир оставило трајно влијание во областа на театарот и книжевноста. Тој ги поместил границите на прифатените драмски потенцијали, особено кога станува збор за ликови, дејство, јазик и жанр.^[139] Пред „Ромео и Јулија“, во романсата не се гледал потенцијал за трагедија.^[140] Во монолозите најчесто имало информации за ликовите или настаните; но Шекспир ги користи за да го истражи умот на ликот.^[141] Неговото дело оставило траен печат на подоцнежната поезија. Романтичарите се обиделе да ја оживеат драмата во стих, но безуспешно. Критичарот Џорџ Стајнер вака ги опишува обидите за драма во стих од тој период: „бледи варијации на шекспирови теми“.^[142]

И кај романописците се забележува влијанието на Шекспир; на пример кај Томас Харди, Вилијам Фокнер и Чарлс Дикенс. Монолозите на Американецот Херман Мелвил исто така се должат на Шекспир—капетанот Ахаб во „Моби Дик“ е класичен трагичен херој, инспириран од „Крал Лир“.^[143] Експертите идентификувале 20 000 пиеси кои се некако поврзани со делата на Шекспир, меѓу кои и две опери на Џузепе Верди, „Отело“ и „Фалстаф“. Многу сликари, исто така, се инспирирале од ликови и дела на Шекспир, вклучувајќи ги предрафаелитите и романтичарите. Швајцарскиот уметник Хенри Фусели, претставник на романтизмот, а пријател на Вилијам Блејк, дури и ја превел „Магбет“ на германски.^[144] Психоаналитичарот Сигмунд Фројд, исто така, ги анализирал психолошки ликовите на Шекспир, особено Хамлет, кои оставиле траги во неговите теории за човековата природа.^[145] Германскиот филозоф Фридрих Ниче го истакнува Шекспир како еден од омилените автори, нарекувајќи го „пустиот гениј“^[146] и тврдејќи дека нема друга лектира која повеќе го раскинува срцето од Шекспир.^[147]

Во времето на Шекспир, граматиката, правописот и правоговорот не биле строго стандардизирани.^[148] Така, јазикот на Шекспир помогнал во изградувањето на современиот англиски јазик.^[149] Семјуел Џонсон, првиот англиски лексикограф, во „Речник на англискиот јазик“ го цитира Шекспир повеќепати од кој било друг автор. Некои зборови и изрази што првпат се среќаваат кај Шекспир се користат и до ден-денес.^[150]

Шпекулации за Шекспир

Авторство

Некои 230 години по смртта на Шекспир, почнале да се раѓаат сомнежи околу тоа дали навистина Шекспир е авторот на драмите кои му се припишуваат.^[151] Предлог-кандидати се Френсис Бејкон, Кристофер Марло и Едвард де Вир, 17. гроф од Оксфорд.^[152] Постојат и теории дека делата се резултат на групна работа.^[153] Само мал дел од академиците се на мислење дека постојат причини за сомнеж. Сепак, интересот за ова прашање е сѐ уште жив во XXI век.^[154]

Првото издание на целокупните Шекспирови дела е објавено во 1623 година и тоа ги содржи сите негови драми, освен „Перикле“. Во него јасно стои дека Шекспир е автор на тие драми. Претпоставката дека некој друг е автор потекнува од мислењето дека некој кој е роден во мало провинциско место и кој потекнува од „понискиет слоеви“ не може да напише такви дела. Меѓутоа, неговото родно место имало добро училиште во кое предавале наставници кои студирале на Оксфордскиот и Кембричкиот универзитет. Во тоа училиште, главен предмет бил латинскиот јазик, а се читале и се преведувале текстовите на најголемите латински писатели.^[155]

Религија

Некои експерти веруваат дека семејството на Шекспир било католичко, во време кога тоа било противзаконско.^[156] Мајката на Шекспир, Мери Арден, со сигурност потекнувала од побожно католичко семејство. Најсилниот доказ, документ потпишан од Џон Шекспир во кој тој го искажува тоа, бил најден во 1757, но денес е изгубен, па не може да се смета за веродостоен.^[157] Во драмите на Шекспир може да се најдат докази и за и против католицизмот, така што не може точно да се утврди.^[158]

Сексуалност

Малку детали се познати за сексуалноста на Шекспир. На 18 години се оженил за 26-годишната Ен Хетавај, а шест месеци подоцна им се родило првото од три деца. Многумина читатели веруваат дека сонетите на Шекспир се автобиографски^[159] и дека во нив има докази дека тој бил вљубен во млад маж. Други гледаат на оваа врска како на пријателска.^[160] 26-те сонети кои се однесуваат на „црната жена“ се земаат како доказ дека Шекспир имал и хетеросексуални врски.^[161]

Се смета дека 126 од неговите сонети се љубовни песни упатени кон еден млад маж познат како "Fair Lord" или "Fair Youth"; често се претпоставува дека се однесува на "г-дин W.H." - на кого се посветени сонетите. Идентитетот на овој маж е нејасен; Најпопуларните кандидати се Шекспировите покровители, Хенри Вриоџесли и Вилијам Херберт, кои биле сметани за убави во нивната младост.^[162] Постојат бројни пасуси во сонетите наменети за овој маж кои се читаат како изразување на желба за него.^[163] Во песните се објаснуваат непроспиени ноќи, болка и љубомора предизвикани од младичот. Покрај тоа, постои значителен акцент на убавината на младиот маж^[164] и во некои од сонетите, како што е Сонет 52, еротските импликации се особено интензивни.^[165]

Портрет

Не постои писмен опис на Вилијам Шекспир. Не постојат ни докази дека тој некогаш побарал да му се направи портрет. Единствено гравурата на Мартин Друшаут (за која Бен Џонсон рекол дека е добра^[166]) и споменикот во Стратфорд, поставен пред 1623, може да се сметаат за добри докази за неговиот изглед.

Список на дела

Класификација на драмите

Драмите на Вилијам Шекспир на Сер Џон Гилберт, 1849.

Во Првото фолио се вклучени 36 драми на Шекспир, класифицирани под комедии, истории и трагедии.^[167] Две драми кои не биле вклучени, „Перикле“ и „Двајцата благородни земјаци“, денес се сметаат за шекспирови, бидејќи експертите се согласуваат дека Шекспир придонел многу во нивната композиција.^[37][168] Во Првото фолио не е вклучена ниедна песна од Шекспир.

Кон крајот на XIX век, Едвард Дауден класифицирал четири од подоцнежните комедии како романси. За овие драми се користи уште и терминот трагикомедии.^[169] Овие драми и „Двајцата благородни земјаци“ се обележани со астериск (*). Во 1896, Фредерик С. Боас го вовел терминот „проблематични драми“ во описот на четирите драми: „Секое зло за арно“, „Танте за кукуригу“, „Троил и Кресида“ и „Хамлет“.^[170] Тој вели: „драмите не може да се стават строго под комедија или трагедија“.^[171] Овие „проблематични“ драми, со исклучок на „Хамлет“ која се смета за трагедија,^[172] подолу во списокот се обележани со двоен крст (‡). Драмите за кои се смета дека се делумно на Шекспир се обележани со крст (†), додека останатите драми кои му се припишуваат се наречени апокрифни.

Набљудувано хронолошки, творештвото на Шекспир може да се подели во четири етапи: во првата, од 1590 до 1594 година, тој се занимавал со обработка на некои постари драмски дела, но ги направил и првите самостојни драмски чекори, особено во областа на комедијата („Комедија на грешките“, „Скротената фурија“, „Двајца благородници од Верона“ и „Залудниот труд на љубовта“), во историската драма („Хенри Шести“ во три дела и „Ричард Трети“), и во трагедијата („Тит Андроник“ и „Ромео и Јулија“); од втората етапа која го зафаќа периодот 1595-1600 година значајни се комедиите: „Сон на летната ноќ“, „Многу врева за ништо“, „Како што ви е мило“ итн., како и историските драми: „Кралот Џон“, „Ричард Втори“, „Хенри Четврти“ и „Хенри Петти“; третата етапа, од 1601 до 1608 година се истакнува со големите трагедии: „Јулиј Цезар“, „Хамлет“, „Отело“, „Кралот Лир“, „Магбет“, „Антониј и Клеопатра“ итн., како и двете мрачни комедии „Сè е добро што добро ќе се сврши“ и „Мерка за мерка“; најпосле, четвртиот период е наречен „романтичен“ и ги опфаќа делата: „Бура“, „Зимска бајка“, „Симбелин“ и „Хенри Осми“.^[173]

Комедии Главна статија: Комедиите на Шекспир Секое зло за арно (All’s Well That Ends Well) ‡ Како што милувате / Како ви е арно така (As You Like It) Комедија на забуни (The Comedy of Errors) Со сила убавина не бидува (Love’s Labour’s Lost) Танте за кукуригу (Measure for Measure) ‡ Венецијанскиот трговец (The Merchant of Venice) Веселите жени од Виндзор (The Merry Wives of Windsor) Сон на летната ноќ (A Midsummer Night’s Dream) Многу врева за ништо / Од влакно ортома (Much Ado About Nothing) Перикле, принцот тирски (Pericles, Prince of Tyre) *† Кротењето на опаката (The Taming of the Shrew) Бура / Луња (The Tempest) * Ноќ спроти водици (Twelfth Night) Двајцата велможи од Верона (The Two Gentlemen of Verona) Двајцата благородни земјаци (The Two Noble Kinsmen) *† Зимска прикаска / Зимска бајка (The Winter's Tale) *

Истории Главна статија: Историите на Шекспир Крал Џон / Кралот Јован (King John) Ричард Втори (Richard II) Хенри Четврти, дел 1 (Henry IV, Part 1) Хенри Четврти, дел 2 (Henry IV, Part 2) Хенри Петти (Henry V) Хенри Шести, дел 1 (Henry VI, Part 1) † Хенри Шести, дел 2 (Henry VI, Part 2) Хенри Шести, дел 3 (Henry VI, Part 3) Ричард Трети (Richard III) Хенри Осми (Henry VIII) †

Трагедии Главна статија: Трагедиите на Шекспир Ромео и Јулија (Romeo and Juliet) Кориолан (Coriolanus) Тит Андроник (Titus Andronicus) † Тимон од Атина (Timon of Athens) † Јулиј Цезар (Julius Caesar) Магбет / Макбет (Macbeth) † Хамлет (Hamlet) Троил и Кресида (Troilus and Cressida) ‡ Крал Лир (King Lear) Отело (Othello) Антониј и Клеопатра (Antony and Cleopatra) Симбелин (Cymbeline) *

Песни Сонетите на Шекспир Венера и Адонис (Venus and Adonis) Грабнувањето на Лукреција (The Rape of Lucrece) Фениксот и грлицата (The Phoenix and the Turtle) Тагувањето на заљубената (A Lover’s Complaint)

Изгубени драми Love's Labour's Won The History of Cardenio †

Апокрифни драми Arden of Faversham The Birth of Merlin Edward III Locrine The London Prodigal The Puritan The Second Maiden's Tragedy Sir John Oldcastle Thomas Lord Cromwell A Yorkshire Tragedy Sir Thomas More

Творештвото на Шекспир во Македонија

(Изворот на овие информации, со мали надополнувања за периодот по 1976, е резимето на докторската дисертација на Иванка Ковилоска-Попоска, насловена „Шекспир во Македонија“, 1976. Дополнувањата за сите преводи направени по 1976 се направени според информациите кои може да се најдат во „Виртуелната библиотека на Македонија“ (http://www.vbm.mk Архивирано на 5 јуни 2019 г.) )

Театар

Прва драма на Шекспир која била изведена на современ македонски јазик била „Како што милувате“ во 1948 година во Македонскиот народен театар. Илија Милчин, еден од основачите на МНТ и автор на прозниот превод на комедијата, по повод втората поставка на драмата во 1965, напишал: „Ренесансната животна радост бликаше од сцената и секоја нова претстава на комедијата беше вистински празник“.^[174]

Во Македонскиот народен театар следат и поставките на „Ноќ спроти водици“ (1951), „Отело“ (1954), „Многу врева за ништо“ (1955), „Венецијанскиот трговец“ (1970) и „Крал Лир“ (1972). Драмскиот театар во Скопје ги поставува „Магбет“ (1972) и „Хамлет“ (1976). Во другите градови од Македонија исто така се поставувале драмите на Шекспир: Народниот театар „Антон Панов“ од Струмица ја поставува комедијата „Скротена бес“ (1959); „Војдан Чернодрински“ од Прилеп ја поставува „Ноќ спроти Водици“ (1965); истата драма се изведува и во Штип во 1969. Народниот театар од Битола ги изведува „Хамлет“ (1966) и „Отело“ (1970).

Делата на Шекспир почнуваат да се изведуваат и на албански и турски во Македонија—во 1966, Театарот на народностите во Скопје ја поставува 12ci Gece („Ноќ спроти Водици“ или „Дванаесетта ноќ“), а во 1973 и „Отело“. На албански, пак, е поставена „Сон во една средлетна ноќ“ (Endra e një natë vere), исто во 1973 година.

Преводи

Првата драма објавена на македонски била „Како што милувате“, една година по поставувањето на истата во МНТ, односно 1949 година. Преводот е дело на Васил Иљоски, кој ги препеал стиховите, и Илија Милчин, кој ја превел прозата. Следуваат преводи од Блаже Конески („Отело“, 1953), Ацо Шопов („Хамлет“, 1960) и Георги Сталев („Венецијанскиот трговец“, 1971). Овие први преводи се индиректни—односно, преведувачите се служеле со преводи на руски, бугарски или српско-хрватски јазик. По овие следуваат и преводи на 60 сонети (1968), како и на трагедијата „Ромео и Јулија“ (1971). Овие два преводи се плод на соработка—од англиски во буквален превод се пренесени од Таска Дубровска, а за препевот се должни Ацо Шопов и Георги Сталев, по наведениот редослед.

Од 1971 година, Шекспир почнува да се пренесува на македонски во директен превод од англиски. Првите вакви преводи ги прави Богомил Ѓузел: „Магбет“ и „Крал Лир“. Ѓузел ќе ги преведе и „Хамлет“ (1980); „Јулиј Цезар“ (1982); „Сон на летната ноќ“ (1984); „Ноќ спроти Водици“ (1985); „Троил и Кресида“ и „Бура“ (1992); „Тит Андроник“ (2002), „Зимска сказна“ и „Антониј и Клеопатра“ (2006), „Како што милувате“ (2007), „Симбелин“ (2008) и „Хенри Шести, дел 2“ (2011), во соработка со Иванка Ковилоска-Попоска, која, пак, во 1985 и 1988 ги преведува двата дела од „Хенри Четврти“, „Хенри Петти“ (2004), „Ричард Втори“ (2005) и „Многу врева за ништо“ (2006).

Драги Михајловски, од своја страна, почнувајќи од 1980-те, досега има преведено 33 од 37-те драми на Шекспир, 23 од кои се објавени, а останатите чекаат објавување.^[175] Неговата „11 драми“, објавена во 2003 година, ги опфаќа драмите „Веселите жени од Виндзор“, „Комедија на забуни“, „Кротењето на опаката“, „Со сила убавина не бидува“, „Од влакно ортома“, „Секое зло за арно“, „Танте за кукуригу“, „Ромео и Јулија“, „Ричард Трети“, „Кориолан“ и „Тимон од Атина“. Драмите бесплатно може да се симнат на македонскиот Криејтив комонс (http://cc.org.mk/index.php?option=com_docman&task=doc_download&gid=87&&Itemid=32^{[мртва врска]}). Во 2004 следи објавувањето на сите 154 сонети на Шекспир; потоа четирите големи трагедии „Кралот Лир“, „Хамлет“, „Отело“ и „Магбет“ во 2008; „Луњата“, „Сон во ноќта спроти Иванден“, „Зимска прикаска“ и „Како ви е арно така“ во 2011; и „Спроти Водици“, „Венецијанскиот трговец“, „Антониј и Клеопатра“ и „Јулиј Цезар“ во 2012.

Шекспир и неговите дела како мотив во уметноста и во популарната култура

• „Сеќавањето на Шекспир“ (La memoria de Shakespeare) — расказ од истоимената збирка на аргентинскиот писател Хорхе Луис Борхес.^[176]
• „Хамлет“ — песна на рускиот поет Борис Пастернак од 1957 година.^[177]
• „Шекспир“ — збирка раскази на полскиот писател Адолф Рудницки од 1948 година.^[178]
• „Шекспир“ — песна на рускиот писател Борис Пастернак од 1919 година.^[179]
• „Фортинбрасовата елегија“ — песна на полскиот поет Збигњев Херберт.^[180]
• „Остаток“ — пена на полската поетеса Вислава Шимборска.^[181]
• „Хамлет (пау, пау, пау)“ (англиски: Hamlet (Pow, Pow, Pow)) — песна на австралиската рок-група Брдеј парти (The Birthday Party) од 1982 година.^[182]
• „Сестрата на Шекспир“ (англиски: Shakespeare's Sister) — песна на англиската рок-група Смитс (The Smiths).^[183]
• „Магбет“ (англиски: Macbeth) — песна на американската рок-група Чиконе јут (Ciccone Youth) од 1989 година.^[184]
• „Кун Ка Кун“ (урду: Khoon Ka Khoon) — индиски филм од 1935 година.^[185]
• „Хамлет“ — британски филм од 1948 година, во режија на Сер Лоренс Оливие.^[186]
• „Книгите на Просперо“ (англиски: Prospero's Books) — холандско-француско-италијанско-јапонско-британски филм од 1991 година, режиран од Питер Гринавеј.^[187]

Поврзано

Англиска книжевност

Англиска поезија

Наводи

1. Greenblatt 2005, 11; Bevington 2002, 1–3; Wells 1997, 399.
2. Dobson 1992, 185–186
3. Craig 2003, 3.
4. Bertolini 1993, 119.
5. Schoenbaum 1987, 14–22.
6. Schoenbaum 1987, 24–6.
7. Живојин Симиќ, „Виљем Шекспир“, во: Виљем Шекспир, Ромео и Јулија. Београд: Рад, 1978, стр. 6-7.
8. Schoenbaum 1987, 24, 296; Honan 1998, 15–16.
9. Schoenbaum 1987, 23–24.
10. Borivoje Nedić, „Beleška o piscu“, во: Viljem Šekspir, Hamlet. Beograd: Rad, 1959, стр. 156.
11. Schoenbaum 1987, 62–63; Ackroyd 2006, 53; Wells и др. 2005, xv–xvi
12. Baldwin 1944, 464.
13. Baldwin 1944, 179-80, 183; Cressy 1975, 28, 29.
14. Baldwin 1944, 117.
15. Живојин Симиќ, „Виљем Шекспир“, во: Виљем Шекспир, Ромео и Јулија. Београд: Рад, 1978, стр. 7.
16. Wood 2003, 84; Schoenbaum 1987, 78–79.
17. Schoenbaum 1987, 93.
18. Schoenbaum 1987, 94.
19. Schoenbaum 1987, 224.
20. Јован Дучић, Благо Цара Радована (друго издање). Београд: Laguna, 2018, стр. 205-206.
21. Живојин Симиќ, „Виљем Шекспир“, во: Виљем Шекспир, Ромео и Јулија. Београд: Рад, 1978, стр. 5.
22. Schoenbaum 1987, 95
23. Живојин Симиќ, „Виљем Шекспир“, во: Виљем Шекспир, Ромео и Јулија. Београд: Рад, 1978, стр. 7.
24. Schoenbaum 1987, 144–45.
25. Schoenbaum 1987, 110–11.
26. Honigmann 1999, 95–117; Wood 2003, 97–109.
27. Wells и др. 2005, 666
28. Chambers 1930, Vol. 1: 287, 292
29. Greenblatt 2005, 213.
30. Greenblatt 2005, 213; Schoenbaum 1987, 153.
31. Ackroyd 2006, 176.
32. Borivoje Nedić, „Beleška o piscu“, во: Viljem Šekspir, Hamlet. Beograd: Rad, 1959, стр. 156-157.
33. Wells 2006, 28; Schoenbaum 1987, 144–46; Chambers 1930, Vol. 1: 59
34. Schoenbaum 1987, 184.
35. Chambers 1923, 208–209.
36. Живојин Симиќ, „Виљем Шекспир“, во: Виљем Шекспир, Ромео и Јулија. Београд: Рад, 1978, стр. 8.
37. Borivoje Nedić, „Beleška o piscu“, во: Viljem Šekspir, Hamlet. Beograd: Rad, 1959, стр. 157.
38. Chambers 1930, Vol. 2: 67–71.
39. Живојин Симиќ, „Виљем Шекспир“, во: Виљем Шекспир, Ромео и Јулија. Београд: Рад, 1978, стр. 8.
40. Bentley 1961, 36.
41. Schoenbaum 1987, 188; Kastan 1999, 37; Knutson 2001, 17
42. Adams 1923, 275
43. Schoenbaum 1987, 200.
44. Schoenbaum 1987, 200–201.
45. Rowe 1709.
46. Ackroyd 2006, 357; Wells и др. 2005, xxii
47. Schoenbaum 1987, 202–3.
48. Живојин Симиќ, „Виљем Шекспир“, во: Виљем Шекспир, Ромео и Јулија. Београд: Рад, 1978, стр. 9.
49. Ackroyd 2006, 476.
50. Honan 1998, 382–83.
51. Honan 1998, 326; Ackroyd 2006, 462–464.
52. Borivoje Nedić, „Beleška o piscu“, во: Viljem Šekspir, Hamlet. Beograd: Rad, 1959, стр. 158.
53. Honan 1998, 387.
54. Живојин Симиќ, „Виљем Шекспир“, во: Виљем Шекспир, Ромео и Јулија. Београд: Рад, 1978, стр. 9-10.
55. Schoenbaum 1987, 279.
56. Honan 1998, 375–78.
57. Schoenbaum 1987, 276.
58. Schoenbaum 1987, 25, 296.
59. Schoenbaum 1987, 287.
60. Schoenbaum 1987, 292, 294.
61. Schoenbaum 1987, 304.
62. Honan 1998, 395–96.
63. Chambers 1930, Vol. 2: 8, 11, 104; Schoenbaum 1987, 296.
64. Chambers 1930, Vol. 2: 7, 9, 13; Schoenbaum 1987, 289, 318–19.
65. Schoenbaum 1987, 301–3.
66. Schoenbaum 1987, 306–07; Wells и др. 2005, xviii
67. Schoenbaum 1987, 308–10.
68. Thomson, Peter, "Conventions of Playwriting". in Wells & Orlin 2003, 49.
69. Schoenbaum 1987, 159–61; Frye 2005, 9.
70. Dutton & Howard 2003, 147.
71. Ribner 2005, 154–155.
72. Frye 2005, 105; Ribner 2005, 67; Cheney 2004, 100.
73. Honan 1998, 136; Schoenbaum 1987, 166.
74. Friedman 2006, 159.
75. Wood 2003, 205–206; Honan 1998, 258.
76. Ackroyd 2006, 353, 358; Shapiro 2005, 151–153.
77. Shapiro 2005, 151.
78. Bradley 1991, 85; Muir 2005, 12–16.
79. Bradley 1991, 94.
80. Bradley 1991, 226; Ackroyd 2006, 423; Kermode 2004, 141–2.
81. Ackroyd 2006, 444; McDonald 2006, 69–70; Eliot 1934, 59.
82. Dowden 1881, 60; Frye 2005, 123; McDonald 2006, 15.
83. Wells и др. 2005, 1247, 1279
84. Wells и др. 2005, xx
85. Wells и др. 2005, xxi
86. Foakes 1990, 6; Shapiro 2005, 125–31.
87. Foakes 1990, 6; Nagler 1958, 7; Shapiro 2005, 131–2.
88. Wells и др. 2005, xxii
89. Foakes 1990, 33.
90. Ackroyd 2006, 454; Holland 2000, xli.
91. Ringler 1997, 127.
92. Schoenbaum 1987, 210; Chambers 1930, Vol. 1: 341.
93. Shapiro 2005, 247–9.
94. Wells и др. 2005, 1247
95. Wells и др. 2005, xxxvii
96. Pollard 1909, xi.
97. Wells и др. 2005, xxxiv; Pollard 1909, xi; Maguire 1996, 28.
98. Wells и др. 2005, 909, 1153
99. Живојин Симиќ, „Виљем Шекспир“, во: Виљем Шекспир, Ромео и Јулија. Београд: Рад, 1978, стр. 8.
100. Wood 2003, 178; Schoenbaum 1987, 180.
101. Honan 1998, 180.
102. Honan 1998, 180; Schoenbaum 1987, 180.
103. Clemen 2005a, 150.
104. Frye 2005, 105, 177; Clemen 2005b, 29.
105. Brooke 2004, 69 harvnb error: no target: CITEREFBrooke2004 (help); Bradbrook 2004, 195 harvnb error: no target: CITEREFBradbrook2004 (help).
106. Clemen 2005b, 63.
107. Frye 2005, 185.
108. Wright 2004, 868.
109. Михајловски 2008, 604.
110. Bradley 1991, 91.
111. Михајловски 2008, 184.
112. Михајловски 2008, 183.
113. McDonald 2006, 36, 39, 75.
114. Gibbons 1993, 4.
115. Gibbons 1993, 1–4.
116. McDonald 2006, 13; Meagher 2003, 358.
117. Dominik 1988, 9; Grady 2001b, 267.
118. Grady 2001b, 265; Greer 1986, 9.
119. Grady 2001b, 266.
120. Grady 2001b, 269.
121. Dryden 1889, 71.
122. Grady 2001b, 270–27; Levin 1986, 217.
123. Јован Дучић, Благо Цара Радована (друго издање). Београд: Laguna, 2018, стр. 295-296.
124. J. P. Ekerman, Razgovori sa Geteom: Poslednjih godina njegova života. Beograd: Rad, 1960, стр. 14.
125. J. P. Ekerman, Razgovori sa Geteom: Poslednjih godina njegova života. Beograd: Rad, 1960, стр. 33.
126. J. P. Ekerman, Razgovori sa Geteom: Poslednjih godina njegova života. Beograd: Rad, 1960, стр. 62.
127. J. P. Ekerman, Razgovori sa Geteom: Poslednjih godina njegova života. Beograd: Rad, 1960, стр. 51-52.
128. Levin 1986, 223.
129. Sawyer 2003, 113.
130. Carlyle 1907, 161.
131. Schoch 2002, 58–59.
132. Grady 2001b, 276.
133. Grady 2001a, 22–6.
134. Grady 2001a, 24.
135. Grady 2001a, 29.
136. Drakakis 1985, 16–17, 23–25
137. Јован Дучић, Благо Цара Радована (друго издање). Београд: Laguna, 2018, стр. 298-299.
138. Vladimir Nabokov, Bleda vatra. Narodna knjiga i Alfa, Beograd, 2002, стр. 129.
139. Chambers 1944, 35.
140. Levenson 2000, 49–50.
141. Clemen 1987, 179.
142. Steiner 1996, 145.
143. Bryant 1998, 82.
144. Paraisz 2006, 130.
145. Bloom, Harold. The Western Canon. New York, Riverhead Books, p. 346.
146. Фридрих Ниче, Ecce Homo (Ево човека) – Како постајеш, шта си. Сарајево: Издање И. Ђ. Ђурђевића, 1918, стр. 52.
147. Фридрих Ниче, Ecce Homo (Ево човека) – Како постајеш, шта си. Сарајево: Издање И. Ђ. Ђурђевића, 1918, стр. 54.
148. Cercignani 1981.
149. Crystal 2001, 55–65, 74.
150. Johnson 2002, 12; Crystal 2001, 63.
151. Shapiro 2010, 77-8.
152. Gibson 2005, 48, 72, 124.
153. McMichael & Glenn 1962, стр. 56.
154. Kathman 2003, 620, 625–626 harvnb error: no target: CITEREFKathman2003 (help); Love 2002, 194–209; Schoenbaum 1991, 430–40.
155. Живојин Симиќ, „Виљем Шекспир“, во: Виљем Шекспир, Ромео и Јулија. Београд: Рад, 1978, стр. 6.
156. Pritchard 1979, 3.
157. Wood 2003, 75–8; Ackroyd 2006, 22–3.
158. Wilson 2004, 34; Shapiro 2005, 167.
159. Lee 1900, 55
160. Casey harvnb error: no target: CITEREFCasey (help); Pequigney 1985; Evans 1996, 132.
161. Fort 1927, 406–414.
162. Recent summaries of the debate over Mr W.H.'s identity include Colin Burrows, ed. The Complete Sonnets and Poems (Oxford UP, 2002), pp. 98–103; Katherine Duncan Jones, ed. Shakespeare's Sonnets (Arden Shakespeare, 1997), pp. 52–69. For Wilde's story, see The Portrait of Mr. W. H. (1889)
163. Enter Willie Hughes as Juliet Or, Shakespeare's Sonnets Revisited by Rictor Norton, accessed 23 January 2007.
164. Kerrigan, John Shakespeare's Poems in The Cambridge Companion To Shakespeare, Ed. de Grazia, Margareta and Wells, Stanley, Cambridge University Press 2001. p75
165. Partridge, Eric Shakespeare’s Bawdy, Routledge p217
166. Cooper 2006, 48, 57.
167. Boyce 1996, 91, 193, 513..
168. Kathman 2003, 629 harvnb error: no target: CITEREFKathman2003 (help); Boyce 1996, 91.
169. Edwards 1958, 1–10; Snyder & Curren-Aquino 2007.
170. Schanzer 1963, 1–10.
171. Boas 1896, 345.
172. Schanzer 1963, 1; Bloom 1999, 325–380 Berry 2005, 37.
173. Borivoje Nedić, „Beleška o piscu“, во: Viljem Šekspir, Hamlet. Beograd: Rad, 1959, стр. 157-158.
174. Програмски информатор на МНТ за втората поставка на „Како што милувате“
175. http://www.novamakedonija.com.mk/NewsDetal.asp?vest=511121458478&id=16&setIzdanie=22578^{[мртва врска]}
176. Хорхе Луис Борхес, Сеќавањето на Шекспир. Скопје: Бегемот, 2016, стр. 49-66.
177. Антологија руске лирике – X-XXI век. Књига II: Прва четвртина – средина XX века (авангарда и социјалистички реализам). Београд: Paidea, 2007, стр. 90.
178. Djorđe Živanović, „Adolf Rudnjicki“, во: Adolf Rudnjicki, Zlatni prozori. Beograd: Rad, 1961, стр. 124.
179. Борис Леонидович Пастернак, Изабране песме. Нови Сад: Orpheus, 2011, стр. 32-34.
180. Zbignjev Herbert, Izabrane pesme. Beograd: Treći trg – Čigoja štampa, стр. 57-58.
181. Vislava Šimborska, Izabrane pesme. Beograd: Treći trg, 2014, стр. 48.
182. DISCOGS, The Birthday Party ‎– Junkyard (пристапено на 5.8.2020)
183. YouTube, The Smiths - Shakespeare's Sister (пристапено на 1.9.2021)
184. Ciccone Youth ‎– The Whitey Album (пристапено на 1.9.2021)
185. „Khoon Ka Khoon“. IMDb.
186. Патрик Робертсон. The Guinness Book of Almost Everything You Didn't Need to Know About the Movies. Велика Британија: Guinness Superlatives Ltd., Enfield, Middlesex, 1986. ISBN 0-85112-481-X, стр. 40.
187. Filmovi Petera Greenawaya: Prosperove knjige, britansko-nizozemsko-francusko-talijansko-japanski film (пристапено на 25.5.2023)

Библиографија

• Ackroyd, Peter (2006), Shakespeare: The Biography, London: Vintage, ISBN 978-0-7493-8655-9.
• Adams, Joseph Quincy (1923), A Life of William Shakespeare, Boston: Houghton Mifflin, OCLC 1935264.
• Baer, Daniel (2007), The Unquenchable Fire, Xulon Press, ISBN 978-1-60477-327-9.
• Baldwin, T. W. (1944), William Shakspere's Small Latine & Lesse Greek, 1, Urbana, Ill: University of Illinois Press, OCLC 359037, Архивирано од изворникот на 2013-07-27, Посетено на 2012-07-24.
• Barber, C. L. (1964), Shakespearian Comedy in the Comedy of Errors, England: College English 25.7.
• Bate, Jonathan (2008), The Soul of the Age, London: Penguin, ISBN 978-0-670-91482-1.
• BBC News (28 May 2008). „Bard's 'cursed' tomb is revamped“. British Broadcasting Corporation. Посетено на 23 April 2010.
• Bentley, G. E. (1961), Shakespeare: A Biographical Handbook, New Haven: Yale University Press, ISBN 0-313-25042-1, OCLC 356416.
• Berry, Ralph (2005), Changing Styles in Shakespeare, London: Routledge, ISBN 0-415-35316-5.
• Bertolini, John Anthony (1993), Shaw and Other Playwrights, Pennsylvania: Pennsylvania State University Press, ISBN 0-271-00908-X.
• Bevington, David (2002), Shakespeare, Oxford: Blackwell, ISBN 0-631-22719-9.
• Bloom, Harold (1999), Shakespeare: The Invention of the Human, New York: Riverhead Books, ISBN 1-57322-751-X.
• Boas, F. S. (1896), Shakspere and His Predecessors, New York: Charles Scribner's Sons.
• Bowers, Fredson (1955), On Editing Shakespeare and the Elizabethan Dramatists, Philadelphia: University of Pennsylvania Press, OCLC 2993883.
• Boyce, Charles (1996), Dictionary of Shakespeare, Ware, Herts, UK: Wordsworth, ISBN 1-85326-372-9.
• Bradbrook, M. C. (2004). Edwards, Philip; Ewbank, Inga-Stina; Hunter, G. K. (уред.). Shakespeare's Styles: Essays in Honour of Kenneth Muir. Shakespeare's Recollection of Marlowe. Cambridge University Press. стр. 191–204. ISBN 0-521-61694-8.
• Bradford, Gamaliel Jr. (February 1910), „The History of Cardenio by Mr. Fletcher and Shakespeare“, Modern Language Notes, 25 (2), doi:10.2307/2916311, JSTOR 2916311.
• Bradley, A. C. (1991), Shakespearean Tragedy: Lectures on Hamlet, Othello, King Lear and Macbeth, London: Penguin, ISBN 0-14-053019-3.
• Brooke, Nicholas (1998), Shakespeare, William; Brooke, Nicholas (ed.) (уред.), The Tragedy of Macbeth, Introduction, Oxford: Oxford University Press, ISBN 0-19-283417-7.
• Brooke, Nicholas (2004). Edwards, Philip; Ewbank, Inga-Stina; Hunter, G. K. (уред.). Shakespeare's Styles: Essays in Honour of Kenneth Muir. Language and Speaker in Macbeth. Cambridge University Press. стр. 67–78. ISBN 0-521-61694-8.
• Bryant, John (1998), Levine, Robert Steven (уред.), The Cambridge Companion to Herman Melville, Moby Dick as Revolution, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 0-521-55571-X.
• Bryson, Bill (2007), Shakespeare: The World as a Stage, Harper Collins, ISBN 978-0-06-074022-1.
• Burns, Edward (2000), Shakespeare, William; Burns, Edward (ed.) (уред.), King Henry VI, Part 1, Introduction, London: Arden Shakespeare, Thomson, ISBN 1-903436-43-5.
• Carlyle, Thomas (1907), Adams, John Chester (уред.), On Heroes, Hero-worship, and the Heroic in History, Boston: Houghton, Mifflin and Company, ISBN 1-4069-4419-X, OCLC 643782.
• Casey, Charles (Fall 1998), „Was Shakespeare gay? Sonnet 20 and the politics of pedagogy“, College Literature, 25 (3), Архивирано од изворникот 2007-05-16, Посетено на 2 May 2007.
• Cercignani, Fausto (1981), Shakespeare's Works and Elizabethan Pronunciation, Oxford: University Press (Clarendon Press).
• Chambers, E. K. (1923), The Elizabethan Stage, 2, Oxford: Clarendon Press, ISBN 0-19-811511-3, OCLC 336379.
• Chambers, E. K. (1944), Shakespearean Gleanings, Oxford: Oxford University Press, ISBN 0-8492-0506-9, OCLC 2364570.
• Chambers, E. K. (1930), William Shakespeare: A Study of Facts and Problems, 2 vols., Oxford: Clarendon Press, ISBN 0-19-811774-4, OCLC 353406.
• Cheney, Patrick Gerard (2004), The Cambridge Companion to Christopher Marlowe, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 0-521-52734-1.
• Clemen, Wolfgang (2005a), Shakespeare's Dramatic Art: Collected Essays, New York: Routledge, ISBN 0-415-35278-9.
• Clemen, Wolfgang (2005b), Shakespeare's Imagery, London: Routledge, ISBN 0-415-35280-0.
• Clemen, Wolfgang (1987), Shakespeare's Soliloquies, London: Routledge, ISBN 0-415-35277-0.
• Cooper, Tarnya (2006), Searching for Shakespeare, National Portrait Gallery and Yale Center for British Art: Yale University Press, ISBN 978-0-300-11611-3.
• Craig, Leon Harold (2003), Of Philosophers and Kings: Political Philosophy in Shakespeare's "Macbeth" and "King Lear", Toronto: University of Toronto Press, ISBN 0-8020-8605-5.
• Cressy, David (1975), Education in Tudor and Stuart England, New York: St Martin's Press, ISBN 0-7131-5817-4, OCLC 2148260.
• Crystal, David (2001), The Cambridge Encyclopedia of the English Language, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 0-521-40179-8.
• Dillon, Janette (2007), The Cambridge Introduction to Shakespeare's Tragedies, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-85817-5.
• Dobson, Michael (1992), The making of the national poet, Oxford, England: Oxford University Press, ISBN 978-0-19-818323-5.
• Dominik, Mark (1988), Shakespeare–Middleton Collaborations, Beaverton, OR: Alioth Press, ISBN 0-945088-01-9.
• Dowden, Edward (1881), Shakspere, New York: Appleton & Co., OCLC 8164385.
• Drakakis, John (1985), Drakakis, John (уред.), Alternative Shakespeares, New York: Meuthen, ISBN 0-416-36860-3.
• Dryden, John (1889), Arnold, Thomas (уред.), An Essay of Dramatic Poesy, Oxford: Clarendon Press, ISBN 81-7156-323-6, OCLC 7847292.
• Dutton, Richard; Howard, Jean (2003), A Companion to Shakespeare's Works: The Histories, Oxford: Blackwell, ISBN 0-631-22633-8.
• Edwards, Phillip (1958), Nicoll, Allardyce (уред.), Shakespeare Survey, Shakespeare's Romances: 1900–1957, 11, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 0-521-21500-5, OCLC 15880120.
• Edwards, Philip; Ewbank, Inga-Stina; Hunter, G. K., уред. (2004), Shakespeare's Styles: Essays in Honour of Kenneth Muir, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 0-521-61694-8.
• Eliot, T. S. (1934), Elizabethan Essays, London: Faber & Faber, ISBN 0-15-629051-0, OCLC 9738219.
• Evans, G. Blakemore (1996), Shakespeare, William; Evans, G. Blakemore (ed.) (уред.), The Sonnets, Commentary, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 0-521-22225-7.
• Farley-Hills, David (1990), Shakespeare and the Rival Playwrights, 1600–06, London: Routledge, ISBN 0-415-04050-7.
• Foakes, R. A. (1990), Braunmuller, A.; Hattaway, Michael (уред.), The Cambridge Companion to English Renaissance Drama, Playhouses and Players, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 0-521-38662-4.
• Fort, J. A. (October 1927), „The Story Contained in the Second Series of Shakespeare's Sonnets“, The Review of English Studies, 3 (12).
• Freehafer, John (May 1969), „'Cardenio', by Shakespeare and Fletcher“, PMLA, 84 (3).
• Friedman, Michael D. (2006), Nelsen, Paul; Schlueter, June (уред.), Acts of Criticism: Performance Matters in Shakespeare and his Contemporaries: Essays in Honor of James P. Lusardi, 'I'm not a feminist director but...': Recent Feminist Productions of The Taming of the Shrew, New Jersey: Fairleigh Dickinson University Press, ISBN 0-8386-4059-1.
• Frye, Roland Mushat (2005), The Art of the Dramatist, London; New York: Routledge, ISBN 0-415-35289-4.
• Gager, Valerie L. (1996), Shakespeare and Dickens: The Dynamics of Influence, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 0-521-45526-X.
• Gibbons, Brian (1980), Romeo and Juliet. The Arden Shakespeare Second Series, London: Thomson Learning, ISBN 978-1-903436-41-7.
• Gibbons, Brian (1993), Shakespeare and Multiplicity, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 0-521-44406-3.
• Gibson, H. N. (2005), The Shakespeare Claimants: A Critical Survey of the Four Principal Theories Concerning the Authorship of the Shakespearean Plays, London: Routledge, ISBN 0-415-35290-8.
• Grady, Hugh (2001a), Bristol, Michael; McLuskie, Kathleen (уред.), Shakespeare and Modern Theatre: The Performance of Modernity, Modernity, Modernism and Postmodernism in the Twentieth Century's Shakespeare, New York: Routledge, ISBN 0-415-21984-1.
• Grady, Hugh (2001b), deGrazia, Margreta; Wells, Stanley (уред.), The Cambridge Companion to Shakespeare, Shakespeare Criticism 1600–1900, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 0-521-65094-1.
• Gray, Arthur (1926), A Chapter in the Early Life of Shakespeare, Cambridge: Cambridge University Press. Reissued by Cambridge University Press, 2009, ISBN 978-1-108-00557-9.
• Greenblatt, Stephen (2005), Will in the World: How Shakespeare Became Shakespeare, London: Pimlico, ISBN 0-7126-0098-1.
• Greer, Germaine (1986), William Shakespeare, Oxford: Oxford University Press, ISBN 0-19-287538-8.
• Halio, Jay (1998), Romeo and Juliet: A Guide to the Play, Westport: Greenwood Press, ISBN 0-313-30089-5
• Hansen, William (1983), Saxo Grammaticus & the Life of Hamlet, Lincoln: University of Nebraska Press, ISBN 0-8032-2318-8.
• Hattaway, Michael (1990), Shakespeare, William; Hattaway, Michael (ed.) (уред.), The First Part of King Henry VI, Introduction, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 0-521-29634-X.
• Hoeniger, F. D. (1963), Shakespeare, William; Hoeniger, F. D. (ed.) (уред.), Pericles, Introduction, London: Arden Shakespeare, ISBN 0-17-443588-6l.
• Holland, Peter (2000), Shakespeare, William; Holland, Peter (ed.) (уред.), Cymbeline, Introduction, London: Penguin, ISBN 0-14-071472-3.
• Honan, Park (1998), Shakespeare: A Life, Oxford: Oxford University Press, ISBN 0-19-811792-2.
• Honigmann, E. A. J. (1999), Shakespeare: The Lost Years (Revised. изд.), Manchester: Manchester University Press, ISBN 0-7190-5425-7.
• Hunter, Robert E. (1864), Shakespeare and Stratford-upon-Avon: A 'Chronicle of the Time', Whittaker. Reissued by Cambridge University Press, 2009, ISBN 978-1-108-00162-5.
• Jackson, MacDonald P. (2004), Zimmerman, Susan (уред.), Shakespeare Studies, A Lover's Complaint Revisited, Cranbury, NJ: Associated University Press, ISBN 0-8386-4120-2.
• Jackson, MacDonald P. (2003), Defining Shakespeare: Pericles as Test Case, Oxford: Oxford University Press, ISBN 0-19-926050-8.
• Johnson, Samuel (2002), Lynch, Jack (уред.), Samuel Johnson's Dictionary: Selections from the 1755 Work that Defined the English Language, Delray Beach, FL: Levenger Press, ISBN 1-84354-296-X.
• Jonson, Ben (1996), Shakespeare, William; Hinman, Charlton (ed.); Blayney (уред.), The First Folio of Shakespeare, To the memory of my beloued, The AVTHOR MR. WILLIAM SHAKESPEARE: AND what he hath left vs (2. изд.), New York: W. W. Norton & Company, ISBN 0-393-03985-4.
• Kastan, David Scott (1999), Shakespeare After Theory, London: Routledge, ISBN 0-415-90112-X.
• Kathman, David (2003). Wells, Stanley; Orlin, Lena Cowen (уред.). Shakespeare: an Oxford Guide. The Question of Authorship. Oxford Guides. Oxford University Press. стр. 620–32. ISBN 978-0-19-924522-2.
• Keeble, N.H. (1980), Romeo and Juliet: Study Notes, Longman: York Notes, ISBN 0-582-78101-9.
• Kermode, Frank (2004), The Age of Shakespeare, London: Weidenfeld & Nicholson, ISBN 0-297-84881-X.
• Kolin, Philip C. (1985), Shakespeare and Southern Writers: A Study in Influence, Jackson: University Press of Mississippi, ISBN 0-87805-255-0.
• Knutson, Roslyn (2001), Playing Companies and Commerce in Shakespeare's Time, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 0-521-77242-7.
• Lambourne, Lionel (1999), Victorian Painting, London: Phaidon, ISBN 0-7148-3776-8.
• Lee, Sidney (1900), Shakespeare's Life and Work, London: Smith Elder & Co..
• Levenson, Jill L. (2000), Shakespeare, William; Levenson, Jill L. (ed.) (уред.), Romeo and Juliet, Introduction, Oxford: Oxford University Press, ISBN 0-19-281496-6.
• Levin, Harry (1986), Wells, Stanley (уред.), The Cambridge Companion to Shakespeare Studies, Critical Approaches to Shakespeare from 1660 to 1904, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 0-521-31841-6.
• Love, Harold (2002), Attributing Authorship: An Introduction, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 0-521-78948-6.
• Maguire, Laurie E. (1996), Shakespearean Suspect Texts: The "Bad" Quartos and Their Contexts, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 0-521-47364-0.
• McAfee, Cleland Boyd (1912), The Greatest English Classic: A Study of the King James Version of the Bible and Its Influence on Life and Literature, New York.
• McDonald, Russ (2006), Shakespeare's Late Style, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 0-521-82068-5.
• McIntyre, Ian (1999), Garrick, Harmondsworth, England: Allen Lane, ISBN 0-7139-9328-6.
• McMichael, George; Glenn, Edgar M. (1962), Shakespeare and his Rivals: A Casebook on the Authorship Controversy, New York: Odyssey Press, OCLC 2113359.
• McMullan, Gordon (2000), Shakespeare, William; McMullan, Gordon (ed.) (уред.), King Henry VIII, Introduction, London: Arden Shakespeare, Thomson, ISBN 1-903436-25-7.
• Meagher, John C. (2003), Pursuing Shakespeare's Dramaturgy: Some Contexts, Resources, and Strategies in his Playmaking, New Jersey: Fairleigh Dickinson University Press, ISBN 0-8386-3993-3.
• Milward, Peter (1973), Shakespeare's Religious Background, Chicago: Loyola University Press, ISBN 0-8294-0508-9.
• Morris, Brian Robert (1968), Christopher Marlowe, New York: Hill and Wang, ISBN 0-8090-6780-3.
• Muir, Kenneth (2005), Shakespeare's Tragic Sequence, London: Routledge, ISBN 0-415-35325-4.
• Nagler, A. M. (1958), Shakespeare's Stage, New Haven, CT: Yale University Press, ISBN 0-300-02689-7.
• Nolen, Stephanie (2002), Shakespeare's Face, Canada: Vintage Canada, ISBN 978-0-676-97484-3.
• Nuttall, Anthony (2007), Shakespeare the Thinker, Yale University Press, ISBN 978-0-300-11928-2.
• Paraisz, Júlia (2006), Holland, Peter (уред.), Shakespeare Survey, The Nature of a Romantic Edition, 59, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 0-521-86838-6.
• Pequigney, Joseph (1985), Such Is My Love: A Study of Shakespeare's Sonnets, Chicago: University of Chicago Press, ISBN 0-226-65563-6.
• Pollard, Alfred W. (1909), Shakespeare Quartos and Folios: A Study in the Bibliography of Shakespeare's Plays, 1594–1685, London: Methuen, OCLC 46308204.
• Porter, Roy; Teich, Mikuláš (1988), Romanticism in National Context, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 0-521-33913-8.
• Potter, Lois (1997), Shakespeare, William; Potter, Lois (ed.) (уред.), The Two Noble Kinsmen, Introduction, London: Arden Shakespeare, Thomson, ISBN 1-904271-18-9.
• Pritchard, Arnold (1979), Catholic Loyalism in Elizabethan England, Chapel Hill: University of North Carolina Press, ISBN 0-8078-1345-1.
• Ramos, Péricles Eugênio da Silva (1976), Hamlet (translate to portuguese), São Paulo: Editora Abril.
• Ribner, Irving (2005), The English History Play in the Age of Shakespeare, London: Routledge, ISBN 0-415-35314-9.
• Ringler, William, Jr. (1997), Ogden, James; Scouten (уред.), In Lear from Study to Stage: Essays in Criticism, Shakespeare and His Actors: Some Remarks on King Lear, New Jersey: Fairleigh Dickinson University Press, ISBN 0-8386-3690-X.
• Rowe, John (2006), Shakespeare, William; Rowe, John (ed.) (уред.), The Poems: Venus and Adonis, The Rape of Lucrece, The Phoenix and the Turtle, The Passionate Pilgrim, A Lover's Complaint, by William Shakespeare, Introduction (2 revised. изд.), Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 0-521-85551-9.
• Rowe, Nicholas (1709), Gray, Terry A. (уред.), Some Acount of the Life &c. of Mr. William Shakespear, Online at Mr. William Shakespeare and the Internet (објав. 1997), Посетено на 30 July 2007.
• Royle, Nicholas (2000), Morra, Joanne; Robson, Mark; Smith, Marquard (уред.), The Limits of Death: Between Philosophy and Psychoanalysis, To Be Announced, Manchester: Manchester University Press, ISBN 0-7190-5751-5.
• Sawyer, Robert (2003), Victorian Appropriations of Shakespeare, New Jersey: Fairleigh Dickinson University Press, ISBN 0-8386-3970-4.
• Schanzer, Ernest (1963), The Problem Plays of Shakespeare, London: Routledge and Kegan Paul, ISBN 0-415-35305-X, OCLC 2378165.
• Schoch, Richard (2002), Wells, Stanley; Stanton, Sarah (уред.), The Cambridge Companion to Shakespeare on Stage, Pictorial Shakespeare, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 0-521-79711-X.
• Schoenbaum, S. (1981). William Shakespeare: Records and Images. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-520234-2.
• Schoenbaum, Samuel (1991), Shakespeare's Lives, Oxford: Oxford University Press, ISBN 0-19-818618-5.
• Schoenbaum, Samuel (1987), William Shakespeare: A Compact Documentary Life (Revised. изд.), Oxford: Oxford University Press, ISBN 0-19-505161-0.
• Schopenhauer, Arthur (1958), The World as Will and Representation (Volume I. E.F.J.. изд.), Payne: Falcon Wing's Press.
• Shakespeare, William (1914), Craig, W. J. (уред.), [http://www.bartleby.com/70/ The Oxford Shakespeare: the Complete Works of William Shakespeare], Sonnet 18 (Bartleby.com (2000). изд.), Oxford: Oxford University Press, Посетено на 22 June 2007 .
• Shapiro, James (2005), 1599: A Year in the Life of William Shakespeare, London: Faber and Faber, ISBN 0-571-21480-0.
• Shapiro, James (2010), Contested Will: Who Wrote Shakespeare?, New York: Simon & Schuster, ISBN 9781416541622.
• Snyder, Susan; Curren-Aquino, Deborah (2007), Shakespeare, William; Snyder, Susan (ed.); Curren-Aquino, Deborah (ed.) (уред.), The Winter's Tale, Introduction, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-22158-0.
• Steiner, George (1996), The Death of Tragedy, New Haven: Yale University Press, ISBN 0-300-06916-2.
• Taylor, Dennis (2006), Wilson, Keith (уред.), Thomas Hardy Reappraised: Essays in Honour of Michael Millgate, Hardy and Hamlet, Toronto: University of Toronto Press, ISBN 0-8020-3955-3.
• Taylor, Gary (1990), Reinventing Shakespeare: A Cultural History from the Restoration to the Present, London: Hogarth Press, ISBN 0-7012-0888-0.
• Taylor, Gary (1987), William Shakespeare: A Textual Companion, Oxford: Oxford University Press, ISBN 0-19-812914-9.
• Vickers, Brian (2002), Shakespeare, Co-Author: A Historical Study of Five Collaborative Plays, Oxford: Oxford University Press, ISBN 0-19-925653-5.
• Wain, John (1975), Samuel Johnson, New York: Viking, ISBN 0-670-61671-0.
• Wells, Stanley; Taylor, Gary; Jowett, John; Montgomery, William, уред. (2005), The Oxford Shakespeare: The Complete Works (2. изд.), Oxford: Oxford University Press, ISBN 0-19-926717-0.
• Wells, Stanley (1997), Shakespeare: A Life in Drama, New York: W. W. Norton, ISBN 0-393-31562-2.
• Wells, Stanley (2006), Shakespeare & Co, New York: Pantheon, ISBN 0-375-42494-6.
• Wells, Stanley; Orlin, Lena Cowen, уред. (2003), Shakespeare: An Oxford Guide, Oxford: Oxford University Press, ISBN 0-19-924522-3.
• Werner, Sarah (2001), Shakespeare and Feminist Performance, London: Routledge, ISBN 0-415-22729-1.
• Wilson, Richard (2004), Secret Shakespeare: Studies in Theatre, Religion and Resistance, Manchester: Manchester University Press, ISBN 0-7190-7024-4.
• Wood, Michael (2003), Shakespeare, New York: Basic Books, ISBN 0-465-09264-0.
• Wright, George T. (2004), McDonald, Russ (уред.), Shakespeare: An Anthology of Criticism and Theory, 1945–2000, The Play of Phrase and Line, Oxford: Blackwell, ISBN 0-631-23488-8.
• Михајловски, Драги (2008), Кралот Лир, Макбет, Отело, Хамлет, Скопје: Каприкорнус.

Надворешни врски

„Вилијам Шекспир“ на Ризницата ^?

• Open Source Shakespeare
• Open Shakespeare Архивирано на 26 декември 2009 г.
• Internet Shakespeare Editions
• First Four Folios Архивирано на 15 декември 2009 г., Miami University Library.
• Shakespeare's Will, The National Archives.

Статијата „Вилијам Шекспир“ е избрана статија. Ве повикуваме и Вас да напишете и предложите избрана статија (останати избрани статии).