Կոստանդին V

Կոստանդին V
Մասնագիտություն՝	գերիշխան
Ծննդյան օր	718[1]
Ծննդավայր	Կոստանդնուպոլիս, Բյուզանդական կայսրություն
Վախճանի օր	սեպտեմբերի 14, 775
Դինաստիա	Իսավրյան դինաստիա
Քաղաքացիություն	Բյուզանդական կայսրություն
Հայր	Լևոն III Իսավրացի
Մայր	Maria, wife of Leo III?
Ամուսին	Tzitzak?, Maria, wife of Constantine V? և Eudokia, wife of Constantine V?
Զավակներ	Leo IV the Khazar?, Anthusa of Constantinople?, Nikephoros? և Christophoros?

Կոստանդին V Կոպրոնիմոս (հուն․՝ Κωνσταντῖνος Ε΄ Κοπρώνυμος, 718^[1], Կոստանդնուպոլիս, Բյուզանդական կայսրություն - սեպտեմբերի 14, 775), հայազգի բուզանդական զորավար, Բյուզանդիայի կայսր (741-775), բյուզանդական կայսր Լևոն V Իսավրացու որդին, պատկերամարտ, 754 թվականի պատկերամարտական ժողովի կազմակերպիչ։

Կենսագրություն

Կառավարում

Կոստանդին V-ը երբեմնի տաղանդավոր զորավարը, անզիջում պատկերամարտի համբավ ուներ, հետապնդել և պատժել է շատ վանականների։ Սակայն այդ կերպարը ստեղծվել է հաղթանակած պատկերապաշտների աղբյուրներում։ Կոպրոնիմ մականունը («Աղբահավաք», քանզի լեգենդի համաձայն նորածին ժամանակ կղկղել է մկրտության ավազանում՝ դրանով պղծելով մկրտության խորհուրդը), ինչպես նաև երկրորդը՝ Կավալլին («Ձիու միս ուտող), տվել են կրոնական հակառակորդները։

Զինվորների մոտ Կոստանդին V-ը մեծ հեղինակություն էր վայելում, և նրա անվան հետ է կապված կայսրության հզորության վերականգնումը Օմայանների գրոհների հետո։

745 թվականին բյուզանդական բանակը անցնում է Տավրոսյան լեռները և արաբներից գրավում Գերմանիան։ 746 թվականին բյուզանդացիները ջախջախել են արաբական նավատորմը Կիպրոսի մոտ և այն գրավել արաբներից։ 751 թվականին նրանք հասել են Եփրատին, ավերել Մելիտենեն, Սամոսատը, Թեոդոսիուպոլիսը, իսկ տեղի քրիստոնյաներին տարել Բյուզանդիա։

Լինելով կատաղի պատկերամարտ՝ Կոստանդին V-ը 754 թվականին ժողով է գումարել, որը դատապարտել է սրբապատկերների պաշտամունքը։ Ժողովից առաջ Կայսրը տրակտատ է գրում, որտեղ շարադրում է իր տեսակետը խնդրի վերաբերյալ։ Թեև նրա տեքստը չի պահպանվել, սակայն հայտնի է պատկերամարտության հակառակորդ՝ Կոստանդնուպոլսի պատրիարք Նիկիֆորի աշխատությունից։ Կոստանդինը ոչ միայն քննադատում է սրբապատկերների պաշտամունքն, այլև խոսում է Աստվածամոր և սրբերի երկրպագությունն արգելելու մասին։ Ավելի ուշ օրենքով ամրապնդում է այդ արգելքները^[2]։

755 թվականին Կոստանդինը հրաժարվում է հարկ վճարել բուլղարներին, ինչը հանգեցնում է երկար և ծանր պատերազմի Բուլղարական խանության հետ։ Նա 9 արշավանք է կատարել արաբների դեմ։ Նույն թվականին բուլղարները հասնում են Կոստանդնուպոլիս, սակայն 756 թվականին Կոստանդին V-ը դեսանտ իջեցրեց Դանուբի գետաբերան, Կորմիսոշ խանը հաշտություն խնդրեց։ 759 թվականին բուլղարները պարտվում են Մարկելլի ճակատամարտում, իսկ 762 թվականին՝ Անխիալում։ 765 կամ 767 թվականին Կոստանդինն անականկալ անցնում է լեռները և հրկիզում Բուլղարիայի ապագա մայրաքաղաքի տեղում գտնվող գյուղը։ 768 թվականին, երբ բուլղարական խան Տոկտուն անձամբ է գալիս Կոստանդնուպոլիս, բյուզանդացիները հաղթանակ են տոնում։

770 թվականին արաբները ներխուժում են Փոքր Ասիա և գլխովին ջախջախվում։ Սակայն 773 թվականին Կիպրոսն ավերվում է արաբների կողմից, իսկ Կոստանդինի V-ի մահից հետո (806 թվական) կրկին հարկատու է դառնում Խալիֆայությանը։

772 թվականին Բուլղարիայում սպանվում է խան Տոկտուն, իսկ նոր խան Թելերիգը կրկին սկսում է թշնամական գործողություններ կայսրության դեմ։ Հայտնի է, որ 773 թվականին Կոստանդին V-ը բուլղարների դեմ սկզբում ուղարկում է իր հիմնական նավատորմը՝ կազմված 200 նավերից, իսկ հետո՝ անձամբ է ծով դուրս գալիս իր հատուկ նավատորմով՝ «ռուսական նավերով» (ῥούσια χελάνδια)^[3]:

Կոստանդին V-ի օրոք 740-ական թվականների ժանտախտը ամայացնում է Բյուզանդիայի եվրոպական տիրույթները։ Կոստանդինը Հունաստանի բնակչության մի մասին տեղափոխում է մայրաքաղաք։

Կոստանդին V-ը մահացել է հիվանդությունից 775 թվականի սեպտեմբերի 14-ին, դեպի Բուլղարիա իններորդ արշավանքի ժամանակ։

Ընտանիքը և անձը

Կոստանդինը Լևոն III Իսավրացու և նրա կնոջ՝ Մարիայի որդին էր։ Ինչպես հաղորդում է Ֆեոֆանը, մկրտության ժամանակ նա կղկղել է մկրտության ավազանում, ինչն էլ պատրիարք Գերմանի կողմից մեկնաբանվել է որպես վատ նախանշան։ Կոստանդինը մեծացել է անողոք և անզիջում անձնավորություն։ Թշնամիները՝ պատկերամարտները, նրան մեղադրել են բոլոր մահացու մեղքերում և նույնիսկ անվանել «մարմնացյալ հակաքրիստոս»։ Միևնույն ժամանակ Կոստանդինը հրաշալի զորավար էր և սիրված զինվորական միջավայրում։

Ամուսնացել է մի քանի անգամ. Առաջին կինը խազար Չիչակն էր, որը մկրտությունից հետո ստացել էր Իրինա անունը։ 750 թվականին ծնվել է նրանց որդի Լևոնը։ Երկրորդ կնոջ անունը Մարիա էր։ Երրորդ անգամ ամուսնացել է Եվդոկիայի հետ։ Նրանց որդիներն էին Քրիստոփորը և Նիկիֆորը, որոնց նա դարձրեց կեսարներ, իսկ Նիկիտային՝ նոբիլիսսիմ։

Ծանոթագրություններ

1. Faceted Application of Subject Terminology
2. Успенский Л. А. Богословие иконы. (Глава VII. Краткая история Иконоборческого периода).
3. Феофан Исповедник. Хронография (год 6265). Впрочем, скорее всего, перевод «русские суда» неправилен — в тексте говорится об императорских судах, покрытых пурпуром — символом императорской власти.

Սկզբնաղբյուրներ

• Պատրիարք Նիկիֆոր. Հակիրճ պատմություն

Գրականություն

• Дашков С. Б. Императоры Византии. — М.: Издательский дом «Красная площадь», 1997. — С. 132—136. — ISBN 5-87305-002-3
• Успенский Ф. И. История Византийской империи (в 5 тт.). — М.: Астрель, АСТ, 2005. — Т. 2. — ISBN 5-17-011750-7
• Томоми К. Внутренняя политика византийского императора Константина V (741—775 гг.): проблема и её разработка: Автореферат диссертации на соискание учёной степени кандидата исторических нуак. — СПб., 2006.
• Ломбар Жан. Византия. / пер. с французского. — «Бук», «Издатель», 1994. — ISBN 5-87988-066-0

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 5, էջ 615)։