Դոնի Ռոստով

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Դոնի Ռոստով (այլ կիրառումներ)

Քաղաք
Դոնի Ռոստով
Ростов-на-Дону
Դրոշ Զինանշան
Գիշերային Ռոստովը
Երկիր	Ռուսաստան
Մարզ	Ռոստովի մարզՌոստովի մարզ
Քաղաքային օկրուգ	Դոնի Ռոստով
Համայնք	Ռոստովի մարզ
Ներքին բաժանում	8 շրջան՝ Վորոշիլովսկի, Ժելեզնոդորոժնի, Կիրովսկի, Լենինսկի Օկտյաբրսկի, Պերվոմայսկի Սովետսկի
Քաղաքապետ	Միխայիլ Չեռնիշյով
Հիմնադրված է	1749 թ.
Տվյալ կարգավիճակում	1807 թվականից
Մակերես	354 կմ²
ԲԾՄ	50 մ
Բնակչություն	▲ 1 115 000 մարդ (2015)
Խտություն	2963 մարդ/կմ²
Ագլոմերացիա	2,7 միլիոն մարդ
Տեղաբնականուն	Ռոստովցի
Ժամային գոտի	UTC+3
Հեռախոսային կոդ	863
Փոստային դասիչ	344000—344999
Ավտոմոբիլային կոդ	61, 161
ՕԿԱՏՕ	60401
Պաշտոնական կայք	rostov-gorod.ru (ռուս.)
Կոնուրբացիա	3,57
Դոնի Ռոստով (Ռուսաստան) Դոնի Ռոստով (Ռոստովի մարզ)
Դոնի Ռոստով Վիքիպահեստում

Դոնի Ռոստով^[1] (ռուս.՝ Ростов‑на‑Дону), խոշոր քաղաք Ռուսաստանի եվրոպական մասի հարավում, Ռոստովի մարզի վարչական կենտրոնը։ 2000 թվականի մայիսի 13-ից Հարավային դաշնային օկրուգի վարչական կենտրոնը։

2008 թվականի մայիսի 5-ին Ռուսաստանի հրամանագրով Դոնի Ռոստովին շնորհված է «Զինվորական փառքի քաղաք» կոչումը։

Հիմնադրվել է Ելիզավետա Պետրովնայի 1749 թվականի դեկտեմբերի 15-ի հրամանագրով^[2]։ Տեղակայված է Արևելաեվրոպական հարթության հարավ-արևելքում՝ Դոն գետի ափին՝ գետի՝ Ազովի ծովը թափվելու վայրից 46 կիլոմետրի վրա։ Մոսկվայից գտնվում է 1092 կմ դեպի հարավ։ Գտնվում է Եվրոպայի ու Ասիայի սահմանին։

Դոնի Ռոստովի բնակչությունը կազմում է 1 115 000 մարդ (2015)։ Դոնի Ռոստովը Ռուսաստանի՝ բնակչության թվով 10-րդ քաղաքն է և առաջինն է Հարավային դաշնային շրջանի քաղաքների շարքում։ Ռոստովի ագլոմերացիայի սահմաններում բնակվում է ավելի քան 2,16 միլիոն մարդ (երկրի չորրորդ ագլոմերացիան է ըստ բնակչության թվի)։

Քաղաքը վարչական, մշակութային, գիտա-կրթական, արդյունաբերական խոշոր կենտրոն է ու Ռուսաստանի հարավի կարևորագույն տրանսպորտային հանգույցը։ Ոչ պաշտոնապես Դոնի Ռոստովն անվանում են «Կովկասի դարպասներ»^[3] և Ռուսաստանի հարավային մայրաքաղաք^[4][5], ինչպես նաև դոնյան ու կոմբայնային^[6] մայրաքաղաք։

2012 թվականին Դոնի Ռոստովն 5-րդ տեղն է զբաղեցրել քաղաքային միջավայրի որակի ռեյտինգով^[7]։ Ընդհանուր գումարը աղտոտիչների արտանետումների դեպի մթնոլորտ անշարժ աղբյուրներից, 91,5% բաժին է ընկնում գազային և հեղուկ նյութերի, որոնք առավել վտանգավոր են մարդու առողջության համար։

Աշխարհագրական դիրք

Մոտակա խոշոր քաղաքների հեռավորությունը Դոնի - Ռոստովից (ավտոճանապարհ)[8]
			Ուկրաինա Սումի ~ 678 կմ  Ուկրաինա Խարկով ~ 489 կմ  Ուկրաինա/ ԴԺՀ Դոնեցկ ~ 218 կմ  Ուկրաինա/ ԼԺՀ Լուգանսկ ~ 190 կմ	Ռուսաստան Մոսկվա ~ 1092 կմ  Ռուսաստան Լիպեցկ ~ 691 կմ  Ռուսաստան Վորոնեժ ~ 563 կմ  Ռուսաստան Բոգուչար ~ 336 կմ	Ռուսաստան Սարատով ~ 872 կմ  Ռուսաստան Վոլգոգրադ ~ 479 կմ
			Ռուսաստան Տագանրոգ ~ 72 կմ  Ուկրաինա Մարնեուլ ~ 191 կմ  Ուկրաինա Զապորոժե ~ 411 կմ  Ուկրաինա Դնեպր ~ 476 կմ։	Քամիների փունջ	Ռուսաստան Էլիստա ~ 455 կմ  Ռուսաստան Աստրախան ~ 773 կմ
			Ռուսաստան Սիմֆերոպոլ ~ 641 կմ  Ռուսաստան Եվպատորիա ~ 692 կմ  Ռուսաստան Սևաստոպոլ ~ 714 կմ	Ռուսաստան Կրասնոդար ~ 258 կմ  Ռուսաստան Նովոռոսիյսկ ~ 428 կմ  Ռուսաստան Տուապսե ~ 437 կմ  Ռուսաստան Սոչի ~ 561 կմ|| Ռուսաստան Ստավրոպոլ ~ 331 կմ  Ռուսաստան Պիտիգորսկ ~ 509 կմ  Ռուսաստան Վլադիկավկազ ~ 691 կմ ||||||

Կլիմա

Rostov-on-Donի կլիմայական տվյալները
Ամիս	հունվ	փետ	մարտ	ապր	մայ	հուն	հուլ	օգոս	սեպ	հոկ	նոյ	դեկ	Տարի
Ռեկորդային բարձր °C (°F)	15.0 (59)	19.8 (67.6)	26.0 (78.8)	33.6 (92.5)	35.6 (96.1)	38.4 (101.1)	40.2 (104.4)	40.1 (104.2)	38.1 (100.6)	31.0 (87.8)	23.1 (73.6)	18.5 (65.3)	40.2 (104.4)
Միջին բարձր °C (°F)	−0.1 (31.8)	0.7 (33.3)	6.8 (44.2)	16.2 (61.2)	22.6 (72.7)	26.8 (80.2)	29.4 (84.9)	29.0 (84.2)	22.8 (73)	14.9 (58.8)	6.4 (43.5)	1.3 (34.3)	14.7 (58.5)
Միջին օրական °C (°F)	−3.0 (26.6)	−2.8 (27)	2.4 (36.3)	10.5 (50.9)	16.6 (61.9)	20.9 (69.6)	23.4 (74.1)	22.7 (72.9)	16.7 (62.1)	9.9 (49.8)	3.0 (37.4)	−1.6 (29.1)	9.9 (49.8)
Միջին ցածր °C (°F)	−5.4 (22.3)	−5.7 (21.7)	−1.1 (30)	6.0 (42.8)	11.5 (52.7)	15.8 (60.4)	18.0 (64.4)	17.1 (62.8)	11.8 (53.2)	6.1 (43)	0.4 (32.7)	−3.9 (25)	5.9 (42.6)
Ռեկորդային ցածր °C (°F)	−31.9 (−25.4)	−30.9 (−23.6)	−28.1 (−18.6)	−10.4 (13.3)	−4.3 (24.3)	−0.1 (31.8)	7.6 (45.7)	2.6 (36.7)	−4.6 (23.7)	−10.4 (13.3)	−25.1 (−13.2)	−28.5 (−19.3)	−31.9 (−25.4)
Տեղումներ մմ (դյույմ)	57 (2.24)	51 (2.01)	52 (2.05)	44 (1.73)	52 (2.05)	65 (2.56)	50 (1.97)	44 (1.73)	43 (1.69)	39 (1.54)	50 (1.97)	67 (2.64)	615 (24.21)
Միջ. անձրևոտ օրեր	11	10	12	13	14	13	11	9	10	11	15	13	142
Միջ. ձնառատ օրեր	16	15	9	1	0.1	0	0	0	0	1	6	14	62
% խոնավություն	84	81	76	66	63	64	61	59	67	75	84	86	72
Միջին ամսական արևային ժամ	64	82	128	189	265	286	314	293	240	159	64	38	2122
Աղբյուր #1: Pogoda.ru.net[9]
Աղբյուր #2: NOAA (sun, 1961–1990)[10]

Բնակչության ազգային կազմ

Դոնի Ռոստովի քաղաքապետարանը ու քաղաքային դուման

Ազգային կազմ

Ազգային կազմը ռուսաստանյան մարդահամարի տվյալներով, 2010 թ.^[11]

Ազգություն	Քանակ, մարդ.	% նշվածից ազգություն
Ռուսներ	960 883	90,1 %
Հայեր	41 553	3,4 %
Ուկրաինացիներ	16 249	1,5 %
Ադրբեջանցիներ	6 739	0,6 %
Թաթարներ	5 291	0,5 %
Վրացիներ	3 960	0,4 %
Բելառուսներ	2 874	0,3 %
Կորեացիներ	2 792	0,3 %
Հրեաներ	2 403	0,2 %
Լեզգիներ	1 660	0,2 %
Ղրղզներ	1 374	0,1 %
Ուզբեկներ	1 188	0,1 %
Չեչեններ	1 073	0,1 %
Օսեր	992	0,1 %
Հույներ	950	0,1 %
Ինգուշներ	928	0,1 %
Գնչուներ	893	0,1 %
Տաջիկներ	852	0,1 %
Այլ ազզգություններ	13 861	1,7 %
Ընդամենը	1 066 523	100,0 %
Ընդհանուր բնակչությունը	1 089 261

Մշակույթ և արվեստ

Գրադարաններ

2012 թվականի հունվարի դրությամբ գործել է 43 գրադարան, 8 գրադարանատեղեկատվական կենտրոն, իրավական տեղեկատվության հանրային 1 կենտրոն։ Ռոստովի Կենտրոնական գրադարանների համալիրի գույքային ֆոնդում ընդգրկված է 47 շենք՝ 11.3 հազար քմ ընդհանուր մակերեսով։ Քաղաքային գրադարանների ընթերցողները ավելի քան 200.0 հազար քաղաքացիներ են, նրանց տրվում է տարեկան մոտ 4,5 միլիոն փաստաթուղթ․ գրադարաններ այցելությունների քանակը գերազանցում է 1,5 միլիոնը։ Հիմնական ընթերցասերների համակազմը՝ երեխաները և երիտասարդությունը, կազմում է ռոստովյան քաղաքային գրադարանների օգտատերերի ընդհանուր թվի ավելի քան 70% -ը։

Քաղաքի մշակութային խոշոր կենտրոններից մեկը Դոնի պետական հանրային գրադարանն է` մշակույթի և տեղեկատվության բնագավառում տարածաշրջանային մշակութային հաստատությունների շրջանում առաջատարը, քաղաքային գրադարանների աջակցության համակարգում ռեսուրսային կենտրոնը և գրադարանի մասնագետների շարունակական կրթություն ապահովողը։ Գրադարանը հիմնադրվել է 1886 թվականի հունվարին՝ 1992 թվականից ստանալով Դոնի պետական հանրային գրադարանի կարգավիճակ։ Այստեղ անց են կացվում կինոփառատոներ, գործում են ավելի քան 20 բաժանորդագրություններ և ակումբներ գրադարանի օգտագործողների համար, կազմակերպվում են գեղարվեստի անհատական և հավաքական ցուցահանդեսներ, կիրառական արհեստագործության, մանկական նկարների, լուսանկարչական, գրքերի թեմատիկ ցուցահանդեսներ։

Գրադարանի տեղեկատվական գործունեության ժամանակակից կառուցվածքում առաջատարի տեղը զբաղեցնում են իրավաբանական և գործարար տեղեկատվության կենտրոնները, ակտիվորեն աշխատում է միջազգային տեղեկատվական ռեսուրսների կենտրոնը, որն իր մեջ ներառում է ամերիկյան տեղեկատվական կենտրոնը, ֆրանսիական քանդակագործության սրահը և գերմանական ընթերցասրահը։ Կենտրոնը եզակի է գրքերի իր հավաքածուով, պարբերականների, տեսանյութերի, CD- ների և բնօրինակ լեզուներից էլեկտրոնային տվյալների բազաների հավաքագրմամբ։

Խոշորագույններն են Դոնի պետական հանրային գրադարանը, Լենինի անվան քաղաքային կենտրոնական մանկական գրադարանը, Մաքսիմ Գորկու անվան կենտրոնական գրադարանը, Մ. Յու. Լերմոնտովի անվան գրադարանը, Ա․ Ի․ Կուպրինի անվան գրադարանը, Ն․ Կ․ Կրուպսկոյի անվան գրադարանը, Վ.Պ. Չկալովի անվան գրադարանը, Վ. Ա. Զակրուտկինի անվան գրադարանը, Ռոստովի տարածաշրջանային հատուկ գրադարանը՝ նախատեսված կույրերի համար, Ա․ Ս․ Պուշկինի անվան մանկական գրադարանը։

Հանգստի Վայրեր

Գորկու այգի

Հեղափոխության այգի

Քաղաքն ունի հանգիստն անցկացնելու հիանալի վայրեր․

• Ռոստովի կրկես
• Կենդանաբանական այգի,
• Բուսաբնական յգի^[12]
• Ջրաշխարհ (զվարճանքի զբոսայգի), «Ութոտնուկ»,«H₂O»,
• Ռոստովի դելֆինարիում

Ռոստովցիների սիրելի հանգստի վայրերն են՝ Դոնի ձախ ափը (հայտնի է որպես Լևբերդոն), որտեղ կան ավազոտ լողափեր, բազմաթիվ հանգստի կենտրոններ, սրճարաններ և ռեստորաններы^[13], ինչպես նաև Դոնի վրա գտնվող Կանաչ կղզին և Կումժենսկայա պուրակը։ Դրանցից վեցը մշակույթի և հանգստի քաղաքային այգիներ են^[14]։ «Պլեվեն», «Հոկտեմբերյան հեղափոխության» և Գորկու անվան զբոսայգիներում ստեղծվել են ժամանակակից գրավչության համալիրներ։ Մնալով ռոստովցիների բոլոր նախասիրություններիի համար մշակութային և ժամանցի առավել հասանելի վայրեր՝ այս զբոսավայրերը շարունակում են մեծ պահանջարկ ունենալ։

Շատրվաններ

Քաղաքի առաջին շատրվանը կառուցվել է 1868 թվականին այգու գլխավոր ծառուղու կենտրոնական՝ քաղաքային այգում (այժմ՝ Գորկու այգի):Նույն տեղում, մինչ հեղափոխությունը, միանգամից երկու շատրվաններ ևս հայտնվեցին՝ «Կորնուկոպիան» և «Լայթհաուսը» (այժմ չեն աշխատում)։ Շուտով ցայտող լողավազանի տեղում (այժմ՝ Պերվոմայսկի այգի) ստեղծվում է ևս մեկ շատրվան՝ «Կապույտ լիճը» (քանդակագործ Յ.Զ.Վեյդեն), որից հետո այնտեղ ռոտոնդա (գմբեթավոր շենք) կառուցվել։ Քաղաքում կան մոտ 40 շատրվաններ.

• 
  Շատրվան Ստաչկի պողոտայի «Սոկոլ» առևտրի կենտրոնի մոտ

Քույր-քաղաքներ

• Գլազգո, Շոտլանդիա
• Պլևեն, Բուլղարիա
• Դորթմունդ, Գերմանիա
• Գերա, Գերմանիա
• Լե Ման, Ֆրանսիա
• Մոբիլ, Ալաբամա նահանգ, ԱՄՆ
• Ոլոս, Հունաստան
• Կայանի, Ֆինլանդիա
• Չխոնչժու, Հարավային Կորեա
• Երևան, Հայաստան
• Դոնեցկ, Ուկրաինա
• Օդեսա, Ուկրաինա
• Ուրալսկ, Ղազախստան

Աղբյուրներ

1. Հովհաննես Բարսեղյան (2006). «Աշխարհագրական անունների հայերեն տառադարձության մասին որոշում». Տերմինաբանական և ուղղագրական տեղեկատու. Երևան: 9-րդ հրաշալիք. էջ 53. ISBN 99941-56-03-9.
2. Официальный портал городской Думы и Администрации города
3. «Ростов-на-Дону — ворота Кавказа». // travel.ria.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 14-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 29–ին-ին.
4. «10 самых перспективных российских мегаполисов». // urbaneconomics.ru. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 14-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 29–ին-ին.
5. «Ռուսաստանի հարավային մայրաքաղաք» է կոչվում նաև Կրասնոդարը
6. Այստեղ է գտնվում կոմբայնների խոշորագույն գործարանը՝ «Ростсельмаш»
7. Составлен проект рейтинга привлекательности российских городов
8. «Քաղաքների միջև հեռավորությունը». Տրանսպորտային ընկերություն «ԿՎՑ 911». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 12-ին. Վերցված է 2009 թ․ օգոստոսի 13-ին.
9. «Погода и Климат – Климат Ростова-на-Дону» (Russian). Weather and Climate (Погода и климат). Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 7-ին.
10. «Rostov–Na–Donu (Rostov–on–Don) Climate Normals 1961–1990». National Oceanic and Atmospheric Administration. Վերցված է 2017 թ․ փետրվարի 12-ին.
11. «Итоги::Ростовстат». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ մայիսի 15-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունվարի 19-ին.
12. «Ботанический сад РГУ». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 22-ին. Վերցված է 2007 թ․ հունվարի 24-ին.
13. «Левый берег Дона на сайте Webrostov.ru». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 28-ին. Վերցված է 2023 թ․ մարտի 31-ին.
14. «Ростов-на-Дону — официальный портал городской Думы и Администрации города». rostov-gorod.ru — Муниципальные парки культуры и отдыха города Ростова-на-Дону. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 14-ին. Վերցված է 2009 թ․ հուլիսի 6-ին.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Դոնի Ռոստով» հոդվածին։

Ռուսաստանի միլիոնանոց քաղաքներ
Մոսկվա | Սանկտ Պետերբուրգ  • Նովոսիբիրսկ  • Եկատերինբուրգ  • Նիժնի Նովգորոդ  • Սամարա  • Օմսկ Կազան  • Չելյաբինսկ  • Դոնի Ռոստով