Siddhārtha Gautama (este é o nome en sánscrito, sendo Siddhāttha Gotama en pali) foi un príncipe, asceta, meditador, ermitán e mestre espiritual que viviu do 563 a.C. ata o 483 a.C., no reino de Shakya - que hoxe en día sería parte da fronteira do Nepal coa India. Sobre a base dos seus ensinos fundouse o budismo,[1][2][3] e é venerado polos budistas como un ser plenamente iluminado que ensinou un camiño cara ao Nirvana (lit. desaparición ou extinción), a liberación da ignorancia, o apego, o renacemento e o sufrimento. Ensinou principalmente no noroeste do subcontinente indio durante uns corenta anos.[4] O seu ensino baséase nunha visión do sufrimento e o fin do sufrimento (nirvāṇa). É recoñecido universalmente polos budistas como o Supremo Buda da nosa era.
Segundo a tradición budista, naceu en Lumbini no que é actualmente o Nepal, no seo dunha familia aristocrática na xa desaparecida república Sakia. Renunciou á vida laica e, despois de varios anos de mendicidade, meditación e ascetismo, experimentou un espertar espiritual. Polo tanto, coñéceselle co título de Buda, que significa «O Esperto».[5] Logo, o Buda viaxou pola chaira ganxética ensinando e construíndo unha comunidade relixiosa que incluía homes e mulleres, laicos e monásticos.
O Buda ensinou un camiño medio entre a compracencia sensual e o ascetismo estrito (practicado no movemento Sramano) común a esta rexión da India.[6] O seu camiño espiritual incluía adestramento ético e prácticas meditativas como a diana e atención plena. O Buda tamén criticou as prácticas dos sacerdotes brahmanes, como o sacrificio de animais. Morreu en Kushinagar, alcanzando o paranirvana. Desde entón foi venerado por numerosas relixións e comunidades ao longo de Asia.
Varios séculos despois da súa morte, a comunidade budista recompilou as súas ensinanzas en extensas coleccións, os Discursos (Sutras) e os Códigos Monásticos (Vinaia). Estas ensinanzas foron transmitidas en dialectos prácritos como o pali, a través dunha tradición oral nas diversas comunidades que se espallaron pola India.[7][8] As xeracións posteriores compuxeron textos adicionais, como tratados sistemáticos (Abhidharma), biografías de Buda, coleccións de historias curtas sobre as súas vidas pasadas (Jataka) e discursos adicionais (os Mahayana sutras).[9][10]
Nomes e títulos
Gautama era o seu nome de familia, Siddhārtha significa "aquel cuxos obxectivos son alcanzados". Ademais de «Buda» e o nome Siddhārtha Gautama (en pali: Siddhattha Gotama),[11] tamén foi coñecido por outros nomes e títulos, como Shakyamuni («Sabio dos Shakyas»).[12]
A palabra buda pode ser traducida como «o esperto» ou «o iluminado».[a] «Buda» tamén é usada como título que se lle outorga ao primeiro espertar dunha era, quen se esperta só sen ningunha axuda.
Nos textos temperáns, o Buda a miúdo refírese a si mesmo como «Tathagata.» A miúdo pénsase que o termo significa "alguén que se foi" (tathā-gata) ou "alguén que veu" (tathā-āgata), posiblemente referíndose á natureza transcendental do logro espiritual do Buda.[14]
Unha lista común de epítetos vese comunmente xuntos nos textos canónicos. Estes títulos representan algunhas das súas calidades espirituais:[15]
Arajam — Digno de homenaxe. Un arhat é «aquel que, logo de destruír as taras, levou unha vida santa, facendo o que veu a facer, desfíxose dos abafos, alcanzou a verdadeira meta, destruíu as trabas da existencia, e está completamente libre grazas ao ulterior coñecemento».
O Canon Pali tamén contén moitos outros títulos e epítetos para o Buda, que inclúen: Sabio que todo o ve, Sabio que transcende todo, O touro entre os homes, Líder da caravana, Disipador da escuridade, O ollo do mundo, Primeiro dos aurigas, Primeiro dos que poden cruzar , Rey do Dharma (Dharmaraja), Parente do Sol, Axudante do mundo (Lokanatha), León do Dharma, Señor do Dharma, O de excelente sabedoría (Varapañña), O Radiante, Facho da humanidade, Médico e cirurxián insuperable, Víctor en batalla e Portador do poder.[16]
Buda histórico
Antigos reinos e cidades da India durante a época de Buda (circa 500 a. C.)
As datas do seu nacemento e morte son incertas; a maioría dos historiadores de principios do século XX databan a súa existencia entre 563 e 483 a. C.,[17] mais en opinións máis recentes dátase a súa morte entre 486 e 483 a. C. e segundo outros entre 411 e 400 a. C.[18][b] Nun simposio que sobre este tema se levou a cabo en 1988,[17] a maioría dos que presentaron as súas opinións deron como datas un período que pode atoparse no 400 a. C. restando ou sumando 20 anos, como a data aproximada da morte de Buda. Non obstante, estas cronoloxías alternativas aínda non foron aceptadas por todos os historiadores.[20] O descubrimento en Lumbini dun posible santuario budista, o templo Maya Devi, que data aproximadamente de 550 a. C., podería facer que a data do nacemento do Buda retrocedese aínda máis.[21]
Non se atoparon rexistros feitos en vida de Gautama, nin escritos realizados poucos séculos máis tarde tras a súa morte. Os textos budistas de Gandhara son os manuscritos budistas máis antigos que chegaron ata os nosos días, escritos entre os séculos I e III antes de Cristo
[22] e atopados preto de Hadda, próxima a Jalalabad, no leste de Afganistán. Actualmente consérvanse na Biblioteca Británica. Foron escritos en caracteres karosti, en lingua gandjari e en vinte e sete rolos de cortiza de bidueiro.
Contexto histórico
Mahākāśyapa atópase cun Ājīvica asceta, un dos grupos Śramaṇa comúns na antiga India.
O nome "Sakamuni" ou "Sakyamunī" ("sabio dos sakias") e outras evidencias dos primeiros textos suxiren que Buda naceu no clan sakia, unha comunidade que estaba na periferia, tanto xeográfica como culturalmente, do subcontinente indio no século V a. C. A comunidade era unha pequena república ou unha oligarquía. É posible que o seu pai fose un xefe elixido, ou un oligarca.[23] Johannes Bronkhorst chama a esta cultura oriental "Gran Magadha" e sinala que "o budismo e o xainismo xurdiron nunha cultura que se recoñecía como non védica".[24]
Os shakyas eran un grupo étnico subhimalaio oriental que se consideraba fóra do Āryāvarta ("morada dos arios") e de "orixe mixta" (saṃkīrṇa-yonayaḥ, posiblemente parte aria e parte indíxena). As leis de Manu (10.11, 22) e o Baudhāyana-dharmaśāstra (1.1.2.13-4) trátanos como non arios, e o mero feito de visitalos requiría un sacrificio purificador como expiación.[25] Isto confírmase no pali Ambaṭṭha Sutta, onde se di que os sakias son de "fala ruda", "de orixe servil" e os brahmans critícaos porque "non honran, respectan, estiman, reverencian nin renden homenaxe aos brahmans." Algunhas das prácticas non védicas desta tribo incluían o incesto (casar coas súas irmás), o culto ás árbores, aos espíritos das árbores e aos nagas.[25] Segundo Levman, "aínda que o modo de falar rudo dos sakias e os seus antepasados munda non proban que falasen unha lingua non indoaria, hai moitas outras probas que suxiren que eran, de feito, un grupo étnico (e probablemente lingüístico) separado".[25]
Á parte dos brahmans védicos, a vida de Buda coincidiu co florecemento de influentes escolas de pensamento śramaṇa como ājīvika, cārvāka, xainismo e ajñana.[26] O Brahmajala Sutta rexistra sesenta e dúas destas escolas de pensamento. Neste contexto, un śramaṇa refírese a alguén que traballa, afánase ou se esforza (por algún propósito superior ou relixioso). Tamén foi a época de pensadores influentes como Mahavira, Pūraṇa Kassapa, Makkhali Gosāla,Ajita Kesakambalī, Pakudha Kaccāyana, e Sañjaya Belaṭṭhaputta, como se recolle no Samaññaphala Sutta, cuxos puntos de vista o Buda debeu coñecer con toda seguridade.[27][28] Tamén hai probas filolóxicas que suxiren que os dous mestres do buda, Alara Kalama e Uddaka Rāmaputta, eran realmente figuras históricas e que moi probablemente ensinaron a Buda dúas formas diferentes de técnicas meditativas.[29] Así pois, Buda era só un dos moitos filósofos śramaṇa dunha época na que a santidade da persoa xulgábase polo seu nivel de ascetismo.[30]
Fontes
Fontes máis temperás
"Bu-dhe" (𑀩𑀼𑀥𑁂), "Sa-kya-mu-nī" ( 𑀲𑀓𑁆𑀬𑀫𑀼𑀦𑀻) en brahmi, na inscrición do piar de Lumbini (circa 250 a. C.).
A comunidade budista inicialmente transmitiu todos os textos mediante transmisión oral. Estes textos, os "suttas" (Pali) ou "sutras" (sánscrito) foron escritos en forma de manuscrito entre o século I a.C. e o século IV d.C. John S. Strong ve certos fragmentos biográficos no canon Pali, o canon chinés, o canon tibetano e textos en sánscrito como o material máis antigo. Estes inclúen textos como o "Discurso sobre a nobre procura" (Pali: Ariyapariyesana Sutta) e os seus paralelos noutros idiomas[31] Outras fontes canónicas temperás inclúen o Mahāparinibbāṇa Sutta (Digha Nikaya "DN" 16), o Mahāsaccaka Sutta (Majjhima Nikaya "MN "36), o Mahapadana Sutta (DN 14) e o Achariyabhuta Sutta (MN 123), que inclúen contas que poden ser máis antigas, pero non son biografías completas.
Desde mediados do século III a.C., varios edictos de Ashoka (reinado c. 269–232 a. C.) mencionan ao Buda. A inscrición do piar de Lumbini conmemora a peregrinación do emperador a Lumbini como o lugar de nacemento do Buda, chamándoo Buda Shakyamuni (Brahmi: 𑀩𑀼𑀥 𑀲𑀓𑁆𑀬𑀫𑀼𑀦𑀻 Bu-dha Sa-kya-mu-nī, "Buda, Sabio das Shakyas").[32] Outro dos seus edictos (Edicto menor n.º 3) menciona os títulos de varios textos de Dhamma, establecendo a existencia dunha tradición budista escrita polo menos na época de Maurya. Estes textos poden ser os precursores do Canon Pāli.[33][34][c]
Sobre a base da evidencia filolóxica, o indólogo e experto en Pali Oskar von Hinüber di que algúns dos suttas de Pali conservaron nomes de lugares, sintaxes e datos históricos moi arcaicos, incluído o Mahāparinibbāṇa Sutta que contén unha descrición detallada dos últimos días do Buda. Hinüber propón unha data circa 350–320 a. C. para este texto, que permitiría unha "verdadeira memoria histórica" dos eventos aproximadamente 60 anos antes si se acepta a cronoloxía breve para a vida do Buda (pero tamén sinala que tal texto orixinalmente foi pensado máis como unha hagiografía que como un rexistro histórico exacto dos eventos).[36][37]
Biografías lendarias
O Bodhisattva en Tushita antes do seu nacemento, Borobudur. Este vasto monumento budista contén numerosas representacións da vida do Buda tomadas da Lalitavistara.
Hai unha variedade de diferentes fontes biográficas sobre a vida de Sidarta Gautama que ás veces entran en conflito. Son posterior aos textos temperáns. Estas inclúen o Budacarita, o Lalitavistara sutra, o Majavastu e os relatos jataka.[38]
Das anteriores, a Budacarita[39][40] é a máis temperá e completa biografía. Trátase dun poema épico escrito polo poeta Asvagosa, que pode ser datado a principios do século II}[38] A seguinte biografía en antigüidade é o Lalitavistara sutra, das tradicións majayana e sarvastivada, datadas no século III[41] A Majavastu das escolas Majasamgika e Lokotaravada é outra antiga biografía importante, composta en forma progresiva ata aproximadamente o século IV[41] A biografía da escola Darmaguptaka é a máis íntegra; o seu título é a Abiniskramama Sutra,[42] entre outras varias traducións chinesas entre os séculos III e VI d. C. Finalmente, os relatos Nidanakata (o Jakata) que son da tradición teravada de Sri Lanka, que foron compostos no século V por Budagosa.[43]
Representacións lendarias
Pintura do período Pa que ilustra o milagroso nacemento do Buda Gautama emerxendo por un costado da raíña Mayadeví. Ilustración do Sutra Astasahasrika Prajnaparamita, manuscrito en sánscrito con caracteres ranjana. Situado na cidade de Nalanda, estado de Bihar, India.
Nos primeiros textos budistas, os nikāyas e āgamas, o Buda non se representa como posuidor da omnisciencia nin llo representa como un ser eterno transcendente (lokotara en sánscrito). Segundo Bhikkhu Analayo, as ideas da omnisciencia do Buda (xunto cunha tendencia crecente a deificarlo) atópanse só máis tarde, nos sutras Mahayana e comentarios ou textos posteriores, como o Mahāvastu.[44] A evidencia contra a súa omnisciencia aparece nos primeiros textos. No Sandaka Sutta, o discípulo do Buda Ananda describe un argumento en contra das afirmacións dos mestres que din que son omniscientes.[45] No Tevijjavacchagotta Sutta, o propio Buda di que nunca afirmou ser omnisciente, senón que afirma ter os "coñecementos superiores" (abhijñā).[46]
As biografías lendarias sobre Siddharta Gautama xeralmente inclúen numerosos milagres, profecías e eventos sobrenaturais. O carácter do Buda, nestas biografías tradicionais é, a miúdo, o dun ser totalmente transcendente e perfeccionado, que o é a pesar dos obstáculos da vida mundana. No Majavastu dise que no transcurso de moitas vidas, Gautama foi desenvolvendo habilidades suprahumanas, que inclúen: un parto sen dor, maternidade virxinal; ademais non precisaba: durmir, alimentarse, medicamentos, bañarse; a pesar do anterior comportábase «de acordo a esta existencia mundana» —isto é: tomaba duchas, departía na mesa ao momento de alimentarse, etc.— Tamén se lle atribúe a omnisciencia e o ter a capacidade de «eliminar o karma».[47]
Traxectoria
Casou aínda novo con Yasodhara, tivo un fillo que chamado Rāhula (obstáculo) e, aos 29 anos, decidiu deixar a vida palaciana para vivir como un asceta na foresta. Practicou meditación e severas austeridades durante 6 anos ata que, aos 35 anos, tivo unha experiencia relixiosa á cal lle deu o nome de iluminación. A partir de aí pasou a ser coñecido como o Buda, máis especificamente como Buddha Śākyamuni (o sabio dos Śākya).
Viviu ata os 80 anos de idade, transmitindo as súas ensinanzas e conquistando unha grande lexión de discípulos, monxes ou leigos (sen ordenación monástica). Gautama foi contemporáneo de Mahavira co cal, segundo fontes relixiosas e históricas, trabou algúns diálogos como opositores.
Estudos arqueolóxicos e antropolóxicos actuais parecen confirmar que, na verdade, Siddhartha Gautama non foi un príncipe senón o fillo do dirixente dunha das varias repúblicas aristocráticas que existían na India daquela. A versión de príncipe, con todo, é aceptada normalmente polas diversas escolas budistas, inclusive por conta dos mitos do inconsciente colectivo que se manifestan noutras historias en diferentes rexións do planeta.
Non se atoparon rexistros feitos durante a vida de Gautama, nin escritos realizados poucos séculos máis tarde tras a súa morte. Os textos budistas de Gandhara son os manuscritos budistas máis antigos que chegaron ata os nosos días, escritos entre os séculos I a.C. e III d.C.[48] e atopados preto de Hadda próxima a Jalalabad no leste de Afganistán. Actualmente consérvanse na Biblioteca Británica. Foron escritos en caracteres karosti, en lingua gandjari e en 27 rolos de cortiza de bidueiro.
Ensinanzas
Un Buda reclinado. Templo do Buda de Jade. Shanghai, China.
Algúns catedráticos sosteñen que certos fragmentos do Canon Pali e dos Agama budistas conteñen a esencia real das ensinanzas históricas e, posiblemente, mesmo as palabras, do Buda,[49][50] e algúns outros sosteñen que o son porque estes son anteriores aos sutras majayana. Os textos sagrados do budismo temperán preceden en orde cronolóxica aos textos majayana, e son considerados por moitos estudosos occidentais como a fonte principal máis crible de información sobre as ensinanzas reais históricas do Buda. Porén, algúns expertos non cren que os textos teñan información sobre os acontecementos históricos.[51]
Hajime Nakamura escribiu que non hai nada nos textos budistas tradicionais que poida ser claramente atribuíble a Gautama como figura histórica:[52]
«Nos textos budistas non hai unha palabra que poida ser rastrexada, con autoridade incuestionable, ata o Sakiamuni Gautama como unha personaxe histórica, aínda que debe haber algúns ditos ou frases provenientes del.»[53]
Algunhas das ensinanzas fundamentais imputadas ao Buda son:
O camiño medio: é o vocábula que o Buda empregou para describir a natureza do camiño que conduce á liberación.
Dukkha: nada do que chega a ser é, en última instancia, plenamente satisfactorio;
Anātman: de nada, durante o desenvolvemento da experiencia, pode dicirse que é "eu" ou "meu";
Nirvana: é posible que os seres que poden sentir cheguen unha dimensión na que a conciencia que é totalmente inestruturada e pacífica e, en consecuencia, remate todo sufrimento orixinado pola interacción da psique e a vontade co mundo condicionado.
Porén, nalgunhas escolas majayana, estes últimos catro puntos chegaron a ser como aproximadamente dependentes. Existe desacordo entre as escolas budistas sobre os aspectos máis complexos do que, se cre, ensinou o Buda e tamén sobre algúns dos preceptos disciplinarios para os monxes (Vinaya).
Segundo a tradición, o Buda Gautama puxo énfase na ética e a comprensión correctas. Dubidou das nocións cotiás da divindade e da salvación. Afirmou que non hai intemediarion ningún entre a humanidade e o divino. Non afirmou que se chegaría ao estado bodi grazas ao sistema budista de introspección e pola práctica da meditación, como unha manifestación dunha verdade revelada por deus (epifanía), senón que o estado de iluminación nace dunha comprensión concienzuda da verdadeira natureza da psique, que tal comprensión debe ser descuberta transitando o longo camiño, coa guía das ensinanzas do Buda.
Notas
↑buddha 9276 buddha «coñecido», «entendido». Usada no Sratasutra (Śrautasūtra) de Apastamba (Āpastamba) como «esperto», «consciente», «sabio(a)». Usada no Majábarata (Mahābhārata) como bhutta — (raíz teórica reconstruída budh «percibir»)
↑Dundas, Paul (25 de decembro de 2012). The Jains [Los jainistas](en inglés) (segunda ed.). B.R. Publishing Corporation. p. 24. ISBN9780415266062. [...], como agora é case universalmente aceptado, segundo o informe da Facultade de Estudos da India e tras reexaminar o material histórico budista, [...], é necesaria unha nova data da morte de Buda, que puido ser entre o 411 e o 400 a. C., [...] / [...], as is now almost universally accepted by informed Indological scholarship, a re-examination of early Buddhist historical material, [...], necessitates a redating of the Buddha's death to between 411 and 400 BCE, [...][19]
↑Edicto da Rocha Menor Nb3: "Estes textos do Dhamma -Extractos da Disciplina, o Nobre Camiño da Vida, os Temores Vindeiros, o Poema sobre o Sabio Silencioso, o Discurso sobre a Vida Pura, as Preguntas de Upatisa, e o Consello a Rahula que foi pronunciado polo Buda acerca da falsa palabra- estes textos do Dhamma, reverendos señores, desexo que todos os monxes e monxas escóitenos e lembren constantemente. Tamén os laicos e laicas."[33]
Dhammika: "Hai desacordo entre os eruditos sobre que suttas pali corresponden a parte do texto. Vinaya samukose: probablemente o Atthavasa Vagga, Anguttara Nikaya, 1:98-100. Aliya vasani: ou o Ariyavasa Sutta, Anguttara Nikaya, V:29, ou o Ariyavamsa Sutta, Anguttara Nikaya, II: 27-28. Anagata bhayani: probablemente o Anagata Sutta, Anguttara Nikaya, III:100. Muni gatha: Muni Sutta, Sutta Nipata 207-21. Upatisa pasine: Sariputta Sutta, Sutta Nipata 955-75. Laghulavade: Rahulavada Sutta, Majjhima Nikaya, I:421".[33]
↑Cox, Collett (2003). "Abidharma", en: Buswell, Robert E. ed. Enciclopedia do Budismo, Nova York: Macmillan Reference Lib. pp. 1–7. ISBN0028657187.
↑Pronuncia antiga en lingua sánscrita: /sidjártja gautamá búdja/
De acordo ao sistema AITS: /siddhārtha gautama buddha/
De acordo ao sistema AFI: [Sid̪d̪ʱārt̪ʰā Gaut̪ama Bud̪d̪ʱa]
↑Narain, Awadh K., ed. (2003). The Date of the Historical Śākyamuni Buddha [Las fechas del Buda Śākyamuni histórico]. B. R. Publishing Corporation. ISBN8176463531.
↑1) Schumann, Hans Wolfgang (2003). The Historical Buddha: The Times, Life, and Teachings of the Founder of Buddhism(en inglés). Motilal Banarsidass. p. XV. ISBN8120818172. Wayman, Alex (1993). Untying the Knots in Buddhism: Selected Essays(en inglés). Motilal Banarsidass. pp. 37 – 58.
↑Bronkhorst, J. (2007). "Greater Magadha, Studies in the culture of Early India," p. 6. Leiden, Boston, MA: Brill. doi:10.1163/ej.9789004157194.i-416
↑ 25,025,125,2Levman, Bryan Geoffrey (2013). "Cultural Remnants of the Indigenous Peoples in the Buddhist Scriptures". Buddhist Studies Review. 30 (2): 145–180. ISSN 1747-9681.
↑Warder, A.K. (1998). "Lokayata, Ajivaka, and Ajnana Philosophy". A Course in Indian Philosophy (2nd ed.). Delhi: Motilal Banarsidass Publishers. ISBN 978-81-208-1244-4.
↑de Jong, J. W. (1993). "The beginnings of Buddhism". Offprint from The Eastern Buddhist, New Series 26 (2). Kyoto: Eastern Buddhist Society, Otani University: 25. OCLC155868297.
↑1) Bareau, André (1975). Les récits canoniques des funérailles du Buddha et leurs anomalies: nouvel essai d'interprétation(en francés)LXII. París: B.E.F.E.O. pp. 151 – 189. OCLC552033687. Bareau, André (1979). La Composition et les étapes de la formation progressive du Mahāparinirvāṇasūtra ancien(en francés)LXVI. París: B.E.F.E.O. pp. 45 – 103. OCLC469258939.Shimoda, Masahiro (2002). "How has the Lotus Sutra created social movements? The relationship of the Lotus Sutra to the Mahāparinirvāṇa-sūtra". En Reeves, Gene. A Buddhist kaleidoscope: essays on the lotus sutra(en inglés) (1.ª ed.). Toquio: Kosei Pub. Co. pp. 320 – 322. ISBN9784333019182. OCLC834708685.
↑Nakamura, Hajime (1999) [1980]. Indian Buddhism: A Survey with Bibliographical Notes. Buddhist traditions (en inglés)1. Delhi: Motilal Banarsidass. p. 57. ISBN9788120802728. OCLC612835111.
↑«[I]n the Buddhist texts there is no word that can be traced with unquestionable authority to Gautama Śākyamuni as a historical personage, although there must be some sayings or phrases derived from him.»
Foucher, A. (1967). Buda (segunda ed.). Barcelona: Ediciones Grijalbo. OCLC1692875.
Gethin, Rupert, ML (1998), Foundations of Buddhism, Oxford University Press
Gombrich, Richard F (1988), Theravada Buddhism: A Social History from Ancient Benares to Modern Colombo, Routledge and Kegan Paul.
——— (1992), "Dating the Buddha: a red herring revealed", in Bechert, Heinz (ed.), Die Datierung des historischen Buddha [The Dating of the Historical Buddha], Symposien zur Buddhismusforschung (in German), IV, Gottingen: Vandenhoeck and Ruprecht, pp. 237–59.
——— (1997), How Buddhism Began, Munshiram Manoharlal
——— (2000), "Discovering the Buddha's date", in Perera, Lakshman S (ed.), Buddhism for the New Millennium, London: World Buddhist Foundation, pp.9–25.
Skilton, Andrew (1994). A Concise History of Buddhism [Una historia sucinta del budismo] (en inglés). Windhorse Publications Ltd. (publicado o 1 de agosto de 2004). ISBN0904766667.
Siderits, Mark (2019), "Buddha", The Stanford Encyclopedia of Philosophy
Samuel, Geoffrey (2010). The Origins of Yoga and Tantra. Indic Religions to the Thirteenth Century [Los orígenes del yoga y del tantra. Las religiones indias al siglo XIII] (en inglés) (tercera ed.). Cambridge University Press. ISBN9780521695343. OCLC781947262.
Hamilton, Sue (2000), Early Buddhism: A New Approach: The I of the Beholder, Routledge.
Kalupahana, David (1992), A History of Buddhist Philosophy: Continuities and Discontinuities, University of Hawaii Press.
Strong, J.S. (2001), The Buddha: A Beginner's Guide, Oneworld Publications, ISBN 978-1-78074-054-6
Ñāṇamoli, Bhikku (1992). The Life of the Buddha According to the Pali Canon (3rd ed.). Kandy, Sri Lanka: Buddhist Publication Society.
Schumann, Hans Wolfgang (2003), The Historical Buddha: The Times, Life, and Teachings of the Founder of Buddhism, Motilal Banarsidass, ISBN 978-81-208-1817-0
Hirakawa, Akira (1990), A History of Indian Buddhism: From Śākyamuni to Early Mahāyāna, University of Hawaii Press, ISBN 0-8248-1203-4
Samuel, Geoffrey (2010), The Origins of Yoga and Tantra. Indic Religions to the Thirteenth Century, Cambridge University Press
.jpg)
.png)
.jpg)
