Refraneiro galego sobre o cabalo

Dous cabalos rifadores, non poden xuntos comer

Poldro

Artigo principal: O cabalo na cultura popular galega.

• A besta amatada, de lonxe ve vir a albarda ^[1].
• Á besta axionllada ponlle máis carga ^[1].
• Á besta boa, dálle vara i espora ^[1].
• Á besta cargada, a cincha mátaa ^[1].
• Á besta comedora, pedras na cebada ^[1].
• A besta e a muller, que a preste quen quixer ^[1].
• Á besta golosa, taleiga de area ^[1].
• A besta leva ben a carga, mais non a sobrecarga ^[1].
• A besta mala, espora e vara ^[1].
• A besta non pregunta quen a monta ^[1].
• A besta pola carga, e o home pola palabra ^[1].
• A besta preñada cargala ata que para; e dispois de parida, cargala cada día ^[1].
• A cabaleiro novo, cabalo vello ^[2].
• A cabaleiro vello, cabalo novo ^[2].
• A cabalo alleo, espora propia ^[3].
• A cabalo cansado, mudarlle o prado ^[3].
• A cabalo comedor, ronzal curto ^[3].
• A cabalo dado non lle míres o dente ^[4][5].
• A cabalo grande, esporas grandes ^[3].
• A cabalo morto, cebada ó rabo ^[3].
• A cabalo novo, cabaleiro vello ^[3].
• A cabalo regalado non lle miran o dente.
• A cabalo regalado non se lle mira o dente.
• A cabalo vello, pouca ferraia e moita cebada ^[3].
• A cabalo vello, pouco verde ^[3].
• A home parlanchín e faco relinchón, pouca cebada e moito albardón ^[6].
• A ida de Paio Gomes, fora a cabalo e veu nas alforxas.
• A mala besta no bo camiño entropeza ^[1].
• A millor besta dá coa carga no chan ^[1].
• A millor besta, quer aguillón, e a millor muller, quer varón ^[1].
• A moza, pra festa; e pra casa, a besta ^[7].
• Á muller, á cabala e á mula, pola boca lle entra a fermosura.
• A muller e a besta a ninguién se empresta ^[8].
• A muller e a besta que a empreste quen queira ^[8].
• A viña i o poldro que os críen outros ^[9].
• A vista do amo engorda o cabalo.
• Abril chove prás xentes, e maio prás bestas ^[10].
• Agora que ten poldro parece outro ^[11].
• Amigo de verba, cabalo de herba e casa de terra, todo é merda.
• Arrédate dos pés da besta, así da grande como da pequena ^[1].
• Azadós moi relocentes, escaleiras dos xuzgados, auntamentos con musgo, o panadeiro a cabalo, o médico de pé: o universo ben gobernado.
• Ben sabe a besta a quen leva, i o demo a quen atenta ^[1].
• Besta alegre, deitada apasta ^[1].
• Besta de arrieiro vai sempre en recua e nunca sabe o que leva ^[1].
• Besta de herba, besta de merda ^[1].
• Besta de herba, besta de perda ^[1].
• Besta de Liñares, mora de Mellide, e troita de Furelos, arrenegar de todas as tres como de todos os demos ^[12].
• Besta do demo: ¿vas baleira e déitaste? ^[13].
• Besta grande, ande ou non ande ^[1].
• Besta mular, ou comer ou andar.
• Besta na corte, non gana e come ^[1].
• Besta parada non fai xornada ^[1][14].
• Besta que anda por calquera chan, pra min a quero, non pra meu irmán ^[1].
• Besta que anda por mal camiño, quéroa pra min e non pro meu veciño ^[1].
• Besta que non poidas manter débela vender ^[1].
• Besta que pouco anda, nunca falta quen a tanga ^[1].
• Besta que xeme, á carga non teme ^[1][15].
• Besta sen cebada, nunca fixo boa cabalgada ^[1].
• Besta vella botala ós toxos ^[1].
• Besta vella non admite ensiño ^[16].
• Besta vella non entra en paso ^[1].
• Bestas en pelo, hainas en Monterroso ^[1].
• Boi corvo, burro combo e cabalo fondo.
• Boi frontudo e cabalo cascudo.

• Buscas un bo cabalo pra túa égoa, e dás a túa filla ó primeiro que chega ^[3].
• Cabaleiro, en bo cabalo; en ruín, nin bo nin malo ^[2].
• Cabalo á carreira, sepultura aberta ^[3].
• Cabalo alazán non o teñas contigo en San Xoán ^[3].
• Cabalo alleo non come nin se cansa; e se se cansa moito, alá o seu dono ^[3].
• Cabalo corredor, home rifador, vaso de vidro e tinalla de viño, sempre están en perigo ^[3].
• Cabalo de andadura, pouco dura ^[3].
• Cabalo de bamba, que non come, nin bebe nin anda ^[3].
• Cabalo farto, non ten fame ^[3].
• Cabalo grande, ande ou non ande ^[3].
• Cabalo que ha de ir á guerra, nin o come o lobo, nin o malpare a égoa ^[3].
• Cabalo que voa non precisa espora ^[3].
• Cabalo, galgo e fidalgo, bos, pero non medianos ^[3].
• Can, de can vello; e poldro, de cabalo novo ^[17].
• Casa de terra, cabalo de herba e amigo de pousada, non valen nada.
• Casa, viño e poldro, fáganos outro.
• Cebada do día non fai andar a cabalaría ^[18].
• Cebada do día non fai andar moito á cabalaría.
• Cebada e regalo fan o bo cabalo ^[18].
• Come máis pan un día de sol de febreiro, que os cabalos de todo o reino ^[19].
• Come máis un día de sol en febreiro que cantos cabalos ten o reino.
• Como come a besta, dío a besta ^[1].
• Couces de égoas non matan poldros.
• Da besta, a mular, e do home, o de pouco falar.
• De home maricas e de muller cabalón, libértanos Señor.
• De pai bodegeiro, fillo cabaleiro e neto limosneiro.
• Deus nos deixe andar a cabalo de quen o entende ^[3].
• Deus nos deixe andar dacabalo de quen non entende.
• Dou ó demo a besta que non gana a cebada ^[1].
• Dou ó demo o poldro que en vendo égoas non relincha ^[11].
• Dous cabalos rifadores non poden xuntos comer ^[3].
• Dous poldros a un can, ben o morderán ^[11].
• Dúas cousas quere o cabalo: paso de andadura e pescozo de galo.
• En Deza, nin boa besta nin boa peza ^[1].
• En Lugo, nin boa besta nin bo burro ^[1].
• En maio calquera besta é cabalo ^[20].
• En maio, o barrufeiro faise cabalo ^[21].
• Enxame de maio vale un bo cabalo ^[22].
• Hai cabalos tolos, e burros cordos ^[3].
• Home reñedor, cabalo corredor e pelexo de bon viño nunca fan moito camiño ^[23].
• Home rifador, cabalo corredor, xerro de bo viño e besta de andadura, nunca moito duran ^[6].
• Home viúvo, cabalo picado.
• Horta e torta, moza, poldra e muller que mira mal, quérense saber tratar.
• Hoxe, cabaleiro, e onte porqueiro ^[2].
• Ir e non vir, como os poldros á feira ^[24].
• Ir por besta e volver por burro é un viaxe papudo ^[1].
• Levou o demo a besta e mais quen a tangue ^[25].
• Mais val a besta que carrexa, que a besta que espoldrexa ^[1].
• Naide turra do rabo do poldro coma seu dono ^[11][26].
• Negra é a pementa e cómena os fidalgos, branca é a neve e trípana os cabalos ^[27].
• Nin besta de soilo herba, nin home de moita verba ^[1].
• Ninguén turra do rabo do poldro coma o seu dono.
• No maio, o barrufeiro vólvese cabalo ^[20].
• No mes de maio, nin égoa nin cabalo ^[20].
• No pisar conócese ó cabalo, e o cabaleiro no gobernalo ^[3].
• No seu esterco, o cabalo engorda cando ben repousa ^[3].
• Non amanses poldros nin chúfe-la muller doutro.
• Non amanses poldros se queres ter ben os ósos.
• Non cabalgues en poldro nin a túa muller gabes a outro.
• Non hai besta sin freo nin espora ^[3].
• Non hai millor cabaleiro que don diñeiro ^[2].
• Non pesques con anzó de ouro nin montes poldro novo nin a túa muller gabes a outro.
• Non podo dar na besta e mallo na albarda ^[1].
• Non prantes árbores nin amanses poldros, nin chúfe-la muller doutro.
• Non prantes árbores nin amanses poldros, nin chúfe-la muller pouco nin moito.
• Nunca amanses poldros nin chufes á muller doutro.
• Ó amigo e ó cabalo non hai que cansalo.
• Ó amigo e ó cabalo non o leves ó teu cabo.
• O barrufeiro non lle acai ben ó bo cabaleiro ^[28].
• O barrufeiro, no maio vólvese cabalo ^[28].
• O bo cabaleiro non se axeita nun barrufeiro ^[2].
• O cabalo do mesquiño, farto de auga, mal mantido e ben corrido ^[3].
• O cabalo e a muller, a ninguén se han de ofrecer ^[3].
• O cabalo fai a égoa ^[3].
• O cabalo farto non é comedor ^[3].
• Ó cabalo regalado non se lle mira o dente.
• Ó cabalo regalado, cólleo cos ollos pechados.
• O cabalo, no seu esterco engorda, cando ben come e repousa.
• O cabalo, pando, i o boi, corvado ^[3].
• O cabalo regalado, cólleo cos ollos pechados ^[3].
• Ó home e ó cabalo non hai que apuralo.
• O millor penso do cabalo está no ollo do amo ^[3].
• O millor cabalo dá un tropezón ^[3].
• O ollo do amo engorda o cabalo ^[3][29]
• Ó poldro i ó mozo, albardón novo e apretado o bozo ^[11].
• O poldro, antes teu que doutro ^[30].
• O poldro, primeiro doutro ^[30].
• O que ameaza ó cabalo, ás veces faino malo ^[3].
• O que dí mal da égoa, ese é quen a merca.
• O que fala mal da egua, é o que a leva.
• O que non monte a cabalo, nunca se cae do cabalo.
• O que soilo come o seu galo, só aparella o seu cabalo ^[31].
• O que ten besta e anda a pé ben burro é ^[1].
• O que ten besta e anda a pé máis besta é ^[1].
• O que ten besta e anda a pé, máis besta el é ^[32].
• O que ten besta soña coa albarda ^[1].
• O que ten bo cabalo, ten que saber montalo ^[3].
• O rocín de maio vólvese cabalo.
• Odre de bo viño, cabalo saltador e home rifador, nunca duran moito co seu señor.
• Onde égoas pacen, poldros nacen.
• Onde hai eguas, nacen poldros.
• Onde hai un crego enriba de albarda, sempre hai hora millorada ^[33].
• Onde poldros nacen, égoas pacen ^[11].
• Os couces das égoas non fan dano ós poldros.
• Os poldros caíndo i os mozos brincando, van asisando ^[11].
• Pacen os poldros o mesmo us que outros ^[11].
• Para quen é o cabalo, chega ben a ferradura.
• Poldro, de poldrela, becerro, de vaca vella ^[11].
• Poltro, de poltrela, e boi, de vaca vella ^[34].
• Polo Santiago non hai mal cabalo ^[35].
• Por un cravo pérdese un cabalo, por un cabalo, un cabaleiro, e por un cabaleiro, un reino.
• Quen non monta a cabalo, nunca se cai do cabalo ^[3].
• Quen quer besta sin chata, a pé anda ^[1].
• Quen rico ser queira, estas cousas ha de ter: ovella e abella e a pedra que terbella, egua parideira e muller goberneira.
• Quen rico ser queira, que teña egua parideira e muller goberneira.
• Renego da besta que no inverno quer sesta
• Se os cabalos corren pra Viana, culle os bois e vai á arada; se corren pra Quiroga, culle os naipes e xoga ^[36].
• Se queres saber o que valen os poldros, vende os teus e merca os de outros ^[11].
• Se queres ter un bo poldro, que cho amanse outro.
• Se queres un bo poldro, que cho amanse outro ^[11].
• Seis galiñas e un galo comen a ración dun cabalo.
• Sete pitas e un galo comen a cebada dun cabalo ^[37].
• Siñal é de boa besta a boa pata e a boa orella ^[1].
• Sogra, cabalo e león, son malos de corazón.
• Unha besta non fai feira ^[1].
• Unha besta non quer outra ^[1].
• Xanes e bestas hainos en tódalas aldeas.
• Zapato burgués, besta de andadura e amigo cruñés,/ pouco duran todos tres ^[4].

Notas

1. Eladio Rodríguez González, s. v. besta.
2. Eladio Rodríguez González, s. v. cabaleiro.
3. Eladio Rodríguez González, s. v. cabalo.
4. Real Academia Galega 1913.
5. Eladio Rodríguez González, s. v. cabalo. No orixinal: mírelo.
6. Eladio Rodríguez González, s. v. home.
7. Eladio Rodríguez González, s. v. moza.
8. Eladio Rodríguez González, s. v. muller.
9. Eladio Rodríguez González, s. v. viña.
10. Eladio Rodríguez González, s. v. abril.
11. Eladio Rodríguez González, s. v. poldro.
12. J. Leite de Vasconcellos (1845).
13. Eladio Rodríguez González, s. v. besta. No orixinal: valeira.
14. Marcial Valladares Núñez. No orixinal: jornada.
15. Marcial Valladares Núñez. No orixinal: Besta que gème à carga non teme.
16. Saudade nº 3, maio 1943, 24-25. No orixinal: ademite.
17. Eladio Rodríguez González, s. v. can.
18. Eladio Rodríguez González, s. v. cebada.
19. Eladio Rodríguez González, s. v. febreiro.
20. Eladio Rodríguez González, s. v. maio.
21. Barrufeiro é un cabalo ruín. Eladio Rodríguez González, s. v. maio.
22. Eladio Rodríguez González, s. v. enxame.
23. Saudade nº 3, maio 1943, 24-25.
24. Eladio Rodríguez González, s. v. ir.
25. Juan Sobreira Salgado: Papeletas. No orixinal: Lebou o demo a besta a mays quen a tangue.
26. Marcial Valladares Núñez: Nuevo suplemento al Diccionario.... No orixinal: d'o rabo d'o poltro.
27. Eladio Rodríguez González, s. v. negro.
28. Eladio Rodríguez González, s. v. barrufeiro.
29. Eladio Rodríguez González, s. v. ollo.
30. Eladio Rodríguez González, s. v. poldro. No orixinal: de outro.
31. Eladio Rodríguez González, s. v. galo.
32. Marcial Valladares Núñez. No orixinal: tèn, á pè, mais, è.
33. Eladio Rodríguez González, s. v. crego.
34. Aníbal Otero Álvarez: Hipótesis.
35. Eladio Rodríguez González, s. v. Santiago.
36. Aquí os cabalos son metáfora por nubes.
37. Elixio Rivas Quintas (2001).

Véxase tamén

Bibliografía

• s/n (1943). "Refraneiro" (PDF). Saudade (3): 24–25. 

• OTERO ÁLVAREZ, Aníbal: "Hipótesis etimológicas referentes al gallego-portugés", en Cuadernos de Estudios Gallegos.
• PEREDA ÁLVAREZ, José María: "Aportaciones léxicas y folklóricas al estudio de la lengua gallega", en Douro Litoral 1953, 5ª série, VII-VIII, pp. 19-52.
• Real Academia Galega (1913-1928). Diccionario gallego-castellano. 
• Elixio Rivas Quintas: Frampas III, contribución al diccionario gallego, 2001, no Dicionario de Dicionarios.
• Rodríguez González, Eladio (1958-1961). Diccionario enciclopédico gallego-castellano. Vigo: Galaxia. 
• SOBREIRA, Juan: Papeletas de un diccionario gallego (1792-1797), ed. de J. L. Pensado Tomé, Instituto de Estudios Orensanos, Ourense 1979.

• VALLADARES NÚÑEZ, Marcial: Diccionario gallego-castellano, Santiago, Imp. Seminario Conciliar 1884.
• Marcial Valladares Núñez: "Nuevo suplemento al Diccionario gallego-castellano publicado en 1884 por D. M. Valladares Núñez", ed. de Mª Carme García Ares en Cadernos de Lingua, Real Academia Galega 2000.