O panxabí,[2] tamén coñecido como punjabi[3] (nome local: ਪੰਜਾਬੀ / pañjābī ou پنجابی / panjābī) é unha lingua indoeuropea da rama das linguas indoiranias falada na India (rexión do Panxab) e no Paquistán, por preto de 100 millóns de falantes (entre todos os dialectos; ese número pode ser ben máis pequeno de excluírmos certos dialectos); deriva de prácritos, como o hindi, pero é máis arcaico, e, xa que logo, máis irregular que este.
Para a súa escritura emprega principalmente o semisilabario gurmukhî, así como o devanágari ou o alfabeto árabe na súa variante persa.
Esta lingua sería, co hindi, a lingua nai do romaní, a lingua dos xitanos. O panjabiano é unha lingua con acento de altura, á maneira do sánscrito outrora, e funciona con tres entoacións. É unha das poucas linguas indoarias modernas dese tipo.
O panxabí actual
Na India, o panxabí é unha das 22 linguas con estatuto oficial da India. É a primeira lingua oficial do Panxab e do Estado do Territorio da Unión (Union Territory State) Chandigar (Chandigarh)) e a segunda lingua oficial de Hariana (Haryana), Estado de Himachal (mal chamado Himachal Pradesh, xa que pradesh quere dicir estado, país) e Delhi. no Paquistán, o panxabí é a lingua provincial do Panxab (Paquistán), a principal provincia paquistaniana.
Entre os escritores modernos en lingua panxabí de nacionalidade paquistaniana, destacan:
Algúns coñecidos poetas modernos do Panxab indio son:
Fonoloxía
A lingua panxabí tamén conta con vogais nasalizadas.
Gramática panxabí
Morfoloxía
Substantivos
O panxabí distingue dous xéneros, dous números, e cinco casos que son o directo, oblicuo, vocativo, ablativo e locativo/instrumental. Os dous últimos casos son basicamente vestixios na lingua actual: o ablativo só aparece no singular, en variación libre co caso oblicuo máis ablativo posposición, e o locativo/instrumental déixase só para expresións adverbiais.
É posible facer unha subdivisión entre os substantivos, dividíndoos entre subclases declinables extensibles e inextensibles, cuxo remate característico é para os masculinos en -ā átono e para os femininos -ī.
Adxectivos
Os adxectivos divídense en categorías declinables e indeclinables. As declinables márcanse na súa terminación, para o xénero, número e caso do substantivo que define. En comparación, o número de terminacións dos adxectivos declinables é similar a dos substantivos aínda que máis simplificado
|
Pl. |
Sg.
|
| Declin.
|
Masc. |
Dir.
|
-ā |
-e
|
| Obl.
|
-e |
-e, -iā̃
|
| Fem.
|
-ī |
-īā̃
|
| Indeclin.
|
|
Os adxectivos indeclinables son totalmente invariables e poden rematar tanto en consoantes coma vogais (incluíndo ā e ī ). Dir. masc. sing. (-ā) é a forma que aparece nos dicionarios.
Adxectivo declinable caṅgā "bo" en caso atributivo
|
Dir. |
Obl. |
Voc. |
Abl. |
Loc./
Instr.
|
| Masc. |
Sg.
|
caṅgā kòṛā |
caṅge kòṛe |
caṅge kòṛiā |
caṅge kòṛiõ |
(caṅge kòṛe)
|
| Pl.
|
caṅge kòṛe |
caṅgiā̃ kòṛiā̃ |
caṅgiā̃ kòṛio |
|
| Fem. |
Sg.
|
caṅgī sakhī |
caṅgī sakhīe
|
| Pl.
|
caṅgīā̃ sakhīā̃ |
caṅgīā̃ sakhīo
|
|
|
Dir. |
Obl. |
Voc. |
Abl. |
Loc./
Instr.
|
| Masc. |
Sg.
|
caṅgā kàr |
caṅge kàr |
caṅge kàrā |
caṅge kàrõ |
caṅge kàre
|
| Pl.
|
caṅge kàr |
caṅgiā̃ kàrā̃ |
caṅgiā̃ kàro |
|
caṅgiā̃ kàrī̃
|
| Fem. |
Sg.
|
caṅgī gall |
(caṅgī galle) |
caṅgī gallõ |
caṅgī galle
|
| Pl.
|
caṅgīā̃ gallā̃ |
caṅgīā̃ gallo |
|
caṅgīā̃ gallī̃
|
|
Adxectivo indeclinable xarāb "malo" en uso atributivo (o son "x" equivale
ao "j" castelán)
|
Dir. |
Obl. |
Voc. |
Abl. |
Loc./
Instr.
|
| Masc. |
Sg.
|
xarāb kòṛā |
xarāb kòṛe |
xarāb kòṛiā |
xarāb kòṛiõ |
(xarāb kòṛe)
|
| Pl.
|
xarāb kòṛe |
xarāb kòṛiā̃ |
xarāb kòṛio |
|
| Fem. |
Sg.
|
xarāb sakhī |
xarāb sakhīe
|
| Pl.
|
xarāb sakhīā̃ |
xarāb sakhīo
|
|
|
Dir. |
Obl. |
Voc. |
Abl. |
Loc./
Instr.
|
| Masc. |
Sg.
|
xarāb kàr |
xarāb kàrā |
xarāb kàrõ |
xarāb kàre
|
| Pl.
|
xarāb kàr |
xarāb kàrā̃ |
xarāb kàro |
|
xarāb kàrī̃
|
| Fem. |
Sg.
|
xarāb gall |
(xarāb galle) |
xarāb gallõ |
xarāb galle
|
| Pl.
|
xarāb gallā̃ |
xarāb gallo |
|
xarāb gallī̃
|
|
Notas
Véxase tamén
Outros artigos
Ligazóns externas
