Fillo do médico da vila, realizou os estudos primarios no Colegio San Luís Gonzaga de Tortosa, o bacharelato en Tarragona e, en 1873, licenciouse en medicina na universidade de Barcelona. En 1879, obtivo a praza de médico titular de Tortosa.
Foi premiado pola Academia de Ciencias de París (Francia) en 1907.
Traxectoria
En Tortosa chegou a ser director de Sanidade marítima e director do Hospital Civil. Comezou alí a interesarse pola nacente bacterioloxía, seguindo moi de cerca as investigacións de Pasteur no seu rudimentario laboratorio.
En 1884 a Real Academia Nacional (Española) de Medicina premiou a súa Memoria sobre el parasitismo bacteriano e, en xuño do mesmo ano, o concello de Barcelona comisionouno para que vaia a Marsella para estudar a ameazadora epidemia de cólera, que xa causara 3.500 mortos nesa cidade, e as medidas de prevención que se tomaran. Convencido da súa etioloxía bacteriana, en Marsella conseguiu mostras do Bacillus virgula[1] acabado de descubrir por Koch, que colocou en cinco pequenos frascos, dispostos para levalos a Barcelona e preparar con eles cultivos atenuados, á maneira de Pasteur, cos que lograr a primeira vacina do xerme.
Na alfándega de La Jonquera chegaron os problemas.[2] As ordes que tiñan os carabineiros eran as de destruír os frasquiños co cólera para evitar que a enfermidade entrara en territorio español. Do deu seu maletín os aduaneiros recolleron catro dos frascos. Durante oito días o doutor Ferrán estivo detido na fronteira. Finalmente foi liberado e puido puido levar o derradeiro frasquiño e, cos bacilos que sacou, puido elaborar a vacina. As cobaias foron o propio doutor Ferrán e a súa familia. Por sorte, a vacina funcionou.
No ano seguinte, 1885, apareceu a epidemia de cólera en Valencia, e Ferrán foi chamado alí, onde procedeu á inoculación masiva da poboación de Alzira e doutros lugares (30.000 doses). A pesar do éxito obtido,[3] desátase a polémica, prevalecendo o criterio dos que opinaban que era perigoso o método ferraniano,[4] e o goberno de Romero Robledo prohibe a vacinación.
Comisións científicas acoden de todas as partes a examinar o controvertido achado. Por desgraza, Ferrán era máis xenial que convincente, e acaban por emitir ditames desfavorábeis o propio Ramón y Cajal e a comisión francesa presidida por Brouardel. Porén, non faltarían partidarios convencidos en España, Francia e Alemaña. Figuras do talle de Calmette e Ehrlich renderían tributo de admiración ao procedemento inmunitario de Ferrán, que abrira o camiño a outras vacinas bacterianas.
A súa memoria, publicada en Valencia en 1886, sería vertida ao francés en 1893, co título L'inoculation préventive contre le choléra morbo asiatique.
De 1886 a 1905 dirixe o Laboratori Microbiològic Municipal de Barcelona, onde desenvolveu un eficaz labor sanitario. Realizou interesantes investigacións sobre a inmunoloxía do tifo abdominal e a difteria e propuxo un método supraintensivo para a vacinación antirrábica. Preparou vacinas antitíficas, antirrábicas e antituberculosas. Expuxo a teoría do pleomorfismo[5] do bacilo de Koch en 1887,[6] e dous anos máis tarde publicou con F. Viñas e R. de Grau un completo estudo sobre a peste bubónica en Portugal.
Incomprendido e discutido en España ("máis precursor que realizador, estudoso de demasiados temas con escasos medios", en palabras de Marañón), o doutor Ferrán viu madurecer noutras mans moitas das súas intuicións. Pero foi apreciado e honrado pola ciencia europea e recoñecido pola aplicación das súas medidas profilácticas entre os combatentes da primeira guerra mundial.
Honrado xa por todos nos seus últimos anos -que dedicou a tarefas humanísticas- morreu en Barcelona en 1929.
Honras
En 1907 a Academia de Ciencias de París concedeulle o Premio Bréant.
En 1952 o concello Tortosa noméao fillo adoptivo da cidade. Realizouse unha homenaxe do que hoxe perdura perdura unha placa conmemorativa (demasiado alta para que poida lerse desde a rúa que leva o seu nome) no edificio, á beira do río Ebro, onde residiu: a casa da Deputación do Xeneral.
En 1952 inaugúrase na súa honra un monumento na rúa da Princesa de Madrid.
O ano 1972 os Amics del passeig Maragall, dedicáronlle un relevo en bronce sobre unha estela no Paseo de Maragall, entre a as rúas Acàcies e Garcilaso.
Tamén hai centros de educación primaria nomeados na súa honra, o CEIP Escola Doctor Ferran i Clua, en Corbera d'Ebre, a súa vila natal, o CEIP Doctor Ferran i Clua na rúa Manigua de Barcelona e a Escola Jaume Ferran i Clua, en Valldoreix.
En Barcelona, nos terreos onde estaban os laboratorios onde traballou o doutor Ferrán, no barrio de El Guinardó, cando el morre e os herdeiros acaban coa súa actividade, a loita veciñal conseguiu que se edificase unha escola que leva o nome de Escola Dr. Ferran i Clua, que comezou a funcionar o curso 1982-83.
Na actualidade un premio de investigación concedido pola Sociedad Española de Microbiología honra o seu nome.
Notas
↑Como se denominaba daquela á bacteria Vibrio cholera ou vibrión colérico.
↑Nese ano houbo 150.000 vítimas mortais en España, e dos vacinados por Ferrán só morreron 54.
↑Sucedeu o mesmo que pasara coa primeira das vacinas, a da varíola, e co seu descubridor, Jenner, e a "medicina oficial". Nihil novi sub sole (Ec. 1, 10).
↑Base para o seu descubrimento da vacina anti-alfa que trataba de aproveitar para a inmunidadeespecífica, unha das fases evolutivas do bacilo de Koch, conseguido illala en 1919 (Nueva bacteriología de la tuberculosis, 1920).
Véxase tamén
Bibliografía
Trujillano, U. (1945): Ferrán, su obra sanitaria. Madrid.
Marañón, G. (1962): "La pasión sobre Ferrán", in La medicina y los médicos, páxs. 270-272.
Faus Sevilla, P. (1964): "El cólera de 1885 en Valencia y la vacunación Ferrán", in Medicina y Sociedad en la España del s. XIX, páxs. 285-486.
_02.jpg)
